Միավ վարակ կրողների կենսաբանական և վարքագծային ցուցանիշների դինամիկան 2002-2007թթ. ընկած ժամանակահատվածում
2007թ. հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ խոցելի խմբերի` թմրամիջոցների ներարկման եղանակով օգտագործողների (ԹՆՕ-ների), մարմնավաճառների, հոմոսեքսուալ (տղամարդկանց հետ սեռական հարաբերություն ունեցող տղամարդկանց` ՏՍՏ-ների), քրեակատարողական հիմնարկներում գտնվողների, միգրանտների, փախստականների, 15-24 տարեկան երիտասարդների, առավել վտանգի ենթարկվող դեռահասների և երիտասարդների (ԱՎԵԴԵ-ների), առավել խոցելի դեռահասների և երիտասարդների (ԱԽԴԵ-ների) շրջանում իրականացվել են ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ կենսաբանական և վարքագծային հետազոտություններ: Կենսաբանական հետազոտությունների նպատակն առավել վտանգի ենթարկվող խմբերի շրջանում ՄԻԱՎ-ի տարածվածության գնահատումն էր։ Վարքագծային հետազոտություններն անցկացվել են ՄԻԱՎ-ով վարակմանը նպաստող վարքագծային գործոնների հայտնաբերման և ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման վերաբերյալ գիտելիքների մակարդակը գնահատելու նպատակով։ Այդ հետազոտությունները հնարավորություն տվեցին վեր հանել նշված խմբերի շրջանում կենսաբանական և վարքագծային ցուցանիշների զարգացման միտումները, անուղղակիորեն գնահատել իրականացված միջոցառումների արդյունավետությունը, ինչն էլ կօգնի առավել արդյունավետ պլանավորել հետագա կանխարգելիչ միջոցառումները։
Կենսաբանական հետազոտությունների տվյալներով, ՄԻԱՎ-ի տարածվածությունը որոշակիորեն նվազել է ԹՆՕ-ների և մարմնավաճառների շրջանում` ԹՆՕ-ների շրջանում 2002թ. 15%-ից (90% վստահության միջակայքում` 11-20%) 2007թ. մինչև 6,8% (6,2-7,4%), մարմնավաճառների շրջանում` համապատասխանաբար, 1,1%-ից (90% վստահության միջակայքում <3%)` 0,8% (<2%)։ ՏՍՏ-ների շրջանում իրականացված հետազոտությունների արդյունքները վկայում են, որ այս խմբում ՄԻԱՎ-ի տարածվածությունը կազմում է 2% (90% վստահության միջակայքում` < 6%)։
Վարքագծային հետազոտությունների տվյալները ցույց են տալիս, որ տեղի է ունեցել հիմնական վարքագծային ցուցանիշների բարելավում, միաժամանակ` որոշ ցուցանիշների փոքր-ինչ նվազում։ Այսպես, ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման վերաբերյալ գիտելիքների մակարդակի աճ է արձանագրվել ԹՆՕ-ների, մարմնավաճառների, ՏՍՏ-ների, երիտասարդների և քրեակատարողական հիմնարկներում գտնվողների շրջանում (գծապատկեր 1)։
Վերջին հինգ տարվա ընթացքում ԹՆՕ-ների շրջանում ավելացել են միանվագ ներարկիչների օգտագործման դեպքերը` 2002թ. 68,5%-ից 2007թ. հասնելով 97,5%-ի։ Միաժամանակ աննշան ավելացել են ընդհանուր ներարկման և ոչ ստերիլ պարագաների օգտագործման դեպքերը։ Ընդհանուր ներարկման պարագաների օգտագործումը 2007թ. կազմել է 33,9%, 2005թ. համեմատ աճելով 2,8%-ով, իսկ ոչ ստերիլ պարագաների օգտագործումը` 5,3%-ով` 2005թ. 10,8%-ից 2007թ. հասնելով 16,1%-ի (գծապատկերներ 2 և 3)։
Մարմնավաճառների շրջանում աճել են կոմերցիոն զուգընկերների հետ վերջին սեռական հարաբերության ժամանակ պահպանակի օգտագործման դեպքերը` 2005թ. 89,2%-ից 2007թ. հասնելով 91,6%-ի։ Միաժամանակ նվազել են ոչ կոմերցիոն զուգընկերների հետ վերջին սեռական հարաբերության ժամանակ պահպանակի օգտագործման դեպքերը` 2005թ. 43%-ից 2007թ. նվազելով մինչև 27,6%. (գծապատկերներ 4 և 5)։
ՏՍՏ-ների շրջանում ավելացել են պահպանակի օգտագործման դեպքերը վերջին օրալ (2005թ. 15,4%-ից` հասնելով 34,7%-ի 2007թ.) և անալ (2005թ. 60%-ից` հասնելով 83,5%-ի 2007թ.) սեռական հարաբերությունների ժամանակ (գծապատկեր 6)։
Աճել է վերջին տարվա ընթացքում պատահական զուգընկերներ ունեցած միգրանտների թիվը` 2005թ. 39,6%-ից 2007-ին հասնելով 51,1%-ի, մինչդեռ ՏՍՏ-ների շրջանում այս ցուցանիշը նվազել է` 90,5%-ից հասնելով 74%-ի, իսկ ԹՆՕ-ների և երիտասարդների շրջանում մնացել է գրեթե նույն մակարդակի վրա (աղյուսակ 1)։
Իրականացված վարքագծային հետազոտությունները վկայում են, որ պատահական զուգընկերների հետ վերջին սեռական հարաբերության ժամանակ պահպանակի օգտագործման դեպքերը ՏՍՏ-ների շրջանում աճել է, ԹՆՕ-ների և երիտասարդների շրջանում` նվազել, իսկ միգրանտների շրջանում մնացել է գրեթե նույն մակարդակի վրա (գծապատկեր 7)։
Այսպիսով, համեմատելով բնակչության առավել վտանգի ենթարկվող խմբերի շրջանում 2002թ., 2005թ. և 2007թ. իրականացված ՄԻԱՎ վարակի վերաբերյալ կենսաբանական հետազոտությունների տվյալները, կարելի է փաստել, որ ՄԻԱՎ-ի տարածվածությունը ԹՆՕ-ների և մարմնավաճառների շրջանում որոշակիորեն նվազել է` ԹՆՕ-ների շրջանում 2002թ. 15%-ից 2007-ին հասնելով մինչև 6,8%-ի, մարմնավաճառների շրջանում` համապատասխանաբար, 1,1%-ից 0,8%-ի։ Միայն ՏՍՏ-ների շրջանում է նկատվել ՄԻԱՎ-ի տարածվածության որոշակի աճ` 0-ից 2%։
Վարքագծային հետազոտությունների արդյունքում ստացված տվյալները վկայում են, որ այդ հետազոտություններում ընդգրկված բոլոր խմբերում վարքագծային հիմնական ցուցանիշները բարելավվել են, որը վկայում է բնակչության տարբեր խմբերում իրականացվող ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման և վնասի նվազեցման ծրագրերի արդյունավետության մասին։ Դրան զուգահեռ, նկատվում է որոշ վարքագծային ցուցանիշների նվազում։
Ընդհանուր առմամբ 2007թ. իրականացված կենսաբանական և վարքագծային հետազոտությունների որոշ արդյունքների համեմատությունը 2002թ. և 2005թ. նմանատիպ հետազոտությունների արդյունքների հետ, ցույց է տալիս, որ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման ազգային ծրագրի իրականացման արդյունքում հնարավոր է եղել հասնել նախանշված ցուցանիշներին և ակնկալված արդյունքներին։
Հեղինակ : Սամվել Գրիգորյան, Արշակ Պապոյան, Ժանետա Պետրոսյան. ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոն
Աղբյուր : Առողջապահություն 01.2009
Նյութի էլեկտրոնային սկզբնաղբյուր` Doctors.am
