Մեր օրերում օրեցօր տարածվող ճարպակալման համաճարակը հանգեցնում է մի շարք սիրտ-անոթային և թոքային հիվանդություների ռիսկի գործոնների մեծացմանը, քնի խանգարումների և արյան խնդիրների, որոնց հետևանքով ավելանում են վերջիններիս ունեցած հետևանքները՝ ներառյալ մահացության ցուցանիշի աճը:
Ճարպակալման տարածվածությունն ամբողջ աշխարհում համաճարակի ծավալների է հասնում: Ամեն տարի առնվազն 2.8 միլիոն մարդ է մահանում ավելորդ քաշի կամ ճարպակալման հետևանքով:
Թեպետ նախկինում վերջինիս տարածվածությունը բնորոշ էր ցածր կամ միջին եկամուտ ունեցող երկրներին, ներկայում այն տարածված է նաև բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում:
Համադրելով մի շարք հետազոտությունների արդյունքում ստացված տվյալները՝ կարելի է առանձնացնել այն հիվանդությունների մի մասը, որոնց դրսևորման ռիսկը մեծանում է, երբ կա ճարպակալման խնդիր՝
- սրտային անբավարարություն,
- պսակաձև զարկերակների հիվանդություններ,
- կաթված,
- արյան գերճնշում,
- մետաբոլիկ համախտանիշ,
- ապնոե,
- ասթմա,
- 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետ,
- անաշխատունակության և թուլության,
- էնդոթելիալ դիսֆունկցիա,
- պրոկոագուլանտ և պրոթրոմբոտիկ վիճակներ,
- ինսուլինային ռեզիստենտություն և գլյուկոզայի հանդեպ տոլերանտության խանգարում
- ալբումինուրիա,
- երիկամային հիպերֆիլտրացիա,
- քաղցկեղի որոշ տեսակներ
Փաստ 1
Ավելորդ քաշը և ճարպակալումը սահմանում են որպես «ճարպի պաթոլոգիկ կամ ավելորդ կուտակում, որը կարող է հանգեցնել առողջական խնդիրների»:
Մարմնի զանգվածի ինդեքսը մեծ կիրառում ունի ավելորդ քաշի և ճարպակալման դասակարգման գործում: Զանգվածի ինդեքսը հաշվում են ՝ մարմնի զանգվածը բաժանելով հասակի քառակուսուն (կգ/մ2): Համաձայն Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության սահմանման՝ ավելորդ քաշի դեպքում մարմնի զանգվածի ինդեքսը 25 կամ 25-իցավելի է, իսկ ճարպակալման դեպքում՝ 30 կամ 30-ից ավելի:
Փաստ 2
2008 թվականին ավելի քան 1.4 միլիարդ մարդ ունեցել է ավելորդ քաշի խնդիր, իսկ ավելի քան կես միլիարդ մարդ՝ճարպակալման:
Ամեն տարի առնվազն 2.8 միլիոն մարդ մահանում է ավելորդ քաշի կամ ճարպակալաման խնդրից: 1980-2008 թվականներին ճարպակալման դեպքերի քանակը ավելացել է գրեթե կրկնակի:
Փաստ 3
2013 թվականին ամբողջ աշխարհում նախադպրոցական տարիքի 42 միլիոն երեխա ունեցել է ավելորդ քաշի խնդիր:
Մեր օրերում երեխաների ճարպակալումը հանրային առողջապահության ամենալուրջ խնդիրներից մեկն է: Ավելորդ քաշ ունեցող երեխաները մեծ տարիքում հավանական է, որ կունենան ճարպակալման խնդիր:
Հավանականությունը, որ այս երեխաներն ավելի վաղ տարիքում կունենան սիրտ-անոթային հիվանդություններ և շաքարային դիաբետ ավելի մեծ է, քան այն երեխաների դեպքում, ովքեր չունեն ավելորդ քաշի խնդիր: Ճարպակալման հետևանքով ի հայտ եկած հիվանդությունները կարող են հանգեցնել վաղաժամ մահվան և հաշմանդամության:
Փաստ 4
Ամբողջ աշխարհում ավելորդ քաշն ու ճարպակալումը հանգեցնում են մահացության ավելի մեծ թվի, քան քաշի անբավարարությունը:
Աշխարհի բնակչության 65%-ն ապրում է այնպիսի երկրներում, որտեղ ճարպակալման և ավելորդ քաշի հետևանքով մահանում է ավելի շատ մարդ, քան քաշի անբավարարությունից: Ամբողջ աշխարհում շաքարային դիաբետի 44%, սրտի իշեմիկ հիվանդությունների 23%, քաղցկեղի որոշ տեսակների 7-41%-ը հետևանք են ավելորդ քաշի և ճարպակալման խնդիրների:
Փաստ 5
Առողջ սնվելու և ճիշտ սննդակարգի շնորհիվ կարելի է կանխել ճարպակալումը
Մարդիկ կարող են:
- Պահպանել առողջ քաշ:
- Սահմանափակել ճարպերի ընդհանուր օգտագործումը և հագեցած ճարպերի փոխարեն սննդակարգում կիրառել չհագեցած ճարպեր:
- Ավելացնել ընդունվող մրգերի, բանջարեղենի,լոբազգիների, ընկուզեղենի և ցորենի ամբողջական հատիկից պատրաստված սննդի օգտագործումը:
- Սահմանափակել աղի և շաքարի օգտագործումը:
Ճարպակալման համաշխարհային համաճարակը ճնշելու համար հարկավոր է բազմակողմանի և համալիր մոտեցում մշակել, որը կուղղվի բնակչության հստակ խմբերի՝ հաշվի առնելով վերջիններիս մշակութային առանձնահատկությունները:
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության «Համաշխարհային ռազմավարություն» նախագիծը ներառում է նաև ծրագրեր՝ ուղղված ոչ վարակիչ հիվանդությունների՝ այդ թվում ճարպակալման կանխարգելմանը, վարմանը և վերահսկմանը:
Ճարպակալման և այն ուղեկցող հիվանդությունների համար հնարավոր բուժում գտնելը (հետազոտություններ իրականացնելու ճանապարհով) հանրային առողջության ոլորտի արդիական խնդիրներից մեկն է:
Ճարպակալման կանխարգելման գործում իրենց ներդրումը պիտի ունենան ինչպես քաղաքացիական հասարակությունը, հասարակական կազմակերպությունները, երկրի կառավարությունն ու մասնավոր սեկտորը, այնպես էլ միջազգային գործընկերները:
Աղբյուրը՝«Առողջապահություն» ամսագիր
