Կորոնավիրուսի ծագումը և տարածումն ամբողջ աշխարհում մեծ իրարանցում առաջացրեց, որին   դիմակայելու համար  ֆիզիկական առողջությունից  զատ, անհրաժեշտ է նաև  հոգեբանական կայունություն և  պատրաստվածություն՝ սթրեսային և ճգնաժամային իրավիճակներում գոյատևելու համար: Մարդկանց հակազդումը տարբեր է. անտարբերությունից մինչև անհանգստություն, լարվածություն, կպչուն վախեր, տագնապներ, դեպրեսիվ վիճակներ և այլն:

Այս օրերին մեր հոգեկան վիճակը հասկանալու և սեփական տագնապները կառավարելու մեթոդների մասին խոսել ենք հոգեբան Լիլիթ Խաչատրյանի հետ:

Առհասարակ ինչպե՞ս կարելի է բնութագրել տագնապի զգացումը և կորոնավիրուսային համաճարակի պայմաններում այն ինչպե՞ս է դրսևորվում մարդկանց մոտ:

Տագնապը հուզական անորոշ վիճակ է, որոշակի վտանգի սպասում, որն ուղղվում է դեպի ապագան,  այսինքն՝ ի՞նչ կարող է տեղի ունենալ մեկ րոպե, մեկ ժամ կամ մեկ շաբաթ հետո: Սպասվող վտանգն այս օրերին մարդկանց համար տևում է օրեր, և այլ երկրների փորձը, վարակի արագ տարածվելը և մահվան մասին լուրերը կարող են քրոնիկ տագնապ առաջացնել: Երբ մարդ  քրոնիկ տագնապի մեջ է հայտնվում, նշանակում է, որ նրա մոտ միացել է «վտանգը մեծ» է ռեժիմը: Հոգեբանական մակարդակում դա տեղի է ունենում փուլերով: Առաջին փուլում գիտակցությունը սկսում է  ընդունել, որ կա վտանգ, այս դեպքում՝ կորոնավիրուս, որի պատճառով մարդիկ հիվանդանում են կամ մահանում: Այնուհետև, սկսում են գնահատել վտանգի մեծությունը, մտքեր և համոզմունքներ ձևավորել (ինչքան վատ է այս ամենը, ինքը կամ իր հարազատը կարող են հիվանդանալ, ի՞նչ կարող է լինել դրանից հետո, ինչպե՞ս է ընթանում հիվանդությունը և այլն): Եթե վտանգի գնահատման միավորը մեծ է, ապա  առաջանում է հուզական վիճակ՝ տրամադրության անկում, անհանգստություն, լարվածություն, ֆիզիկական փոփոխություններ՝ քրտնարտադրություն, դող, կոկորդում խեղդոց, սրտխփոց, ինչի արդյունքում շատ հաճախ կարող են սխալ եզրահանգումներ առաջանալ: Օրինակ՝ մարդ կարող է մտածել,  թե հնարավոր է ինքն արդեն հիվանդացել է և այսպես շղթայաձև տագնապը կարող է բարձրանալ: Այնուհետև, փոխվում է վարքը՝ ողջ օրը լուրերին են սկսում հետևել, անդադար նույն գործողություններն են կատարում, անընդհատ խոսում նույն թեմայի շուրջ և այլն: 
Ամենակարևորն այստեղ վտանգի գնահատման փուլն է, որը կարող է շղթայվել սպառնալիքի վրա և բաց չթողնել սարսափելի մտքերը, կանխատեսումներ անել, կատաստրոֆիզացնել իրավիճակը և որը հատկապես բնորոշ է տագնապային անձանց: 

Իսկ այն անձինք, ովքեր գնահատման փուլում  կարողանում են իրականության մեջ մնալ, դեմառդեմ տեսնել խնդիրը, հաշվարկել ներքին ռեսուրսները, հաշվի առնել դժվարություններ հաղթահարման նախկին փորձը, խնդրի լուծման հուզական, մտային և վարքային ձևեր մշակել՝ տագնապն արագ մարում է և չի խանգարում անձին:

Ուզում եմ նշել, որ տագնապների դեպքում, ըստ էության, անձը պատկերացումներ է կազմում մի բանի մասին, որը  ներկա պահին գոյություն չունի, այսինքն վախենում են իրենց պատկերացումային, մտային  վախից, որը հոգեկանը չի ընդունում և որի համար հաղթահարման ուղիներ չեն  մշակվում: Հիվանդությունն արդեն կրողների մոտ իրական մտածողական, հուզական և վարքային ռազմավարություններ են գործի են դրվում:

Երկու դեպքում էլ շատ կարևոր է մտքի լավատեսական ուղղվածությունը, սթրեսը հանդուրժելու ունակությունը, որն օգնում է ծանր իրավիճակներում նվազեցնել  անհանգստության մակարդակը, ապահովում է հանգստություն, ուրախություն, սիրո զգացում քո և շրջապատի մարդկանց, իրերի, բնության նկատմամբ, վստահություն սպասվելիք դրականի նկատմաբ:


Ինչպե՞ս կանխել տագնապը կամ եթե այն արդեն առկա է՝ ինչպե՞ս հաղթահարել: 

  • Նախ պետք է օրվա մեջ որոշակի ժամ սահմանել տեղեկատվության ստացման համար: Լավ կլինի, որ դա լինի առավոտյան ժամերին և միայն մեկ անգամ: Տեղեկատվություն պետք է ստանալ միայն հավաստի աղբյուրներից և սահմանափակել նորությունների անընդմեջ որոնումը:շ
  • Ընտանիքի անդամների, հեռախոսային և կապի այլ միջոցներով զրույցների ժամանակ ինքներդ ձեզ արգելեք խոսել հիվանդության մասին և նույնը արգելեք նաև ձեր զրուցակցին, քանի որ այստեղ տեղի է ունենում հուզական վարակ, այսինքն՝ մեկդ մյուսին փոխանցում եք հուզական լարվածություն և տագնապ: Պետք է ընդունել եղածը, դուրս գալ մտածողության նման ձևից. «ի՞նչ վատ բան է, ի՞նչ պետք է անենք, ինչո՞ւ այսքան վատ բաներ հենց մեզ հետ պատահեց և այլն»:
  • Պետք է ընդունել, որ մեր առօրյան կտրուկ փոխվել է և անհրաժեշտ է նոր սովորույթներ և օրվա ռեժիմ մշակել: Խորհուրդ եմ տալիս օրվա մեջ կարևոր տեղ հատկացնել  ֆիզիկական վարժանքներին, ընտանիքի անդամների հետ շփմանը: Կարող եք հետաքրքիր և նոր ճաշացանկ ստեղծել և երեխաներին դրան մասնակից դարձնել: Շատ կարևոր է  մոտիվացնող և ուրախ սցենարով ֆիլմերի դիտումը, հումորը, ջերմ և դրական մթնոլորտի ստեղծումը:
  • Կարևորեք ապագան, մտածեք նպատակների իրագործման մասին,  վիզուալիզացրեք ձեր երազանքները:
  • Տագնապն այնքան կարող է ուռճացնել խնդիրը, որ դա հաղթահարելը ձեզ  կարող է անհնարին թվալ: Այն սկսում է գերիշխել և խանգարել: Այս դեպքում փորձեք ինքներդ ձեզ  մի քանի հարցադրումներ անել, օրինակ՝որքա՞ն երկար ես կհիշեմ այս անհանգստությունը: Ժամանակ որոշեք՝ մեկ օր, մեկ շաբաթ, մեկ ամիս և այլն: Դա օգնում է ժամանակի մեջ դնել և ավարտուն   դարձնել անհանգստացնող խնդիրը:
  • Կարևոր է աշխատել նաև բացասական մտքերի հետ: Երբ կենտրոնանում եք խնդրի վրա՝ աշխարհը  տեսնում եք միայն բացասական տեսանկյունից: Հիշենք, որ ցանկացած բացասական իրավիճակ պարտադիր ունի նաև իր հակառակ՝ լուսավոր կողմը: Թվարկեք այս իրավիճակի դրական  կողմերը, օրինակ՝  ձեռք եք բերում ուժ և վճռականություն, ազատվում ենք մի շարք հիվանդագին կախվածություններից և այլն:

    Աղբյուրը՝ Doctors.am