Զարկերակային անոթազարկԶարկերակային անոթազարկը՝ սրտի սիստոլային արտամղման հետևանքով զարկերակների առաձգական պատերի ռիթմիկ տատանումներն են։ Ձախ փորոքի "յուրաքանչյուր սիստոլայի ժամանակ աորտա արտամղված արյունը առաջացնում է աորտայի սկզբնամասի ձգվածություն և ճնշման բարձրացում, իսկ դիաստոլայի ժամանակ աորտայի ձգված պատը վերադառնում է իր նախկին վիճակին ճնշման փոփոխությունից առաջացած ալիքը տարածվում է աորտայի և նրա ճյուղերի առաձգական պատերով մինչև զարկերակիկներ, որտեղ բնականոն պայմաններում նրանց մկանների դիմադրության հետևանքով մարում է։ Եվ այսպես, սրտի աշխատանքը ստեղծում է երկու տեսակի շարժում՝ անոթազարկի ալիք և արյան զարկային հոսք։ Այդ երկու երևույթները չի կարելի նույնացնել։

Չնայած դրանք երկուսն էլ սրտի աշխատանքի հետևանք են, այնուամենայնիվ տարբեր ֆիզիոլոգիական հասկացողություններ են։ Այդ մասին են վկայում անոթազարկային ալիքի և արյան հոսքի տարբեր արագությունները։ Անոթազարկի ալիքի արագությունը աորտայում հավասար է 5-8 մ/վրկ, ծայրամասային անոթներում` 6-9,5 մ/վրկ, այն դեպքում, երբ արյան հոսքի գծային արագությունն ընդամենը կազմում է 0,5-0,6 մ/վրկ։ Տարիքի հետ կապված՝ անոթային պատերի առաձգականության աստիճանական անկման հետևանքով անոթազարկային ալիքի տարածման արագությունը մեծանում է։ Որ դրանք տարբեր երևույթներ են, կարելի է համոզվել նաև Վեբերի փորձով։ Նա առաձգական ռետինե խողովակը լիքը լցրել է ջրով և երկու ծայրերը փակել, որպեսզի բացառվի գծային հոսքը։ Ռետինե խողովակի մեկ ծայրին մուրճիկով ռիթմիկ հարվածներ հասցնելիս, մյուս ծայրը կատարում է նույն տատանողական շարժումները։ Խողովակում հեղուկի գծային հոսքի բացակայության պատճառով հեղուկի մասնիկները կատարում են միայն տատանողական շարժումներ և հարվածելով պատին, առաջացնում են ալիք, որը տարածվում է մինչև խողովակի մյուս ծայրը։

Անոթազարկը կարելի է ուսումնասիրել երկու ձևով՝ 1) անոթազարկող զարկերակի անմիջական շոշափումով, 2) գրառումով, այսինքն անոթազարկի գրանցումով, հատուկ սարքավորումների՝ սֆիգմոգրաֆների միջոցով։ Ստացված գիրը կոչվում է անոթազարկագիր (սֆիգմոգրամ)։ Այժմ օգտագործվում են տվիչներ, որոնք անոթի պատի մեխանիկական տատանումները ձևափոխում են էլեկտրականի։ Սֆիգմոգրաֆն առաջին անգամ կիրառվել է Մարեյի կողմից 1832թ։ Տարբերում են կենտրոնական (աորտայի, քնային և ենթանրակային զարկերակների) և ծայրամասային (ճաճանչային, քունքային, թաթի մեջքային զարկերակի) անոթազարկ։ Ծայրամասային զարկագրի վրա տարբերում են կորագծի սկզբնական կտրուկ վերընթաց՝ անակրոտային ալիք (անակրոտ) և կորի թեքավուն անկում՝ կատակրոտային ալիք (կատակրոտ)։ Կատակրոտային իջեցման վրա նկատվում է կտրուչ (ինցիզուրա) և երկրորդային երկալիք (դիկրոտային) ատամիկ։ Վերընթացությունը բացատրվում է զարկերակային ճնշման բարձրացումով և դրա հետևանքով առաջացած զարկերակի պատի ձգումով, որը տեղի է ունենում փորոքի սիստոլայի ժամանակ, արյան արտամղման փուլում։

Փորոքի դիաստոլայի ընթացքում ճնշումը զարկերակներում ընկնում է, որի հետևանքով առաջանում է զարկային ալիքի անկում՝ կատակրոտային ալիք։ Այն պահին, երբ փորոքը սկսում է թուլանալ և ճնշումը նրանում դառնում է ավելի փոքր քան աորտայում, արյունն աորտայից ձգտում է հետ՝ դեպի փորոք։ Ճնշումը զարկերակներում կտրուկ ընկնում է և սֆիգմոգրամի վրա հայտնվում է փոսություն՝ կտրուչ։ Արյան հետադարձ հոսքի ազդեցության տակ կիսալուսնաձև փականները փակվում են, արգելակելով արյան մուտքը դեպի փորոք։ Արյունը, անդրադառնալով փակված կիսալուսնաձև փականներից, առաջացնում է ճնշման բարձրացման երկրորդային ալիք, որը ձգում է զարկերակների պատերը։ Սֆիգմոգրամի վրա առաջանում է դիկրոտային բարձրացում։ Չնայած ծայրամասային անոթազարկն իրենից ներկայացնում է աորտայի պատերի տատանումների կրկնությունը, այնուամենայնիվ .նրա կորի ձևը որոշ չափով տարբերվում է աորտայի և նրանից անմիջապես սկսվող խոշոր անոթների զարկային կորից, այսպես կոչված կենտրոնական անոթազարկից։ Կենտրոնական անոթազարկի կորը ծայրամասայինից տարբերվում է անակրոտային ալիքի առավել կտրուկ բարձրացումով, առավել արտահայտված դիկրոտային ատամիկով և երկու լրացուցիչ ատամիկներով (ա և բ)։ Վերջիններս ծայրամասային զարկագրի վրա բացակայում են, քանի որ նրանց ձևավորող զարկային ալիքները բավականին թույլ են և շուտով մարում են՝ չհասնելով ծայրամաս:

Լրացուցիչ այդ ատամիկների առաջացումը կապված է սրտի աշխատանքի հետ։  «ա» ատամիկը առաջանում է նախասրտերի սիստոլայի հետևանքով։ Այդ պահին արյունն ուժգնորեն անցնում է փորոք, առաջացնելով կիսալուսնաձև փականների տատանումներ, որոնք հաղորդվում են աորտային։ Ատամիկ «բ» -ն համընկնում է փորոքների իզոմետրիկ կծկման փուլի հետ, այսինքն, երբ նախասիրտ-փորոքային և կիսալուսնաձև փականները փակ են և ճնշումը փորոքներում աճում է։ Այդ ճնշման ազդեցությամբ կիսալուսնաձև փականները լարվում են և առաջացնում են աորտայի պատերի չնչին տատանում։ Կլինիկայում անոթազարկն առավել հաճախ շոշափում են ճաճանչային զարկերակի վրա, որը տեղադրված է ոսկրային ամուր հիմքի վրա, մակերեսայնորեն, անմիջականորեն մաշկի և փակեղի տակ։ Ճաճանչային զարկերակի անոթազարկը համեմատած սրտի սիստոլայի հետ, 0,2 վարկյանով ուշանում է։
Անոթազարկն անպայման պետք է հետազոտել երկու ձեռքերի վրա և միայն տարբերությաև բացակայության դեպքում կարելի է սահմանափակվել մեկ ձեռքի վրա կատարվող անոթազարկի հետազոտությունով։ Եթե ձեռքերից մեկի վրա կա մեծությունների տարբերություններ կամ զարկային ալիքի ուշացում, ապա այն անվանվում է տարբեր անոթազարկ։ Դա նկատվում է անոթների տեղադրման միակողմանի արատների, ուռուցքներով կամ ավշային գեղձերով նրանց ճնշման պայմաններում։ Անոթազարկի ոաումնասիրության ժամանակ ուշադրություն են դարձնում նրա հետևյալ հատկությունների վրա.
1) անոթազարկի հաճախականություն։ Նորմայում անոթազարկերի թիվը մեկ րոպեում տատանվում է 70-80-ի սահմաններում։ Եթե նրա հաճախությունը մեկ րոպեում անցնում է 90 զարկից, ապա խոսքը գնում է հաճախասրտության (տախիկարդիա) մասին։ Նման անոթազարկն անվանվում է հաճախ։ Մեկ րոպեում 60 զարկից պակաս հաճախության դեպքում խոսում են դանդաղասրտության (բրադիկարդիա) մասին, և նման անոթազարկը կոչվում է հազվադեպ։ Անոթազարկի ավտոմատիկ հաշվարկման համար, որն անհրաժեշտ է վիրահատությունների ժամանակ, կիրառում են ֆոտոէլեկտրական պուլսատախիմետրեր։ Անոթազարկի հաճախականությունը կախված է սեռից, տարիքից, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունից, մարմնի և միջավայրի ջերմաստիճանից, հուզական (էմոցիոնալ) լարվածությունից, ախտաբանական երևույթներից։ Այսպես, մեկ աստիճանով մարմնի ջերմաստիճանի բարձրանալու դեպքում անոթազարկը մեկ րոպեում հաճախանում է 8 զարկով։
2) Անոթազարկի ռիթմը։ Եթե պուլսային զարկերն իրար հաջորդում են հավասար ժամանակային ընդմիջումներով, ապա այն կոչվում է կանոնավոր կամ ռիթմիկ անոթազարկ։ Հակառակ դեպքում անոթազարկը կլինի անկանոն կամ առիթմիկ։ Առիթմիկ անոթազարկ նկատվում ոչ միայն հիվանդությունների ժամանակ։ Լավ հայտնի է այսպես կոչված շնչառական առիթմիան, որը նկատվում է երիտասարդ մարդկանց մոտ, երբ արտաշնչման վերջում տեղի է ունենում անոթազարկի դանդաղում։ Դա կապված է թափառող նյարդի կենտրոնական սրտային ճյուղերի լարվածության պարբերական փոփոխության հետ։ Երբեմն սրտի գործունեության ռիթմի խանգարումները սրտի արտահերթ կծկում (էքստրասիստոլա), շողացող առիթմիա բերում են նրան, որ ձախ փորոքի թույլ կծկումները անոթազարկային ալիք չեն առաջացնում։ Անոթազարկային ալիքների քանակը դառնում է սրտի կծկումների քանակից պակաս։ Առաջանում է անոթազարկի պակաս (դեֆիցիտ)։ Այդ երևույթն անվանվում է բրադիսֆիգմիա։
3) Անոթազարկի արագությունը որոշվում է աորտայում ճնշման բարձրացման և իջեցման արագությամբ, այսինքն՝ անակրոտային և կատակրոտային ալիքների բարձրացման և իջեցման շեշտակրությամբ։ Ինչքան արագ է ընթանում անոթազարկային ալիքի վերելքն ու վայրէջքը, այնքան կարճատև է մեկ անոթազարկային ալիքի տևողությունը։ Ըստ արագության՝ տարբերում են արագ ու դանդաղ անոթազարկ։ Արագ անոթազարկ նկատվում է աորտային փականի անբավարարության, բարձր ճնշման, ստրեսների ժամանակ։ Դանդաղ անոթազարկ նկատվում է աորտայի բացվածքի նեղացման, ցածր ճնշման, փորոքների միոկարդի արտահայտված թուլության, ուշագնացության, կոլապսի ժամանակ։
4) Անոթազարկի ամպլիտուդը կախված է ձախ փորոքի սիստոլայի ուժից և տևողությունից, և յուրաքանչյուր սիստոլայի ընթացքում արտամղվող արյան ծավալից։ Ըստ ամպլիտուդի մեծության տարբերում են բարձր կամ մեծ և ցածր կամ փոքր անոթազարկ։
5) Անոթազարկի լարվածությունը որոշվում է այն ուժով, որը պահանջվում է անոթազարկային ալիքի տարածումը լրիվ դադարեցնելու համար։
Տարբերում են լարված կամ կոշտ անոթազարկ և ոչ լարված կամ փափուկ։
6) Անոթազարկի լցվածությունը ձևավորվում է նրա ամպլիտուդի և լարվածության հաշվին։ Այն կախված է զարկերակներում գտնվող արյան քանակից և շրջանառության մեջ գտնվող արյան ծավալից։ Տարբերում են լեցուն և դատարկ անոթազարկեր։ Զանգվածային արյունահոսությունների ժամանակ անոթազարկը դառնում է թելանման։
7) Կախված դիկրոտային ատամիկի մեծությունից՝ տարբերում են դիկրոտային անոթազարկ, երբ այդ ատամիկը ուժեղ է արտահայտված և զգացվում է առանձին անոթազարկային ալիքի ձևով, և անակրոտային անոթազարկ, որի ժամանակ դիկրոտային ալիքը թույլ է արտահայտված կամ բացակայում է։ Առաջինը դիտվում է ծայրամասային անոթների լարվածության անկման, տենդի, հիպոտոնիայի ժամանակ։ Երկրորդը դիտվում է կիսալուսնաձև փականների անբավարարության, անոթների պատերի բարձր լարվածության ժամանակ։

 

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին