Այսօր՝ մարտի 13-ին, աշխարհում նշում են Քնի համաշխարհային օրը: Այն շարժական տոն է. նշվում է յուրաքանչյուր մարտ ամսվա երկրորդ ուրբաթ օրը: Ինչպես ամեն տարի, այս տարի էլ օրն ունի նոր կարգախոս, այն է՝ «Ավելի լավ քուն, ավելի լավ կյանք, ավելի լավ մոլորակ»:
Յուրաքանչյուրիս կյանքում այդ կարևոր երևույթի՝ քնի և դրա խանգարումների մասին ներկայացնում է «Սոմնուս» նյարդաբանական (Քնի և շարժողական խանգարումների) կլինիկայի ղեկավար, «Քնի խանգարումների հայկական ասոցիացիա» ՀԿ-ի հիմնադիր նախագահ Սամսոն Խաչատրյանը:
Քնի հիգիենա
Չափահասների համար նորմա է համարվում առնվազն յոթ ժամյա քունը, և այս ժամանակահատվածը հենց այնպես չէ տրված: Քնի հորմոնը՝ մելատոնինը, արտադրվում է հստակ ժամերի՝ 23:00-01:00: Իհարկե, սա բոլորին չի վերաբերում. ամեն անհատ ունի իր ժամերը, որոնք ժառանգականորեն են պայմանավորված: Մելատոնինը սկիզբ է տալիս քնի ամբողջ գործընթացին, սակայն կան մարդիկ, որոնք ուշ քնող ուշ արթնացող են, օրինակ՝ բու տիպի մարդիկ, և կան «արտույտներ», որոնք վաղ քնող վաղ արթնացող մարդիկ են, այդ իսկ պատճառով քնելու ժամերը տարբեր մարդկանց մոտ տարբեր կարող են լինել: Սա չի կարելի նորմայից շեղում համարվել, սակայն շեղում է այնքանով, որ խանգարում է սոցիումում: Այսինքն, այն մարդը, որն իր ցիրկադային տիպով բու է, շատ դժվարությամբ կկարողանա առավոտյան արթնանալ եւ գնալ աշխատանքի կամ դասի, կամ շուտ քնող, շուտ արթնացողը զրկված կլինի երեկոյան ինչ-որ հետաքրքիր տեղ գնալուց և այլն:
Անկախ ամեն ինչից, բնությամբ նախատեսված քնի գիշերային հատվածն ամենակարևորն է, սակայն եթե ինչ-ինչ պատճառներով այդ քունը կրճատվել է, պետք է փորձել լրացնել այն:
Վեց ժամից քիչ քնողների շրջանում հիվանդությունների ռիսկը մեծանում է: Որո՞նք են այդ հիվանդությունները.
- սիրտ-անոթային հիվանդություններ
- հոգեհուզական դաշտի խնդիրներ (դեպրեսիվ, տագնապային խնդիրներ)
- եղած հոգեկան և սոմատիկ խնդիրների բարդացում
- հիշողության և մտավոր ունակությունների վատացում
- մետաբոլիկ շեղումներ
- ճարպակալման ռիսկ
- շաքարային դիաբետ և այլն:
Ցավոք, այս ամենը կատարվում է դանդաղ և աննկատ, և մարդիկ քնի խանգարումներին լուրջ չեն վերաբերվում, քունը համարում են կորցրած հատված կյանքից, ինչը շատ ծիծաղելի է, քանի որ եթե անգամ քունը կրճատելով ինչ-որ լրացուցիչ բաներ են հասցնում անել, ապա դա կատարվում է նախ առողջության հաշվին՝ հետագայում ավելի վատ առողջություն ունենալու բարձր հավանականությամբ, մյուս կողմից այն, ինչ արվում է, արվում է քիչ արդյունավետությամբ, որովհետեւ չքնած ուղեղի մտավոր ակտիվությունն իջած է:
Քնի ժամանակ ուղեղն, այսպես ասած, իր ներքին պրոֆիլակտիկան է կատարում՝ միջբջջային կապերը բարելավելու համար, հիշողությունն ամրապնդելու համար, տարբեր թունավոր նյութերի դուրս բերման համար, որոնք առաջանում են նյութափոխանակության ժամանակ: Այսինքն, եթե մենք քիչ ժամանակ ենք տալիս օրգանիզմին դրա համար, նպաստում ենք դիսֆունկցիայի առաջացման:
Քնի խանգարումներից կարելի է խուսափել՝ պահպանելով քնի հիգիենայի կանոնները: Դա առաջին հերթին ինքնակարգապահության հարց է: Պետք է գիտակցաբար կարողանաս զրկել քեզ ինչ-որ բանից, քանի որ գիտես, որ դա վնաս է:
Իսկ որո՞նք են քնի հիգիենայի կանոնները.
- ուշ ժամերին կոֆեին չօգտագործել (թեյ, սուրճ, կոլա, էներգետիկ ըմպելիքներ)
- մեծ քանակի սնունդ չընդունել քնելուց առաջ, բայց և քաղցած չպառկել
- շատ ակտիվ ֆիզիկական աշխատանք չանել քնելուց առաջ
- անկողինն օգտագործել քնելու նպատակով, այլ ոչ թե գիրք կարդալու կամ ֆիլմ դիտելու համար (էկրանի լույսն ընկճում է նոր սկսվող քնի գործընթացը)
- անկողնում երկար արթուն չմնալ:
Քնի խանգարումներ
Բարդացած խռմփոց և քնի ապնոէ (շնչադադար)
Քնի ապնոէն շատ տարածված խնդիր է և շատ լուրջ ազդեցություն ունի մարդու առողջության վրա: Այն հատկապես ազդում է սիրտ-անոթային համակարգի վրա, կարող է բարձր զարկերակային ճնշման ձևավորման պատճառ դառնալ, առաջացնել առիթմիաներ, նույնիսկ կարելի է քնի մեջ հանկարծամահության դեպքերը կապել քնի ապնոէի հետ, բացի այդ, մեծանում է շաքարային դիաբետի ռիսկը, ճարպակալումը և այլն: Ընդ որում, ճարպակալման դեպքում կապը երկկողմանի է. ապնոէն առավել շատ առաջանում է ճարպակալումից, սակայն այն իր հերթին նպաստում է ճարպակալմանը: Հետևաբար, այստեղ արատավոր շրջան ունենք. պացիենտները շատ հաճախ նշում են, որ ամեն կերպ փորձում են նիհարել, սակայն ոչինչ ստացվում կամ շատ քիչ են սնվում, բայց գիրանում են: Այդ դեպքերում մենք իրավունք ունենք կասկածել, որ առկա է ապնոէ: Քնի ապնոէ ունեցող մարդիկ նշում են, որ ցերեկային ժամերին արտահայտված քնկոտություն ունեն: Դա առաջանում է այն պատճառով, որ գիշերը քունը ընդհատված է, և օրգանիզմն, այլ կերպ ասած, փորձում է ետ բերել պարտքը: Քնկոտությունը այս դեպքում վտանգավոր է, քանի որ այդ մարդիկ կարող են, օրինակ, վարորդ լինել և ղեկին քնել կամ քնել կարևոր ժողովների, հանդիպումների ժամանակ: Սա բավականին լուրջ սոցիալական անհարմարություն է ստեղծվում, քանի որ այս հիվանդները խուսափում են սոցիալական ակտիվություն ցուցաբերելուց, առաջանում են բարդույթներ:
30-ն անց տղամարդկանց 10-15 տոկոսի մոտ կարելի է գտնել այս խնդիրը, ինչը շատ մեծ թիվ է: Քնի ապնոէն հաճախ ազդում է նաև սեռական ակտիվության վրա, կարող է նկատվել գիշերային անմիզապահություն, առավոտյան գլխացավեր, բերանի չորություն:
Անմիզապահության դեպքում այդ հիվանդներն առաջինը դիմում են ուրոլոգի, կարծելով, թե այլ խնդիրներ ունեն, բայց իրականում դա հենց ապնոէի ազդեցությունն է, երբ փակ կոկորդով սկսում է շնչառական ակտը, բացասական ճնշում է ստեղծվում, և դա սեղմում է ներքին օրգաններին, մասնավորապես՝ միզապարկը կարող է գրգռվել և արթնացնել մարդուն: Ապնոէի հետևանքով առաջանում են նաև հոգեբանական խնդիրներ՝ դեպրեսիա, տագնապայնություն, հիշողության թուլացում և այլն:
Լուսնոտություն
Ես հաճախ փորձում եմ խուսափել լուսնոտություն տերմինից, քանի որ այն կարծես իր մեջ խտրականության տարր է պարունակում, հատկապես այն ժամանակ, երբ մարդուն պիտակավորում են որպես «լուսնոտ»:
Անգլերենում այդ երևույթը նկարագրելու համար հատուկ տերմին կա՝ sleepwalking, այսինքն, եթե բառացի թարգմանենք, ապա կլինի քնաքայլություն: Այս տերմինը շատ լավ է արտահայտում խնդրի էությունը, երբ մարդ քնի մեջ, չգիտակցելով, թե ինչ է անում, կարող է վեր կենալ անկողնուց և քայլել, գնալ սենյակից սենյակ, նույնիսկ՝ տնից դուրս գալ, բավականին բարդ գործողություններ իրականացնել և հետո չհիշել դրանց մասին: Լուսնոտությունն իհարկե չունի որևէ ուղղակի ազդեցություն առողջության վրա, սակայն կա վտանգ, որ այդ ընթացքում մարդ կարող է ինքն իրեն կամ մեկ այլ մարդու վնասել, վտանգավոր իրավիճակ ստեղծել: Այս խնդիրը հաճախ հանդիպում է մանկական տարիքում, բայց կարող է նաև պահպանվել չափահասության ժամանակ և այստեղ խնդիրն այն է, որ քնաքայլություն ունեցող չափահաս մարդիկ խուսափում են այդ մասին խոսել, քանի որ գիտեն՝ հասարակության վերաբերմունքն ինչպիսին է:
Մարդիկ պետք է հասկանան, որ դա պարզապես քնի մեջ առաջացող վարքային խանգարում է և բացատրվում է արթնացման գործընթացի թերություններով և որևէ միստիկ երևույթ այստեղ չկա: Նույնիսկ ժամանակին իրականացվել են հատուկ գիտական հետազոտություններ, որոնք ցույց են տվել, որ այս խնդիրը լուսնի փուլերի հետ ոչ մի կապ չունի: Բարեբախտաբար, այս խնդրի լուծումներ կան և անպայման պետք է դիմել բժշկի:
Աղբյուրը՝ Doctors.am
