Սրտամկանի բջիջների էլեկտրական ակտիվությունՍրտամկանի բջիջների էլեկտրական ակտիվությունը։ Ավտոմատիզմ և նրա բնույթը
Սրտի ավտոմատիզմը (ինքնավարություն)՝ դա նրա ռիթմիկ կերպով կծկվելու ունակությունն է իր իսկ մեջ ծագող ազդակների ազդեցության տակ։ Եթե սիրտը մեկուսացնել ու տեղադրել ֆիզիոլոգիական լուծույթի մեջ, ապա նա երկար ժամանակ ունակ է ինքնուրույն կծկվելու։ Ինքնածին ակտիվությամբ օժտված են սրտի միայն հաղորդող համակարգը կազմող միոցիտները։ Սաղմնային զարգացման ընթացքում ձևավորվելով նույնատիպ տարրերից, երկու տիպի բջիջներն էք միոցիտներն ու կարդիոմիոցիտները, դրսևորում են ինքնածին ակտիվություն։ Սակայն բջիջների տարբերակմանը զուգընթաց կարդիոմիոցիտների ինքնավարությունն անհետանում է, և այն պահպանվում է միայն միոցիտների մոտ։ Հաղորդող համակարգի ինքնավարությունը սրտում բաշխված է անհավասարաչափ։ Առավելագույն ինքնավարությամբ օժտված է Կեյտ-Ֆլակի հանգույցը։ Այն հանդիսանում է ինքնավարության գլխավոր ռիթմավար (պեյսմեկերյան) կենտրոն, առաջատար հանգույց։

Ծոց-նախասրտային հանգույցի ամբողջ զանգվածից միայն որոշակի բջիջներ (P-բջիջներ) են օժտված են ինքնածին ակտիվությամբ։ Հաղորդող համակարգի մնացած բջիջները պատկանում են պոտենցիալ (թաքնված) ռիթմավարների շարքին։ Ծոց-նախասրտային հանգույցում պարպումների թիվը կազմում է 60-80 ազդակ/րոպե, նախասիրտ-փորոքայինում՝ 40-50, Հիսի խրձի բջիջներում՝ 20-30, Պուրկինեի թելերում` մոտ 20: Հաղորդող համակարգի անատոմիական և ֆիզիոլոգիական ամբողջականությունը անհրաժեշտ պայման է սրտի բնականոն աշխատանքի համար։ Այն դեպքում, երբ ռիթմավար հանգույցում ինչ-որ պատճառով ազդակ չի առաջանում կամ շրջափակվում է նրա հաղորդումը, ռիթմավարի դեր է կատարում ատրիովենտրիկուլյար հանգույցը։ Իսկ եթե դադարի գործել նաև այս հանգույցը, ապա փորոքներր կսկսվեն կծկվել Հիսի խրձի ռիթմով։ Այս դեպքում փորոքների կծկման ռիթմը շատ հազվադեպ է՝ մոտ 20 զարկ մեկ րոպեում, որր սակայն բավարար չէ ուղեղի բարձրադիր բաժինների բնականոն գործունեության ապահովման համար։ Ակներև է, որ ինքնավարության առումով հաղորդող համակարգի առանձին մասերի միջև գոյություն ունի արտահայտված հիերարխիա։ Ամենաբարձր ինքնավարությամբ օժտված է առաջին հանգույցը, հաջորդ, բաժիներում ինքնավարությունը աստիճանաբար ընկնում է։ Այս երևույթը Գասկելի կողմից ձևակերպվել է որպես սրտի ինքնավարության, գրադիենտի օրենք, համաձայն որի սրտի ավտոմատիզմը աստիճանաբար նվազում է նրա հաղորդող համակարգի ընթացքով` սկսած ծոց-նախասրտային հանգույցից մինչև Պուրկինեի թելիկները։ Գասկելի օրենքը հաստատող փորձերից մեկը Ստանիուսի երիզակապերի փորձն է։

Ինքնավարության բնույթը։ Ժամանակակից պատկերացումների համաձայն ինքնավար գրգիռները ծագում են ոչ թե հանգույցի նյարդային բջիջներում, այլ հաղորդող համակարգի մկանային տարրերում, այսինքն ինքնավարությունը ունի մկանային (միոգեն) ծագում։ Այս տեսությունը հաստատող անհերքելի փաստերից մեկն այն է, որ սաղմնային զարգացման ընթացքում ինքնավարությամբ օժտված մկանային բջիջները նյարդային բջիջներից ավելի վաղ են հայտնվում։ Նյարդային գոյացությունները ազդում են միայն պարպումների ուժի և հաճախության վրա, սակայն ազդակների ծագման պրոցեսը որպես այդպիսին միոցիտների սպեցիֆիկ առանձնահատկությունն է։
Պեյսմեկերյան ռիթմերի ծագման մեխանիզմի առանձնահատկությունն այն է, որ, ի տարբերություն կարդիոմիոցիտների գործողության պոտենցիալների (ԳՊ), միոցիտների ԳՊ-ն ունի դանդաղ դիաստոլային ապաբևեռացման (ԴԴԱ) փուլ, որը ներկայացնում է ԳՊ-ի սկզբնական բաղադրիչը և բնութագրվում է հանգստի պոտենցիալի (ՀՊ) դանդաղ նվազումով:
ԴԴԱ-ն ընդհանուր նմանություն ունի տեղային ապաբևեռացման հետ, որն առաջանում է նյարդաթելերում նրանց վրա ենթաշեմքային գրգիռով ազդելու դեպքում։ Սակայն, ի տարբերություն վերջիններիս, ռիթմավար բջիջներում տեղային ապաբևեռացումն առաջանում է ինքնածին կերպով, առանց արտաքին գրգռի։ Երբ ԴԴԱ-ն հասնում է կրիտիկական մակարդակի (-50մՎ), սկսվում է արագ ապաբևեռացման փուլը, որի ժամանակ պոտենցիալը բնորոշվում է փոքր շեշտակիությամբ և փոքր առավելագույն արժեքով`+ 10 մՎ։ Այս փուլին հաջորդում է արագ վերաբևեռացումը, որի ընթացքում թաղանթային պոտենցիալը հասնում է մինչև -60 մՎ (կարդիոմիոցիտների -90մՎ-ի փոխարեն)։

ԴԴԱ-ն առկայությունը պայմանավորված է ռիթմավար բջիջների թաղանթի յուրահատկությամբ, այն է՝ նրա բարձր թափանցելիությամբ նատրիումի և կալցիումի իոնների համար և ցածր թափանցելիությյամբ կալիումի իոնների համար։ Դա ստեղծում է թաղանթի անկայուն վիճակ՝ խախտելով ռիթմավար բջիջների իոնային հավասարակշռությունը, որը բնորոշ է հանգստի պայմաններում գտնվող այլ դրդունակ բջիջներին։ Ելնելով այն բանից, որ T-կալ-ցիումական անցուղիները (արագ, ցածր շեմքային) սրտի հաղորդող համակարգի բջիջներում ունեն մեծ խտություն և, որ նրանք գերակշռում են սաղմնային բջիջներում, կարելի է ենթադրել, որ հենց այդ անցուղիներն էլ մասնակցում են սրտի բջիջների ռիթմավար ակտիվությանը։ Որքան ռիթմավար հանգույցը հաճախ է գրգռվում, այնքան կտրուկ է դառնում առաջացող ԴԴԱ-այի վերելքը ու այնքան արագ է զարգանում հանգույցի ԴՊ-ը։ Թաքնված ռիթմավարներում ԴԴԱ-ի փուլը ավելի ուշ է հասնում շեմքային մակարդակի, քան առաջատարում, ուստի ազդակների պարպման հաճախականությունը առաջինների մոտ ցածր է։
ԴԴԱ-ի զարգացման արագությունը կարգավորվում է վեգետատիվ նյարդային համակարգի կողմից։ Սիմպաթիկ ազդեցությունների դեպքում նորադրենալինն ակտիվացնում է T-կալցիումական անցուղիները, որի հետևանքով մեծանում է դիաստոլային ապաբևեռացման արագությունը և ինքնածին ակտիվության հաճախությունը։
Պարասիմպաթիկ ազդեցությունների դեպքում ացետիլխոլին միջնորդանյութը բարձրացնում է թաղանթի կալիումական թափանցելիությունը, որը դանդաղեցնում է դիաստոլային ապաբևեռացման զարգացումը կամ դադարեցնում է այն։ Այդ պատճառով տեղի է ունենում հաճախության իջեցում կամ ինքնավարության լրիվ դադար։

 

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի  էլեկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին