Աղիքային սուր վարակների սեզոնայնությունը Գյումրիում

Համաճարակային գործընթացի պարբերականության վրա ազդող հիմնական գործոններից են բնակլիմայական, սոցիալ-տնտեսական, բժշկաաշխարհագրական ազդակները, որոնց համալիր ազդեցության ֆոնի վրա վարակիչ հիվանդությունների առանձին նոզոլոգիաների կենսառիթմերի ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տալիս բացահայտել համաճարակաբանական որոշ օրինաչափություններ, որոնք էլ կանխատեսումների հիմքն են կազմում: Համաճարակային գործընթացի պարբերականություն նկատվում է ինչպես տարբեր տարիների ընթացաշարժում, այնպես էլ տարվա ընթացքում: Վարակիչ հիվանդությունների սեզոնայնությունը համաճարակային շարժընթացի ամենացայտուն օրինաչափություններից է: Հիվանդացության հիմնական ցուցանիշները սեզոնային, միջին ամսական և միջին տարեկան հիվանդացության ցուցանիշներն են [1, 2]:

 

Գյումրիում աղիքային վարակների սեզոնային օրինաչափությունները բացահայտելու նպատակով կատարվել է աղիքային վարակներով հիվանդացության երեսնամյա հետահայաց և ընթացիկ համաճարակաբանական հետազոտություն (1977-2006 թթ. համար, ըստ ամիսների): Հետազոտության համար նյութ են ծառայել հիգիենիկ հակահամաճարակային տեսչության Շիրակի մարզային փորձագիտական կենտրոնի արխիվային փաստաթղթերը, այդ թվում` վարակիչ և մակաբուծային առանձին հիվանդությունների մասին ամսական, տարեկան հաշվետվական ձևերը (ձև N85, N85ա), աղիքային վարակների վերաբերյալ տեղեկատվական նյութերը (վարակիչ հիվանդությունների N60 գրանցամատյանները) և այլ փաստաթղթեր:

 

Համաճարակաբանական դիտարկումները ցույց են տվել, որ աղիքային վարակներով (ԱՎ-ներով) հիվանդացության ամենամյա միջին ցուցանիշը 1977-2006 թթ. համար առանձին ամիսների ժամանակ ունեցել է նշանակալի տատանումներ (աղյուսակ 1): 

 

Դիտարկվող ժամանակաշրջանում ընդհանուր ԱՎ-ներով միջին ամսական հիվանդացությունը կազմում է տարեկան դեպքերի 8,3%-ը, ընդ որում, տարվա առաջին կեսին միջին ամսական ցուցանիշը ցածր է` 6,5%: Սակայն սկսած հուլիսից` հիվանդացությունը մինչև տարվա վերջը պահպանվում է բարձր մակարդակի վրա: Որոշ վարակների դեպքում (տիֆ, շիգելոզներ, ՎՀԱ) այն բարձր է մնում նաև ձմռանը: Բոլոր ԱՎ-ների համար միջին ամսական հիվանդացությունը հուլիսից դեկտեմբեր կազմում է 10,2%:

 

 

Հիվանդացության ամենաբարձր մակարդակ դիտվում է օգոստոսին, սեպտեմբերին և հոկտեմբերին` բացառելով ՎՀԱ-ն, որը բարձրանում է սեպտեմբերից մարտ: Առանձին նոզոլոգիաներով հիվանդացության սեզոնային վերլուծությունը թույլ է տալիս բացահայտելու որոշ օրինաչափություններ (աղյուսակ 2):

 

 

Տիֆ-պարատիֆային վարակների սեզոնայնությունը Գյումրիում ամառ-աշնանային է, հիվանդացության բարձր մակարդակ է գրանցվում հուլիսից-նոյեմբեր ամիսներին և կազմում տարեկան դեպքերի 56,6%-ը (աղյուսակ 1): Գարնանը հիվանդացության միջին մակարդակը պահպանվում է 16,5%-ի սահմանում, ամռանը 41,7% է, աշնանը` 20,6, ձմռանը բարձր է` 21,2%: Տարվա առաջին կեսին միջին ամսական հիվանդացությունը կազմում է 7.0, երկրորդ կեսին` 9,7%: Առավելագույն հիվանդացություն գրանցվում է հուլիս-օգոստոս ամիսներին` համապատասխանաբար, 18,3 և 17,7%: Դիտարկման ամբողջ ժամանակահատվածում որովայնային տիֆով հիվանդացության սեզոնայնությունը փոփոխվել է. չնայած նախաերկրաշարժյան ժամանակաշրջանում այն բարձր է եղել ամռան-աշնան ամիսներին: Սեզոնային բարձրացմանը նպաստել է գարնան-ձմռան ամիսներին հիվանդացման դեպքերի մեծ մասնաբաժինը (գարնանը` 16, ձմռանը` 19.9%), որոնք կարող են սեզոնային հիվանդացության բարձրացման պատճառ դառնալ: Դրան նպաստել են նաև ամբողջ տարվա ընթացքում ջրագծի և կոյուղագծի հաճախակի արձանագրվող վթարները, ինչպես նաև ջրային ուղիով փոխանցման համար նպաստավոր պայմանների առկայությունը: Բացի այդ, այն տարիներին (1977, 1980, 1984 թթ.), երբ ձմռանը և գարնանը արձանագրվել են ԱՎ-ներով հիվանդացման մեծաքանակ դեպքեր, բարձր է եղել նաև սեզոնային հիվանդացությունը: Երկրաշարժի տարիներին տիֆ-պարատիֆային հիվանդացությունը բարձր է եղել գարնան-ամռան ամիսներին, ինչը հավանաբար պայմանավորված է եղել 1988 թ. հետո ջրագծերի ներքին ցանցի վնասման հետ: Այս ժամանակաշրջանում, չնայած բոլոր նպաստավոր պայմաններին, ջրային բռնկումներ չեն արձանագրվել` կապված ուժեղացված հակահամաճարակային համալիր միջոցառումների, այդ թվում` նաև խմելու ջրի գերքլորացման հետ: 

 

Հետերկրաշարժյան վերականգնման ժամանակաշրջանում` 1989-2006 թթ., որովայնային տիֆով հիվանդացությունը բարձր է եղել ամռան-ձմռան ամիսներին: Այս ժամանակաշրջանում բռնկումներ չեն արձանագրվել, գրանցվել են հատուկենտ, իրար հետ չկապված դեպքեր: Գարնանը հարուցիչը կենցաղ-կոնտակտային մեխանիզմով պահպանվել է միջսեզոնային ընթացքում (7,4%)` սեզոնում կազմելով տարեկան դեպքերի 56,6%-ը:

 

Սալմոնելոզային այլ վարակներ արձանագրվում են ամբողջ տարվա ընթացքում, երբեմն անսպասելիորեն աշխուժանալով` անկախ սեզոնից: Միջին ամսական հիվանդացությունը տարվա առաջին կեսին կազմում է 8,6, երկրորդին` 8,1%: Երկարաժամկետ դիտարկումները ցույց են տալիս, որ տարեկան հիվանդացության 65,3%-ն արձանագրվում է գարնան-ամռան ամիսներին: Գարնանը հիվանդացությունը կազմում է տարեկան դեպքերի 33, ամռանը` 32,3%-ը` ձմռան համեմատությամբ բարձրանալով 2,2 անգամ: Աշնանը և ձմռանը այս ցուցանիշը կազմում է` համապատասխանաբար, 20,0 և 14.7%: Այլ սալմոնելոզներով հիվանդացությունը բարձր է մարտից հոկտեմբեր: Այս ընթացքում արձանագրվում են տարեկան դեպքերի 65.3%-ը: Դիտարկվող ժամանակաշրջաններում այլ սալմոնելոզներով հիվանդացության սեզոնայնությունը փոխվել է` պայմանավորված մի շարք գործոնների համալիր ազդեցությամբ: Օրինաչափությունը կտրուկ փոփոխվել է բնական աղետի հետ կապված` պահպանելով գարուն-ամառ սեզոնայնությունը: Սեզոնային հիվանդացությունը նախաերկրաշարժյան, երկրաշարժի և վերականգնման ժամանակահատվածների համար կազմել է տարեկան հիվանդացության` համապատասխանաբար, 62,3, 66,7, 69,3%-ը: Ընդ որում, նախաերկրաշարժյան ժամանակաշրջանում գարնան-ամռան հիվանդացության հարաբերությունը եղել է մոտավորապես հավասար` կազմելով տարեկան դեպքերի, համապատասխանաբար` 32.2 և 30.1%-ը: Երկրաշարժի տարիներին գարնան ամիսներին հիվանդացությունը 1,3 անգամ գերազանցել է ամառայինին` կազմելով, համապատասխանաբար` 38.2 և 28.5%: Վերականգնման տարիներին սեզոնային հիվանդացության մակարդակը բարձրացել է ի հաշիվ ամռան ամիսների: Ամռանը հիվանդացության մակարդակը 45.7% է, գարնանային հիվանդացությունից 1,9 անգամ բարձր` 23.6%: Սալմոնելոզներով առավելագույն հիվանդացման ամիսներ են նախաերկրաշարժյան ժամանակաշրջանում` մարտ և հունիս, երկրաշարժի ժամանակաշրջանում` ապրիլ և օգոստոս, վերականգնման տարիներին` հուլիս և օգոստոս ամիսները: Երկարաժամկետ շարժընթացում սալմոնելոզային այլ վարակներով հիվանդացությունը բարձր է եղել գարնան-ամռան ամիսներին:

 

 

Գրականություն

 

  1. 1. Исаева М.С. Ришунин Ю.П., Мухина Л.П., Копытов В.И. и др. Динамика изменений сезонной и круглогодичной заболеваемости дизентерией в ряде городов Европейской части РСФСР. // ?МЭИ, N11, 1986, С. 30-34. 
  2. 2. Облапенко Г.П. Сезонность острых кишечных инфекций на северо-западе РСФСР. // ЖМЭИ, N7, 1983, 12-16.

 

 

 

Հեղինակ :  Արմինե Անդրյան. ՀՀ ԱՆ ՊՀՀ տեսչության «Շիրակի մարզային փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ
Աղբյուր :  Առողջապահություն 3.2009
   
   
   

Նյութի էլեկտրոնային սկզբնաղբյուր` Doctors.am