Ինչպես յուրաքանչուր վարքի տեսակ, այնպես էլ սուիցիդալ վարքն ունի իր ներքին և արտաքին ձևերը: Ներքին ձևերն իրենց մեջ ներառում են սուիցիդալ մտքերը, պատկերացումները, ապրումները, ինչպես նաև սուիցիդալ ձգտումները, որոնք լինում են երկու տեսակ սուիցիդալ մտայնություն և սուիցիդալ որոշում:
Վերոնշյալ հասկացությունների շարքը մի կողմից արտացոլում է սուիցիդալ ֆենոմենների սուբյեկտիվ ձևակերպման տարբերությունները, մյուս կողմից ներկայացնում են մի սանդդակ, որտեղ հասկացությունները դասավորված են ըստ իրենց իմաստային խորության և սուիցիդալ վարքի ներքին ձևից արտաքին ձևին անցնելու հերթականության:
Նպատակահարմար է օգտվել այս սանդղակի երեք աստիճաններից առանձնացնելով յուրահատուկ, չտարբերակված հիմք անտիվիտալ ապրումները: Սրանց թվին են դասվում կյանքի արժեքի բացակայության մասին մտորումները, որոնք արտահայտվում են հետևյալ ձևերով "ապրելն անիմաստ է", "չարժե այսքան տանջվել", "ոչ թե ապրում ես, այլ գոյություն ես պահպանում" և այլն: Այստեղ դեռ չկան սեփական մահվան մասին հստակ պատկերացումներ, այլ ուղղակի առկա է կյանքի նկատմամբ նեգատիվ վերաբերմունքը:

Առաջին աստիճանը պասիվ սուիցիդալ մտքերն են, որոնք բնութագրվում են սեփական մահվան մասին երևակայական պատկերացումներով, երբ դեռևս չկան կյանքից զրկվելու մտքեր:

Երկրորդ աստիճանը սուիցիդալ մտադրություններն են, և այս փուլում մարդն ակտիվորեն ձգտում է ինքնասպանության, որի խորությունն աճում է վերջինիս իրականացման պլանի մշակման աստիճանին համընթաց:

Երրորդ աստիճանն իրենից ներկայացնում է սուիցիդալ որոշումը, որը ենթադրում է սուիցիդալ մտայնության և կամածին բաղադրիչների միավորում:
Անձը, նպատակադրվելով կատարել ինքնասպանություն, ակտիվորեն սկսում է խորհել միջոցների մասին:

Սուիցիդալ նպատակի առաջացումը և մոտիվացիան, որն ինչպես գիտենք, ունի մղիչ ուժ, պայմանավորված է դեգադապտացված մարդկանց կոնֆլիկտային իրադրությամբ, այսինքն անձի համար ակտուալ պահանջմունքի բավարարման անհնարինությամբ:
Սուիցիդալ վարքի արտաքին ձևերն իրենց մեջ ներառում են սուիցիդի նախապատրաստումը, սուիցիդալ փորձը և ավարտված սուիցիդը:
Սուիցիդալ մտքերի առաջացումից մինչև իրականացման փորձը կոչվում է "նախասուիցիդալ շրջան", որը կարող է լինել սուր և խրոնիկական:

Սուիցիդալ փորձը նպատակաուղղվւսծ գործողություն է ուղղված սեփական կյանքին վերջ տալուն, որն, ի տարբերություն ավարտված սուիցիդի, լետալ ավարտ չի ունենում:

Սուիցիդալ փորձն ու ավարտված սուիցիդը իրենց զարգացման ընթացքում անցնում են երկու փուլ.

1.    դարձելի, երբ սուբյեկտն ինքը կամ ուրիշները կարող են դադարեցնել փորձը

2.    անդարձելի, որն ավարտվում է անհատի մահով :

Այս փուլերի ժամանակագրական չափանիշները կախված են ինքնասպանի որոշումից և ընտրած միջոցներից:

Հետսուիցիդալ շրջանը իր մեջ ներառում է բախումային իրավիճակը, սուիցիդալ ակտը (իր հոգեբանական և սոմատիկ տարրերով), վերջինիս ընդհատման և ռեանիմացիայի առանձնահատկությունները, սոմատիկ հետևանքները, նոր իրադրությունն ու անձի վերաբերմունքը դրա նկատմամբ:

Ինքնասպանության փորձից հետո մոտակա հետսուիցիդալ շրջանում առանձնացնում են երեք գլխավոր բաղադրիչներ.

ա) կոնֆլիկտի ակտուալությունը

բ ) սուիցիդալ ձգտումների ֆիքսվածության աստիճանը

գ) կատարած փորձի նկատմամբ սուբյեկտի ունեցած վերաբերմունքի առանձնահատկությունները:

Դրա հիման վրա ընդունված է տարբերել հետսուիցիդալ շրջանի չորս տիպ.

1.    քննադատական-այս դեպքում կոնֆլիկտը սպառել է իր նշանակությունը, բացակայում է սուիցիդալ մոտիվը, կատարած փորձի համար սուիցիդենտը զգում է ամոթ և վախ, կրկնության հավանականությունը փոքր է.

2.    մանիպուլյատիվ-կոնֆլիտի ակտուալությունը նվազել է շրջապատի բարենպաստ ազդեցության շնորհիվ, սուիցիդալ ձգտումներ չկան, նպատակին հասնելու տվյալ վարքագիծը ֆիքսված է, կրկնության հավանականությունը մեծ է.

3.    վերլուծական-կոնֆլիկտը ակտուալ է սուիցիդալ ձգտումներ չկան, սուիցիդենտը արարքի համար զղջում է, կրկնության հավանականությունը մեծանում է, եթե լուծման այլ տարբերակներ չի գտնում.

4.    ֆիքսված (ամրագրված) սուիցիդալ ձգտումները պահպանվում են, կոնֆլիկտն ակտուալ է, սուիցիդի նկատմամբ վերաբերմունքը դրական է, կրկնության հավանականությունն առավելագույնն է:

  Սուիցիդալ ռիսկի համար ավելի էական է հիվանդության զարգացման գործոնը, քան նրա բարդությունը:
Հիվանդները ադապտացվում են իրենց վիճակին, եթե այն կայուն է, հիվանդությունը, որը մարդուն անընդհատ ստիպում է հարմարվել նոր, անբարենպաստ փոփոխություններին առա ջացնելով մեծ սթրես, մարդուն առավել ընկալունակ է դարձնում սուիցիդի նկատմամբ:
Այսպիսի դեպքերում մարդիկ գերադասում են կատարել ինքնասպանություն, քան պայքարել օրեցօր զարգացող հիվանդության դեմ և տառապել հոգով, մարմնով:

Տնտեսական անհաջողությունները, որոնք առաջացնում են կենցաղային մեծ պրոբլեմներ:
Այդ դեպքում ինքնասպանությունը դիտվում է որպես իրադրային դիլեմայի ընդունելի լուծում:

Սիրած էակի կորուստը, որը խաթարում է մարդու կյանքի նորմալ ընթացքը: Հնարավոր սուիցիդին, որպես կանոն, նախորդում է երկարատև վիշտը: Հուղարկավորումից հետո առաջիկա մի քանի ամիսների ընթացքում նկատվում է իրականության մերժում, շրջապատող միջավայրի, ապագայի նկատմամբ թշնամական վերաբերմունք, սոմատիկ, տագնապային խանգարումներ և այլն: Այսպիսի դեպքերում սուիցիդը դառնում է այնպիսի միջոց, որն օգնում է ազատվել անտանելի հոգեկան ցավից և միանալ նրան, ով հավերժ լքել է այս աշխարհը:

Ծնողների բաժանում, ընտանեկան կոնֆլիկտներ: Որոշ պայմաններում, օրինակ անչափահասների համար, այս գործոնը կարող է ընկալվել ավելի ծանր, քան ինչ-որ մեկի մահը: Սուիցիդենտներին հասկանալու համար անհրաժեշտ է իրազեկ լինել նրանց ընտանեկան վիճակին, քանի որ այն արտացոլում է ընտանիքի անդամների հուզական խաթարումները:
Հայտնաբերվել է, որ դեռահաս սուիցիդենտների ծնողների մեծամասնությունն ունեցել են սուիցիդալ մտքեր կամ նման փորձեր են կատարել:

 

 "Ինքնասպանի հոգեբանական առանձնահատկությունները"
Կամո Վարդանյան