Այս խմբի մեջ մտնում են բոտուլիգմը և ստաֆիլակոկային տոքսիկոզները։ Հիվանդության պաթոգենեզում ընկած է հարուցիչի տոքսինը, որը կայուն է ստամոքսահյութում։
Բոտուլիզմ-հանրամատչելի նկարագրություն
1. Բոտուլիզմ - շատ ծանր սննդային թունավորում է, բարձր լետալ վերջաբանով (20%)։ Բոտուլիզմ անունն առաջացել է լատիներեն botulus - երշիկ բառից, որից առաջին անգամ արձանագրվել է այդ հիվանդությունը (Վիչինդիդ 1895թ.)։ Հարուցիչը շատ տարածված է հողում։ Դրանք Clostridium դասի բակտերիաներն են (Cl.botulium)։
Բոտուլինումի սպորները գտնվում են հողում, այդ իսկ պատճառով հատապտուղները, բանջարեղենները և սնկերը կարող են աղտոտվել։ Սպորներր շատ կայուն են արտաքին միջավայրում։ Սակայն այդ սպորնեըը վտանգավոր չեն, վտանգն առաջանում է, երբ սպորավոր ձևը համապատասխան պայմաններում վեր է ածվում վեգետատիվ ձևի, որը կարող է առաջացնել տոքսին։ Դրա համար անհրաժեշտ է սննդում անաէրոբ միջավայր, կլոստրիդիումի վեգետատիվ ձևերն ունակ են աճելու 3 C–ից մինչև 50 C և pH-ը 4,7,..9 պայմաններում։ Տոքսինն ավելի ինտենսիվ առաջանում է 20–30 C–ում։ Տոքսինը չի կարող առաջանալ 11%-ից բարձր աղային, 55% բարձր շարային միջավայրում և երբ pH-ը ցածր է 4,5-ից (2% քացախաթթու)։ Այդ իսկ պատճառով պատրաստի պահածոյի pH-ը 4,4-ից բարձր չպետք է լինի։ Բոտուլինումի սպորները ոչնչանում են 100 C-ում 5-6 ժամում, վեգետատիվ ձևերը՝ 5 րոպեում, իսկ տոքսինը՝ 15 րոպեում։ Հիվանդությունն առաջացնում է հարուցիչի տոքսինը, որի 0,035 մգ-ը մահացու է։ Ինկուբացիոն շրջանը -12-24 ժամ (ինչքան կարճ է ինկուբացիոն շրջանը՝ երբեմն՝ 4 ժամ, այնքան ծանր է ընթանում հիվանդությունը, երբեմն մինչև 8 օր)։
Կլինիկան - Բոտուլիզմը սննդային ամենածանր թունավորումներից մեկն է։ Հիվանդությունը սկսվում է ոչ սպեցիֆիկ (ընդհանուր թուլություն, գլխացավ, սրտխառնոց, փսխում) երևույթներով, մի քանի ժամից զարգանում են սպեցիֆիկ ախտանիշներ՝ տեսողության խանգարում, դիպլոպիա, պտոզ, միդրիազ, փափուկ քիմքի պարալիզ, աֆոնիա, կլման ակտի խանգարում և այլն։ Մարմնի ջերմաստիճանը նորմալ է, կարող է լինել պուլսի արագացում և շնչառության խանգարում։ Տևողությունը 4-8 օր։ Մահը առաջանում է շնչառական կենտրոնի կաթվածից։
Երբեմն հանդիպում է նաև բոտուլիզմի "մանկական" ձևը, որն առաջանում է երեխաններհ մոտ, երբ բոտուլիզմի սպորներով ախտոտված սնունդն ընկնում է աղիներ, որտեղ սպորները արտադրում են տոքսին (այդ թունավորումը արձանագրվում է հիմնականում մեղրից)։ Կլինիկան սկսվում է հանկարծակի զարգացող փորկապությամբ ախորժակի կորստով, թքարտադրությամբ, շարժումների սահմանափակմամբ։ Ախտորոշումը տրվում է կղանքում բուտոլոտոքսինի իդենտիֆիկացիայի միջոցով։
Բոտուլիզմն այսօր առաջանում է հիմնականում տնային պայմաններում պատրսատված պահածոներից, որտեղ պայմաններ են ստեղծվում անաէրոբ միկրոբների զարգացման համար։ Որովհետև սնունդը չի մաքրվում սպորներից, և տանը հնարավոր չէ ստանալ բարձր ջերմաստիճան (100 C–ից ավել)։
Կարևորն այն է, որ տոքսինը չի փոխում սննդի տեսքը, միայն կարող է պահածոյի տուփը բոմբաժի ենթարկվի։
(Տոքսինը որոշելու համար օգտագործում են ֆագոցիտար ցուցանիշը՝ բոտուլոտոքսինը իջեցնում է լեյկոցիտների ֆագոցիտար ակտիվությունը)։
Կանխարգելումը
1. Սննդային գործարաններում սննդային ռեժիմի պահպանում (օրինակ, ձկների փորոտիքը անմիջապես հանել և սառեցնել),
2. Ապահովել ուժեղ ստերիլիզացիա,
3. Տնային պայմաններում չփակել պահածոներ կամ ապահովել բարձր թթվայնություն, պահածոն բացելուց հետո եռացնել 15 րոպե։
2. Ստաֆիլակոկային տոքսիկոզ-հաճախ հանդիպող սննդային թունավորում է, առաջանում է այն դեպքում, երբ սնունդը պարունակում է - 82% դեպքերում՝ ոսկեգույն ստաֆիլոկոկի (Staphylococcus aureus) տոքսին։ Էնտերոտոքսինն ավելի ջերմակայուն է, քան բոտուլոտոքսինը: 1 ժամ եռացնելուց այն պահպանվում է։ Լավ տանում է նաև շաքարի և աղի բարձր կոնցենտրացիաները։
Հարուցիչի հիմնական աղբյուրը մարդն է և գյուղատնտեսական կենդանիները։ Մարդը՝ վերին շնչական ուղիների թարախային բորբոքումների, բացիլակրության, իսկ կենդանիները՝ կրծքագեղձի բորբոքման ժամանակ։
Թունավորումները հաճախ լինում են կաթից, կաթնամթերքից, կրեմից
Հիվանդության ինկուբացիոն շրջանը կարճ 2–4 ժամ է, կլինիկան - սրտխառնոց, անզոապ փսխում, լուծ, ջղակծկումային ցավեր որովայնի շրջանում, հիվանդությունը տևում է 1–2օր:
Կանխարգելումը
1. Հասարակական սննդի աշխատողների մոտ ստաֆիլակոկային բացիլակրության իջեցում
2. Տոքսինի առաջացմանը նպաստող պայմանների բացառումը սննդում
3. Մաստիտով հիվանդ կենդանիների մսի և կաթի օգտագործման արգելումը:
