Զարկերակային ճնշումը՝ զարկերակի պատի վրա արյան գործադրած հիդրոստատիկ ճնշումն է, որի էներգիան հաղորդվում է ձախ փորոքի կողմից։ Դրա հարաբերական հաստատուն մակարդակը կախված է հետևյալ գործոևներից՝ 1)արյան ծավալից, որը սրտի աշխատանքի շնորհիվ մուտք է գործում զարկերակներ, 2) արյան հոսքի վրա ազդող ծայրամասային դիմադրությունից (R): P = QR: Սրտի աշխատանքի ազդեցությունն արյան արտամղվող քանակի վրա նշանակում է նաև ճնշման վրա, կարելի է դիտել գրգռելով թափառող նյարդը։ Նրա գրգռման դեպքում սրտի աշխատանքը թուլանում է ու դանդաղում, և զարկերակային ճնշումն ընկնում է։ Նյարդի ուժեղ գրգռման դեպքում հնարավոր է սրտի կանգ, որի հետևանքով դեպի աորտա արյան մուտքը դադարում է, և արյան ճնշումն ընկնում է մինչև 0 մմ u.u.: Եվ այսպես, արյունահոսքի րոպեական ծավալը և նրանով պայմանավորված արյան ճնշումը հիմնականում կախված է սրտի աշխատանքից, սակայն նրա վրա կարող են ազդել նաև այլ գործոններ։ Այսպես, րոպեական ծավալը մեծանում է արյան մեծ քանակների ներարկման դեպքում։ Այն կարող է փոքրանալ կապված արյան կորստի հետ։
Երակային արյան վերադարձը դեպի սիրտ նույնպես ազդում է արյունահոսքի րոպեական ծավալի, հետևաբար նաև՝ արյան ճնշման մեծության վրա։ Այսպես, դեպի սիրտ վերադարձող երակային արյան քանակի մեծացումը, կապված մկանային աշխատանքի հետ, բարձրացնում է զարկերակային ճնշումը։ Զարկերակային ճնշման որոշիչ մյուս գործոնը անոթային հունի ծայրամասային դիմադրությունն է, որն իր հերթին կապված է մի շարք հանգամանքների հետ։ Դրաեցից են՝ 1) արյան մածուցիկությունը, 2) անոթի տրամագիծը, 3) անոթի երկարությունը։ Դրա մասին է խոսում այն, որ ներանոթային ճնշման մեծությունը այլ հավասար պայմանների դեպքում կախված է սրտից մինչև չափման կետն հղած հեռավորությունից։ Տարբերում են՝ աորտային, զարկերակային, զարկերակիկային, մազանոթային, երակային (փոքր և մեծ երակներում) և կենտրոնական երակային (աջ նախասրտում) ճնշումներ։ Առավելագույն դիմադրությամբ,նշանակում է նաև զարկերակային ճնշման վրա թողած ազդեցությամբ, օժտված են ճնշումը կայունացնող անոթները՝ զարկերակիկները։ Զարկերակիկների պատերը պարունակում են հարթ մկանունքի հաստ շերտ, որի կծկման դեպքում զարկերակիկների լուսանցքը նեղանում է, իսկ դիմադրությունն արյան հոսքի նկատմամբ՝ մեծանում։ Դիմադրության մեծացման դեպքում զարկերակային արյան հոսքը դժվարանում է, իսկ ճնշումը՝ մեծանում։ Զարկերակիկների պատերի լարվածության անկումը, ընդհակառակը, փոքրացնում է դիմադրությունը և լավացնում զարկերակային արյան հոսքը, որի արդյունքում զարկերակային ճնշումն իջնում է։ Հետևաբար, զարկերակիկները ճնշման կարգավորիչներն են։ Սեչենովը նրանց անվանել է սիրտանոթային համակարգի ծորակներ։ Այդ ծորակների բացումը բարելավում է օրգանների արյունամատակարարումը, իսկ փակումը՝ վատացնում։
Այսպիսով, զարկերակիկները երկակի դեր են խաղում՝ մասնակցում են օրգանիզմում զարկերակային ճնշման պահանջվող մակարդակի պահպանմանը և ցանկացած օրգանում ընթացող տեղային արյունահոսքի մեծության կարգավորմանը։ Արյան ճնշումը, կախված սրտային ցիկլի փուլից, տատանվում է։ Սիստոլայի ընթացքում ճնշման բարձրացումը բնութագրում է աոավելագույև (սիստոլային) ճնշումը։ Դիաստոլայի ժամանակ տեղի ունեցող ճնշման անկումը բնութագրում է նվազագույն (դիաստոլային) ճնշումը։ Սիստոլային և դիաստոլային ճնշումների միջև եղած տարբերությունը բնութագրում է զարկայիև (պուլսային) ճնշումը, որն այլ հավասար պայմաններում կախված է սրտի կողմից յուրաքանչյուր սիստոլայի ժամանակ արտամղված արյան քանակից։ Զարկերակիկեերում և մազանոթներում արյան ճնշման զարկային տատանումները վերանում են և այն դառնում է կայուն, ինչպես սիստոլայի, այնպես էլ դիաստոլայի ժամանակ։ Առողջ 15-50 տարեկան մարդկանց սիստոլային ճնշումը հավասար է 110-120մմ u.u., դիաստոլայինը՝ 60-80մմս.ս,զարկայինը՝ 35-50 մմ u.u: 50-ից ավել տարիք ունեցող մարդկանց սիստոլային ճնշումը, որպես կանոն, բարձրանում է, հասնելով 135-140 մմ u.u: Նորածինների սիստոլային ճնշումը հավասար է 50 մմ u.u: Բացի սիստոլային, դիաստոլային և զարկային ճնշումներից գոյություն ունի նաև արյան միջիև ճնշում։ Դա ճնշման այն մեծությունն է, որը զարկային տատանումների բացակայության դեպքում ապահովում է արյան շարժումը։ Միջին ճնշման մեծությունը մոտ է դիաստոլային ճնշմանը, քանի որ ճնշման դիաստոլային անկումն ավելի երկար է տևում, քան սիստոլային բարձրացումը և այն հավասար է 90-95 մմ ս.ս։
Զարկերակային ճնշումը որոշվում է երկու ճանապարհով՝ ուղղակի (արյունային) և անուղղակի (անարյուն)։ Արյունային մեթոդն աոաջին անգամ կիրառվել է Հելսի 1733թ, ապա Լյուդվիգի 1847թ. կողմից։ Արյունային մեթոդն օգտագործվում է կենդանիների մոտ։ Զարկերակի մեջ արյան հոսքին հակառակ ուղղությամբ մտցվում, է սնամեջ ասեղ կամ ապակյա ծայրակ և ռետինե խողովակի օգնությամբ միացվում է ծնկաձև սնդիկային ճնշաչափի (մանոմետր) հետ։ Արյան մակարդումից խուսափելու նպատակով ռետինե խողովակը լցվում է հակամակարդիչով։ ճնշաչափի հեռավոր ծնկում, սնդիկի վրա տեղադրվում է լողակ, որը միացվում է գրանցող սարքին։ Զարկերակային ճնշման կորի վրա տարբերում են երեք կարգի ալիքներ։
Առաջին կարգի ալիքները կոչվում են զարկային կամ սրտային։ Նրանք համընկնում են սրտի կծկումների հետ և կախված են նրանց ուժից և հաճախականությունից։
Սիստոլայի ժամանակ արյունը մղվում է աորտա և զարկերակներ, նրանց պատերը ձգվում են, ճնշումը բարձրանում է։ Դիաստոլայի ժամանակ պատերի ձգվածությունը թուլանում ու ճնշումն ընկնում է։ Եթե միաժամանակ գրանցվի զարկերակային ճնշումն ու շնչառությունը, կարելի է նկատել, որ զարկերակային ճնշումը փոխվում է շնչառության տարբեր փուլերում։ Ներշնչման ժամանակ այն ընկնում է, արտաշնչման ժամանակ՝ բարձրանում։ Այդ ալհքները կոչվում են շնչառական կամ երկրորդ կարգի ալիքներ։ Յուրաքանչյուր շնչառական ալիք ընդգրկում է առաջին կարգի 4-5 ալիք։ Զարկերակային ճնշման փոփոխությունները ներշնչման և արտաշնչման փուլերում բացատրվում են հետևյալ կերպ։ Ներշնչման ընթացքում մեծանում է կրծքավանդակի բացասական ճնշումն ու կրծքավանդակի անոթները ներծծում են երակային համակարգի արյունը։ Թոքային անոթների հունի ծավալը ներշնչման ընթացքում նշանակալի չափով մեծանում է։ Ուստի արյան մի մասը, որը արտամղվում է աջ փորոքից, ներշնչման ընթացքում մնում է թոքերում։ Դա բերում է ներշնչման ժամանակ ճնշման անկման՝ արյան մեծ շրջանառության զարկերակներում։ Արտաշնչման ժամանակ թոքերի սեղմման հետևանքով նրանց անոթների ծավալը փոքրանում է և այնտեղ կուտակված արյունը փոխադրվում է ձախ սիրտ, որը այդ արյունն արտամղում է զարկերակային համակարգ։ Ուստի արտաշնչման պահին արյան ճնշումն արյան մեծ շրջանառության զարկերակներում մեծանում է։
Ուղեղի, մասնավորապես անոթաշարժ կենտրոնի, անբավարար թթվածնամատակարարման ժամանակ, օրինակ, արյան կորստի, թունավորումների դեպքում, բարձունքներում տեղի է ունենում ճնշման բարձրացման և իջեցման դանդաղեցում։ Այդ տատանումները նշվում են որպես երրորդ կարգի ալիքներ։ Դրանք զարգանում են ավելի հազվադեպ ռիթմով (6-9 մեկ րոպեում), և նրանցից յուրաքանչյուրն ընդգրկում է մի քանի շնչառական ալիք։ Այդ ալիքներն արտացոլում են անոթաշարժ կենտրոնի լարվածության պարբերական տատանումները։ Այդ լարվածությունը ռիթմիկ թուլանում և ուժեղանում է, առաջացնելով, համապատասխանաբար, զարկերակային հունի դիմադրության իջեցում և բարձրացում, որն իր հերթին պայմանավորում է զարկերակային ճնշման տատանումները։ Անուղղակի եղանակով զարկերակային ճնշումը չափվում է Ռիվա-Ռոչչիի ճնշաչափով։ Հետազոտվողի բազկի վրա տեղադրվում է օդ մղող ռետինե տանձիկի հետ միացված բազկապատ (մանժետ), որը միացված է ճնշաչափին։ Օդի մղումը բազկապատում առաջացնում է ճնշման բարձրացում, որն էլ, ճնշելով բազկային զարկերակին, նրա մեջ դադարեցնում է արյան հոսքը։ Այդ մասին դատում են բազկապատից դեպի ծայրամաս անոթազարկի դադարեցումով։ Հետո դանդաղորեն բաց են թողնում բազկապատում գտնվող օդը, մինչև անոթազարկի երևան գալը։ Բազկապատի ճնշումը որոշվում է ճնշաչափի ցուցմունքով։ 1905 թ. Կորոտկովն առաջարկել է զարկերակային ճնշումը չափել բազկային զարկերակի վրա հնչյունները լսելու օգնությամբ։ Բնականոն վիճակում զարկերակի վրա հնչյուններ չեն լսվում։ Երբ զարկերակը ենթարկվում է ճնշման, արյունն անցնելով ճնշված հատվածով՝ առաջացնում է մրրիկային շարժում և, հարվածելով անոթի պատերին, հնչյունի առաջացման պատճառ դառնում։ Այն պահը, երբ հայտնվում է հնչյուն, բազկապատում եղած ճնշումը համապատասխանում է արյան սիստոլային ճնշմանը (կամ չնչին չափով փոքր է)։ Հնչյունների անհայտացումը տեղի է ունենում երբ բազկապատի ճնշումը հավասարվում է դիաստոլային ճնշմանը (կամ քիչ փոքր է նրանից), այսինքն՝ երբ արյունը զարկերակով հոսում է անընդհատ։
Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին
