Հարվահանագեղձերի և վահանագեղձի С բջիջների ներքին հյութազատությունը (կալցիումի ու ֆոսֆորի հոմեոստազ)Ներկայումս կարելի է համոզված ասել, որ գոյություն չունի ոչ մի ֆիզիոլոգիական ֆունկցիա առանց կալցիումի մասնակցության։ Նրա դերը բացառիկ կարևոր է արյան մակարդման, բջիջների բազմացման, կմախքի ձևավորման, մկանների կծկման, նյարդային ազդակի հաղորդման, բջիջների թաղանթների թափանցելիության, սինապսային հաղորդման, միջնորդանյութերի և հորմոնների հյութազատության, հորմոնաընկալչական փոխազդեցության, տարբեր ֆերմենտների ակտիվացման, օքսիդաֆոսֆորացման և այլ պրոցեսներում։ Կալցիումի իոնների նման բարձր կենսաբանական ակտիվության հետ կապված կենդանիների և մարդու էվոլյուցիայի ընթացքում մշակվել է կալցիումական հոմեոստազի կարգավորման շատ նուրբ և արդյունավետ համակարգ, որն իրականացվում է հարվահանագեղձային հորմոնի թիրեոկալցիտոնինի և վիտամին D-ի հորմոնային ակտիվ ձևի միջոցով։ Կալցիումի քանակն արյան պլազմայում նորմայում կազմում է 9-11 մգ % (2,2-2,8 մմոլ/լ), իսկ ֆոսֆորինը 3-4 մգ % (0,9-1,3 մմոլ/լ) և պահպանվում է կայուն մակարդակում։ Այսպես, կալցիումի պարունակության օրական տատանումները չեն անցնում 3%-ից։ Արյան իոնացված կալցիումի և ֆոսֆորի խտությունների արտադրյալը կայուն մեծություն է [Са2+]-[Р043] = К, և նրանց միջև գոյություն ունի հակադարձ խիստ կախվածություն` կալցիումի մակարդակի բարձրացումն ուղեկցվում է ֆոսֆորի խտության իջեցումով և ընդհակառակը։ Արյան կալցիումի ընդհանուր քանակի մոտ 50-60 %-ը գտնվում է ազատ իոնացված (ակտիվ) ձևով, իսկ մնացած մասը սպիտակուցների հետ կապված վիճակում։
Արյան մեջ և համապատասխանաբար բջիջներում ընդհանուր և իոնացված կալցիումի ու ֆոսֆորի մակարդակը կախվածության մեջ է գտնվում օրգանիզմի երեք կառույցների ֆունկցիոնալ վիճակից` ոսկրային ապարատի որն այդ տարրերի հիմնական պահեստն է, ինչպես նաև երիկամների ու աղիքների որոնք ապահովում են նրանց ներծծումն ու հետներծծումը։ Չափահաս մարդու կմախքում պարունակվում է մոտ 1200 գ կալցիում, 530 գ ֆոսֆոր, 11 գ մագնեզիում, որը համապատասխանաբար կազմում է օրգանիզմում նրանց ամբողջ պարունակության 99, 87 և 58 %-ը։ Օրգանիզմի կալցիումական հավասարակշռությունը որոշող այդ օրգանների գործունեությունը սպեցիֆիկ հսկողության է ենթարկվում վերը նշված երեք հորմոնների կողմից, որոնց առաջացման տեղերն ու ազդեցության մեխանիզմները տարրեր են։
Հարվահանագեղձային հորմոն (պարաթհորմոն)։ Արտադրվում է հարվահանագեղձերի կողմից։ Մարդու հարվահանագեղձերը երկու զույգ պատիճավորված գեղձային գոյացություններ են, որոնք որպես կանոն տեղադրված են վահանագեղձի երկու բլթի հետին մակերեսի վերին ե ստորին բևեռների շրջանում։ Հյոավածաբանորեն գեղձի հյուսվածքը կազմված է գլխավոր և թթվասեր բջիջներից։ Ընդ որում, գլխավոր բջիջները համարվում են պարաթհորմոնի հիմնական արտադրողները, իսկ թթվասերները նրանց ծերացող ձևը։ Պարաթհորմոնը ցածրամոլեկուլային պեպտիդ է, բաղկացած 84 ամինաթթվային մնացորդներից։ Նրա կենսաբանական կայունությունը բարձր չէ, քայքայման շրջանը կազմում է 22,3 րոպե, իսկ խտությունը արյան մեջ տատանվում է 0,1-0,5 նգ/մլ-ի սահմաններում։Հարաղիքային ուղիով ներմուծված հորմոնի ֆիզիոլոգիական ազդեցությունները արտահայտվում են գերկալցիումարյունությամբ և թերֆոսֆորարյունությամբ, որը հորմոնի և վերը նշված երեք թիրախ-օրգանների փոխազդեցության հետևանք է։Երիկամներում պարաթհորմոնը սպեցիֆիկ խթանում է իոնացված կալցիումի հետներծծումը հեռակա խողովակիկներում, և ընկճում է ֆոսֆատի հետներծծումը նեֆրոնի բոլոր բաժիններում։ Դա մեծացնում է մեզի հետ ֆոսֆատի հեռացումը և իջեցնում է նրա խտությունը արյան մեջ, որը նպաստում է անօրգանական ֆոսֆատի, իսկ նրանից հետո, երկրորդաբար նաև կալցիումի հավաքագրմանը ոսկրային պահեստից։ Պարաթհորմոnի երիկամային ազդեցություններն արտահայտվում են նաև նատրիումի և ջրի խողովակիկային հետներծծման ընկճումով, նատրիումամիզության և միզարտադրության մեծացումով, ինչպես նաև խողովակիկnերի վրա վազոպրեսիnի ազդեցության ընկճումով։Կալցիումի ելքը ոսկրից կապված է նաև ոսկրի վրա հորմոնի անմիջական ազդեցության հետ, որտեղ նա օստեոբլաստների ակտիվության արգելակումով և օստեոկլաստnերի ակտիվության խթանումով ուժեղացնում է ոսկրանյութի ապահանքայնացման պրոցեսը։ Հորմոնի կալցիումազերծող խտությունները առաջացնում են ոսկրերի օրգանական մատրիքսի քայքայում, որի մասին վկայում է մեզի հետ հիդրօքսիպրոլինի (կոլագեnային սպիտակուցների քայքայման ցուցիչ) արտազատության մեծացումը։ Ենթադրվում է, որ պարաթհորմոnի ոսկրային ազդեցությունները կապված են նյութափոխանակության պրոցեսների վրա ազդելու նրա ընդունակության հետ։ Հորմոնի ազդեցությամբ ոսկրային հյուսվածքում ակտիվանում են կիտրոնաթթվի ցիկլի բոլոր ֆերմենտները (ցիտրատսիnթետազ, ցիտրոգենազ, իզոկիտրոնային դեհիդրոգենազ և այլն)՝ ցիտրատի մեծ քանակների առաջացումով, որն օժտված է կալցիումի հետ համալիրագոյացման մեծ ընդունակությամբ։ Զուգահեռաբար խանգարվում է նաև Կրեբսի ցիկլը՝ գլիկոլիզի ուժեղացումով և կաթնաթթվի մեծ քանակների առաջացումով։ Ոսկրային հյուսվածքում ցիտրատի և լակտատի ավելցուկով առաջացած միջավայրի թթու ռեակցիան արգելակում է հիմնային ֆոսֆատազի՝ ոսկրի ակտիվ հանքային բաղադրիչի` ֆոսֆորաթթվային կալցիումի սինթեզի համար անհրաժեշտ ֆերմենտի ակտիվությունը։ Միաժամանակ ոսկրում նշված թթուների քանակի ավելացման հետևանքով սկսում են առաջանալ և արյան մեջ անցնել կալցիումի՝ ջրում հեշտ լուծվող կաթնաթթվային և կիտրոնաթթվային աղեր, որը հանգեցնում է գերկալցիումարյունության և ոսկրերի ապահանքայնացման։
Կիտրոնաթթվի ավելցուկն արտահանվում է մեզի միջոցով, որը գերկալցիումարյունության հետ միասին կարևոր ախտորոշիչ տեստ է և վկայում է պարաթհորմունի մակարդակի բարձրացման մասին։
Այսպիսով, կարելի է վերջնականապես հաստատված համարել պարաթհորմոնի երիկամային և ոսկրային հյուսվածքների վրա միաժամանակ ազդելու փաստը՝ չընդունելով այդ հորմոնի ազդեցության առաջնային երիկամային կամ ոսկրային մեխանիզմների մասին գոյություն ունեցող տեսությունները։Պարաթհորմոնի ազդեցության մյուս կարևորագույն թիրախը ստամոքսաղիքային ուղին է, որտեղ նա վիտամին D-ի հորմոնային ակտիվ ձևի հետ միասին խթանում է կալցիումի ներծծումն աղիքներից։որմոնի ևս մեկ ազդեցությունը, որն իրականանում է ըստ երևույթին գերկալցիումարյունության միջոցով, ստամոքսում աղաթթվի և պեպսինի հյութազատության ուժեղացումն է։ Ուստի պարաթհորմոնի գերարտադրությունն առաջացնում է ստամոքսի պեպսինային խոցեր։Բացի թվարկած երեք հիմնական թիրախ-օրգաններից, պարաթհորմոնի թիրախներ են նաև ուրցագեղձը, ոսկրածուծը, խոնդրիոցիտները, կրծքագեղձի էպիթելը, կմախքային մկանները, անոթների հարթ մկանները։Երևանի բժշկական համալսարանի ֆիզիոլոգիայի ամբիոնի հետազոտություններում ապացուցվել է, որ նյարդային հյուսվածքը ևս այդ հորմոնի թիրախներից է։
Պարաթհորմոնի` տարբեր, թիրախ-օրգանների ուղղված ազդեցության մեխանիզմը բարդ է ու բազմաբաղադրիչ։ Բոլոր դեպքերում հորմոնի ազդեցությունն իրականացվում է պլազմային թաղանթի վրա գտնվող սպեցիֆիկ ընկալիչների միջոցով։
Հաստատված է հորմոնի ազդեցության երկու փուլ սկզբնական և ուշ։ Ազդեցության սկզբնական փուլը թաղանթի պոտենցիալ-կարգավորող կալցիումական անցուղիների միջոցով դեպի թիրախ-բջիջ կալցիումի մուտքի խթանումն է։ Այդ ազդեցությունը, որը նախորդում է գլխավոր գերկալցիումարյունային ուշ փուլին, կարճատև է և տևում է ընդամենը 15-20 րոպե։ Միայն դրանից հետո, 3-4, առավելագույնը 12-ից 15 ժամ անց տեղի է ունենում թիրախ-բջիջներից կալցիումի իոնների ելքի խթանումը և նրանց խտության բարձրացումը արյան մեջ։
Հորմոնի ազդեցության ուշ փողը միջնորդվում է ադենիլատցիկլազային մեխանիզմով, որը ակտիվանում է հորմոն-ընկալչային փոխներգործունեության ազդանշանի առաջացման և սկզբնական փուլում բջջի մեջ ակտիվ ներթափանցած կալցիումի իոնների հաշվին։ Ցույց է տրված նաև ինոզիտոլեռֆոսֆատ-դիացիլգլիցերինի համակարգի մասնակցությունը այդ պրոցեսում։ Օստեոկլաստներում, երիկամային խողովակիկների և աղիքների բջիջներում ցԱՄՖ-ի ուժեղացած սինթեզը խթանում է հորմոնի ազդեցության ուշ փուլի իրականացման համար անհրաժեշտ կալցիում-կապող և փոխադրող սպիտակուցների սինթեզը։ Անհրաժեշտ է նշել, որ պարաթհորմոնի ազդեցությամբ սպիտակուցների սինթեզը ոսկրային հյուսվածքում ուժեղանում է միայն օստեոկլաստներում, իսկ օստեոբլաստներում արգելակվում է։ Հետաքրքիր է, որ պարաթհորմոնի այդպիսի հակադիր ազդեցությունը ոսկրի տարբեր բջիջներում հավասարապես պայմանավորված է նրանց մեջ ցԱՄՖ-ի սինթեզի ուժեղացումով։ Իսկ ցԱՄՖ-ի այդ արդյունքների ուղղվածությունը վերջին հաշվով որոշվում է բջիջների ֆենոտիպով։ Չնայած օստեոկլաստներում և օստեոբլաստներում հորմոնը տարբեր ձևով է ազդում սպիտակուցի կենսասինթեզի վրա, երկու դեպքում էլ նա բարձրացնում է թաղանթի թափանցելիությունը կալցիումի իոնների համար և նպաստում նրանց ելքին դեպի արյուն։ Սակայն, եթե օստեոկլաստներում, նեֆրոնի գեղձաէպիթելային բջիջներում և աղիքների լորձաթաղանթում կալցիումի ելքը դեպի արյուն հորմոնը ապահովում է այդ իոնի փոխադրումը փոփոխելու ճանապարհով, ապա օստեոբլաստներում նրա ելքը հորմոնը բարձրացնում է հանքայնացված կալցիումի լուծման պրոցեսը ուժեղացնելով։ Արգելակելով սպիտակուցի սինթեզը օստեոբլաստներում՝ հորմոնը նրանց մեջ նվազեցնում է հյուսվածքային շնչառության պրոցեսները, մեծացնելով հանքանյութերի բյուրեղները լուծող կիտրոնաթթվի և կաթնաթթվի առաջացումը։
Պարաթհորմոնի ազդեցությունը կալցիումի փոխանակության վրա սերտ կապված է D վիտամինի ու նրա ածանցյալների ազդեցությունների հետ։
D վիտամինի l,25(OH)2D3 հորմոնային ձևը (1,25-դեհիդրոխոլեկալցիֆերոլ, կալցիտրիոլ) մարդու և կենդանիների երիկամներում առաջանում է մի շարք փոխարկողներից հետո իր նախանյութ 7-դեհիդրոխոլեստերոլից ու էրգոստերոլից, որոնք համապատասխանաբար ունեն կենդանական և բուսական ծագում։ 7-դեհիդրոխոլեստերոլի շատ մեծ քանակներ կան մաշկում։ Արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությամբ մաշկի 7-դեհիդրոխոլեստերոլը վերածվում է D3 վիտամինի կամ խոլեկալցիֆերոլ: Նույն ձևով բուսական նախավիտամին էրգոստերոլի արհեստական ճառագայթումով առաջանում է D2 վիտամինը կամ էրգոկալցիֆերոլը, որը սննդանյութերի մեջ ավելացվող D վիտամինի հիմնական աղբյուրն է։ Լյարդի D3 և D2 վիտամինները ածխածնի 25-րդ ատոմի հիդրօքսիլացման ճանապարհով վերածվում են վիտամինի հիմնական ձևին՝ 25-հիդրօքսիկալցիֆերոլի (25(OH)D3), որն արյան հետ շրջանառում է փոխադրիչ a-գլոբուլինի հետ կապված վիճակում, սակայն նա դեռ հորմոնի ակտիվ ձևը չէ, քանի որ ազդեցություն չի թողնում ստամոքսաղիքային ուղում Cа2+-ներծծմшն պրոցեսների վրա։ Երիկամներում (25(OH)D3)-ը ենթարկվում է հետագա եզրափակիչ հիդրօքսիլացման՝ երեք միացություններից՝ l,25(OH)2D3, 24,25(OH)2D3 և 1,24,25(OH)2D3 մեկի առաջացումով։ Դրանցից l,25(OH)2D3-D D վիտամինի ամենաակտիվ ձևն է ե կոչվում է կալցիտրիոլ։ Այն մոտ 10 անգամ ավելի ակտիվ է, քան D3 վիտամինը։ Կալցիտրիոլի հիմնական ազդեցությունը էնտերոցիտներում կալցիում-կապող և փոխադրող սպիտակուցների` կալբաինդինների սինթեզի մակածումն է, որն ուժեղացնում է կալցիումի ներծծումն աղիքներում։ Ընդ որում, հորմոնը խթանում է ներծծման բոլոր երեք փուլերը կլանումը էնտերոցիտների թավիկների կողմից, ներբջջային փոխադրումը, հիմային թաղանթի միջոցով կալցիումի արտահանումն արտաբջջային միջավայր։ Այն բարձրացնում է նաև ֆոսֆատների ներծծումն աղիքներում։ Հետևաբար, կալցիտրիոլի աղիքային ազդեցությունները նման են պարաթհորմոնին և ուղղված են արյան մեջ կալցիումի մակարդակի բարձրացմանը։ Երիկամային խողովակիկներում կալցիտրիոլը խթանում է ինչպես կալցիումի, այնպես էլ ֆոսֆատի հետներծծումը։ Ոսկրային հյուսվածքում հորմոնն անմիջականորեն ակտիվացնում է օստեոբլաստները և նրանց կողմից կալցիումի կլանումը, որը նպաստում է ոսկրի հանքայնացմանը։
Այսպիսով, կալցիտրիոլի հիմնական նշանակությունը աղիքներում ու երիկամներում կալցիումի ու ֆոսֆորի ներծծման ապահովումն է և ոսկրերի կալցիումացումը։
Վերջապես, արյան կալցիումի ու ֆոսֆորի մակարդակը առանձնահատուկ հսկող երրորդ հորմոնը թիրոկալցիտոնինն է։
Թիրոկալցիտոնին (կալցիտոնին)։ Պեպտիդային հորմոն է։ Արտադրվում է վահանագեղձի պարաֆոլիկուլային С բջիջների կողմից։ Կալցիտոնին արտադրող նման բջիջներ հայտնաբերվել են ուրցագեղձում, հարվահանագեղձում, թոքերում։ Հաստատված է տարբեր հյուսվածքների ուռուցքային բջիջների կողմից հորմոնի արտադրման հնարավորությունը։ Օրգանիզմում գոյություն ունեն քիմիական կառուցվածքով և ազդեցությամբ իրար մոտ մի շարք հորմոններ, որոնք ստացել են կալցիտոնինների ընտանիք հավաքական անվանումը։ Դա կատակալցինն է և ուղեղային պեպտիդը, որը սինթեզվում է կալցիտոնինի գենին խնամակից գենի շնորհիվ։ Վերջինը կարող է սինթեզվել նաև ողնուղեղում և անոթաշարժ վեգետատիվ նյարդերի վերջույթներում, որի հետ կապված այդ նյարդապեպտիդը դիտվում է որպես անոթների նյարդային կարգավորիչ ազդեցությունների միջնորդանյութ։
Մարդու արյան պլազմայում կալցիտոնինի քանակը տատանվում է 5-ից մինչեւ 100 պգ/մլ։ Այդ մակարդակը ենթակա է տարիքային տատանումների, բարձր է մանկական և. ծերունական հասակներում և կայուն՝ միջին տարիքային խմբում։ Ամենաբարձր խտություն դիտվում է կանանց օրգանիզմում կաթնատվության շրջանում։ Հյուսվածքների զգայնությունը կալցիտոնինի նկատմամբ բարձր է երեխաների կյանքի առաջին տարում և իջնում է հասակն առնելուն զուգընթաց։
Կալցիտոնինն իր ֆիզիոլոգիական ազդեցությունների մեծ մասով պարաթհորմոնի և մասամբ l,25(OH)2D3-ի անտագոնիստն է։ Կալցիտոնինի հիմնական ազդեցությունը արյան մեջ կալցիումի, հատկապես նրա իոնացված ձևի, մակարդակի իջեցումն է։ Նրա ազդեցությամբ թուլանում է օստեոկլասաների գործունեությունը և ակտիվանում են օստեոբլաստները, որի հետևանքով արգելակվում է ոսկրային հանքանյութի օքսիապատիտի ներծծումն ու ուժեղանում հանքայնացված կալցիումի կուտակումը ոսկրերում։ Դրա հետ մեկտեղ, նա քայքայումից նախապահպանում է ոսկրի օրգանական հիմքը կոլագենը և ուժեղացնում նրա սինթեզը։ Կալցիտոնինի հիպոկալցեմիկ ազդեցությունը կապված է նաև նրա կողմից աղիքներում կալցիումի ներծծման արգելակման և մեզի հետ նրա արտազատության ուժեղացման հետ։ Նման ձևով կալցիտոնինն ազդում է նաև ֆոսֆատների ներծծման և արտազատության վրա աղիքներում և երիկամներում, որն ուղեկցվում է արյան մեջ ֆոսֆորի պարունակության իջեցումով։ Հորմոնի ազդեցությամբ ուժեղանում է նաև երիկամների կողմից Na-ի, K+-ի և քլորիդների արտազատությունը։ Ցույց է տրված կալցիտոնինի արգելակիչ ազդեցությունը ստամոքսում գաստրինի և աղաթթվի հյութազատության վրա։Այսպիսով, եթե կալցիտոնինն ու պարաթհորմոնը անտագոնիստներ են կալցիումի փոխանակության նկատմամբ, ապա ֆոսֆատների նյութափոխանակության մեջ նրանք սիներգիստներ են. երկու հորմոնն էլ առաջացնում են թերֆոսֆատարյունություն։ Օստեոցիտներում կալցիտոնինի ազդեցությամբ առաջացած` կալցիումի անլուծելի աղերի կուտակման պրոցեսները սերտ կապված են l,25(OH)2D3-ի ազդեցության հետ։ Վերջինս նպաստում է կալցիումի իոնների կուտակմանը օստեոցիտներում, իսկ կալցիտոնինն ապահովում է նրանց պահումը Ca2+ը ոչ իոնացված ձևի վերածելով։
Կալցիտոնինի նկարագրված էֆեկտները պայմանավորված են բջջաթաղանթներով կալցիումի փոխադրման վրա թողած ազդեցությամբ, որն իրականանում է ցԱՄՖ-կախյալ մեխանիզմով։ Կալցիտոնինը փոքրացնում է բջիջներից կալցիումի ակտիվ փոխադրումը, որի շնորհիվ իրականանում է նրա հսկողությունը բջջաթաղանթների կալցիումական թափանցելիության, իոնի քանակի բաշխման վրա։ Այդ պրոցեսներում կալցիտոնինը փոխազդում է պարաթհորմոնի հետ։ Քանի որ կալցիումը բացառիկ դեր է խաղում բազմաթիվ ֆիզիոլոգիական պրոցեսներում, ապա կալցիումկարգավորիչ հորմոնները կարելի է դասել ազդեցության լայն սպեկտրի հորմոնների շարքին։
Սթրեսի տարբեր ձևերի ժամանակ հաստատված է կալցիտոնինի և պարաթհորմոնի արտադրության ուժեղացում, որը կարևոր նշանակություն ունի ենթատեսաթմբահիպոֆիզա-մակերիկամային համակարգի գործունեության և հարմարողական պրոցեսներում։Կալցիում կարգավորող հորմոնների արտադրության կարգավորումը կատարվում է հիմնականում կալցիումի իոնների միջոցով։ Արյան մեջ կալցիումի խտության տատանումները 3-5 %-ով գերազանցող շեղումները բերում են այդ հորմոններն արտադրող գեղձերի գործունեության ինտենսիվության սպեցիֆիկ փոփոխությունների։ Արյան մեջ կալցիումի մակարդակի ավելացումը հետադարձ կապի մեխանիզմով խթանում է կալցիտոնինի հյութազատությունն ու արգելակում պարաթհորմոնի և l,25(OH)2D3-ի արտադրությունը։ Հակառակ փոխհարաբերություններ են հաստատվում թերկալցիումարյունության դեպքում։ Կալցիտոնինի արտադրության փոփոխությունները կատարվում են արագ և ավելի կարճատև են, քան պարաթհորմոնի հյութազատության փոփոխությունները։ Ընդ որում, եթե պարաթհորմոնի և կալցիտոնինի մակարդակի փոփոխությունները հիմնականում կապված են կալցիումի իոնների ուղղակի ազդեցության հետ, ապա l,25(OH)2D3-ի մակարդակը կախված է ոչ միայն կալցիումի, պարաթհորմոնի ու կալցիտոնինի քանակից, այլ նաև սննդի հետ նրա ներմուծումից, սինթեզից և ակտիվացումից։ Կան տվյալներ վիտամին D3-ի ակտիվացման վրա կալցիտոնինի արգելակող ազդեցության մասին։ Կալցիտոնինի հյութազատության վրա խթանիչ ազդեցություն են թողնում ստամոքսaղիքային հորմոններ գաստրիnը, պանկրեոզիմինը, խոլեցիստոկինինը, էnտերոգլյուկագոնը։ Ինքը կալցիտոնինը, ընկճում է այդ աղիքային պեպտիդների արտադրությունը։ Դրա հետ կապված գտնում են, որ մարդու և կենդանիների օրգանիզմներում գործում է ստամոքսաղիքային ուղու հյութազատիչ բջիջnեր-վահաեագեղձի С բջիջներ համակարգը։
Կալցիումի և ֆոսֆորի պարունակությունը արյան մեջ, և համապատասխանաբար նաև նրանց մակարդակը կարգավորող հորմոնների արտադրության կարգավորումը գտնվում է այլ հորմոնների (գլյուկոկորտիկոիդների, սեռական և թիրեոիդ և այլ հորմոնների) և նյարդային համակարգի անուղղակի ազդեցության տակ։Վերը թվարկած հորմոններից որևէ մեկի արտադրման և ազդեցության խանգարման դեպքում առաջանում է կալցիում-ֆոսֆորային փոխանակության հավասարակշռու թյանխախտում:Մարդու կալցիում-ֆոսֆորային փոխանակության առաջնային հորմոնակախյալ խանգարումներն առաջացնում են մի շարք ծանր հիվանդություններ, այդ թվում՝ գերհարվահանագեղձություն կամ Ռեկլինգհաուզենի հիվանդություն` D3 հիպովիտամինոզի զուգակցված թերհարվահանագեղձային անբավարարությամբ, որը մանկական հասակում առաջացնում է ռախիտ, իսկ չափահաս օրգանիզմում՝ ցնցումային երևույթներ։
Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին
