Ցանցանման գոյացությունն (ռետիկուլյար ֆորմացիա) իրենից ներկայացնում է տարբեր մեծության ու ձևի նյարդային բջիջների բարդ կուտակներ, որոնք իրարից բաժանված են տարբեր ուղղություններով ընթացող նյարդաթելերով։ Տեղադրման առումով այն գոյացություն է, որը տեղադրված է ուղեղի բոլոր մուտքային և ելքային համակարգերի ճանապարհին։ Այդ առումով այն կատարում է վերնակառույցի դեր ԿՆՀ-ի առաջնային հատվածային կառույցի վրա։ Հետին ուղեղի ցանցանման գոյացությունների կորիզներից անհրաժեշտ է առանձնացնել ցանցային խոշոր բջջային, ցանցային մանր բջջային, կողմնային ցանցային, պոչային և բերանային ցանցային կորիզները։ Մեծ բջջային և պոչային կորիզներից սկիզբ է առնում վարընթաց ցանցաողնուղեղային ուղին։ Միջին ուղեղի ցանցանման գոյացությունը բնութագրվում է գանգուղեղային նյարդերի, ուղեղիկի ու միջանկյալ ուղեղի կորիզների հետ ունեցած կապերով։
Միաժամանակ, ցանցանման գոյացությունում հանախմբված են կենտրոններ, որոնք կարևոր դեր ունեն ընդերային ֆունկցիաների կարգավորման գործում։ Առաջին հերթին, դա շնչառական կենտրոնն է, որը տեղակայված է 4-րդ փորոքի շրջանում։ Շնչառական կենտրոնը բաղկացած է երկու կիսակենտրոններից՝ արտաշնչական (էքսպիրատոր) և ներշնչական (ինսպիրատոր)։ Շնչառությունը կարգավորող կենտրոնի կարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ ակտիվացվում է ոչ միայն առբերիչ ուղիներով ընթացող ազդակներով, այլև քիմիական գրգռիչներով։ Շնչառական կենտրոն կազմավորող նեյրոնային համակարգն ընդունակ է ինքնավար գործունեության։ Այդ նեյրոնների ակտիվությունը բնութագրվում է պարբերականությամբ, նույնիսկ առբերիչ ազդակների բացակայության պայմաններում։ Շնչառական նեյրոնների պարպումների պարբերականությունը կարող է պայմանավորվել նրանց թաղանթի դանդաղ ապաբևեռացմամբ, երկու կիսակենտրոնների փոխհակադարձ ազդեցոսթյամբ, Վարոլյան կամրջի շրջանում տեղակայված շնչահսկիչ (պնևմոտաքսիկ) կենտրոնի կողմից կատարվող կարգավորող ազդեցությամբ ե այլն։
Շնչառական կենտրոնի նեյրոնների համար բնորոշ է բարձր քիմիական զգայնությունը։ Սակայն, դրա հետ մեկտեղ, շնչառական կենտրոնի համակարգը բավարար չափով կարող է փոխել իր ակտիվությունը տարբեր առբերիչ համակարգերից մուտք գործող ազդակների ազդեցությամբ։ Շնչառական կենտրոնի նեյրոնների ակտիվության ռեֆլեքսային կարգավորման ամենաոզոր աղբյուր է իր իսկ շնչառական ապարատի առբերիչ համակարգը՝ թոքամիզը (պլևրան), շնչառական ուղիները, թոքերի հյուսվածքը։ Շնչառական կենտրոնի նեյրոնները ենթարկվում են ինտենսիվ ռեֆլեքսային ազդեցության նաև անոթների ընկալչական դաշտերի կողմից։ Շնչառական կենտրոնի վրա ազդում են մեծ թվով ընկալչական շրջաններ և ռեֆլեքսային կենտրոններ, որոնց թվում և գլխուղեղի նրանց առավել բարձր մակարդակները։ Շնչառական կենտրոնի ֆունկցիան սերտորեն կապված է հուզական գործընթացների հետ և հակառակը՝ մարդու համարյա բոլոր հուզական դրսևորումները կապված են շնչառության ֆունկցիայի փոփոխության հետ (ծիծաղ, լաց)։ Վերջին դեպքերում շնչառական կենտրոնի ֆունկցիան փոփոխվում է ուղեղաբնի այն կառույցների ազդակներով, որոնք սերտ կապված են հուզական վարքի հետ։ Երկարավուն ուղեղի և կամրջի ցանցանման գոյացության երկրորդ, կյանքին անհրաժեշտ, համակարգ են հանդիսանում սրտի և աևոբևերի լարվածությաև գործունեությունը կարգավորող կենտրոնները։ Անոթաշարժ կենտրոնն իր կառուցվածքի շատ կողմերով հիշեցնում է շնչառական կենտրոնը։ Նրա որոշ հատվածների գրգռումն առաջացնում է անոթների լարվածության ուժեղացում և արյան ճնշման բարձրացում, այլ հատվածներիեը, ընդհակառակը անոթների լայնացում և արյան ճնշման իջեցում։ Բացառված չէ,.որ անոթաշարժ կենտրոնում գոյություն ունի նեյրոնների երկու խումբ՝ «անոթասեղմիչներ» և «անոթալայնիչներ»։ Ապացուցված, է այդ կենտրոնի նեյրոնների մեծ զգայնությունն արյան քիմիական ազդեցությունների նկատմամբ։
Անոթաշարժ կենտրոնի ֆունկցիոնալ կազմավորման առանձնահատկությունը այն է, որ նրա վարընթաց ուղիներն իջնելով ողնուղեղի կրծքային բաժին, ավարտվում են ոչ թե շարժանեյրոեների վրա, ինչպես շնչառական կենտրոնի վարընթաց համակարգի դեպքում, այլ սիմպաթիկ համակարգի նախահանգուցային նեյրոնների վրա։ Հետևաբար, անոթային լարվածության կարգավորումն իրականացվում է ոչ թե անտագոնիստական վարընթաց ազդեցություններով, այլ միայն սիսպաթիկ անոթասեղմիչ համակարգով։ Այդ համակարգի ակտիվացումն առաջացնում է անոթների նեղացում, իսկ արգելակումը՝ անոթների լայնացում։ Հետևաբար, որպեսզի առաջանա անոթների լայնացում և արյան ճնշման անկում, հատուկ վարընթաց ազդանշանների անհրաժեշտություն չկա։ Անոթների լարվածության կարգավորումն իրականացվում է մեկ վարընթաց ուղիով, ինչը լարումային ճանապարհով կամ դրդում է սիմպաթիկ նեյրոնները, կամ չի դրդում, որը և հանգեցնում է անոթային լարվածության անկման։
Անոթաշարժ նեյրոնները, ինչպես շնչառականները, նույնպես ենթակա են ուժեղ ռեֆլեքսային ազդեցության։ Վերջիններն առաջանում են անոթի պատերում տեղակայված քիմիա– և մեխանաընկալիչեերի գրգռման ժամանակ։ Նշված ընկալիչներով հատկապես հարուսւտ են աորտայի աղեղը, կարոտիսային ծոցը, սիներակների մուտքերը և այլն։ ՚
Այդ ընկալիչներից ընթացող առբերիչ նյարդաթելերը թափառող և լեզվաըմպանային նյարդերի կազմում հասնում են երկարավուն ուղեղ։ Զարկերակային համակարգում ճնշման բարձրանալու դեպքում տեղի է ունենում անոթաշարժ կենտրոնի ակտիվության արգելակում և անոթների լարվածության անկում (Լյուդվիգ-Ցիոնի, Հերինգի ռեֆլեքս, Բեյեբրիջի անոթասրտային ռեֆլեքս)։ Ընդհակառակը, երակային համակարգում ճնշման բարձրացման դեպքում, հատկապես սիներակներում, տեղի է ունենում սրտի գործունեության ռեֆլեքսային և անոթաշարժ կենտրոնի լարումային ակտիվության ուժեղացում (պրեսոր էֆեկտ՝ Բեյեբրիջի ռեֆլեքս)։
Անոթաշարժ կենտրոնի գործունեությունը սերտորեն կապված է թափառող նյարդի շարժիչ կորիզի ֆունկցիայի հետ, որն օժտված է լարումային ակտիվությամբ և բնականոն պայմաններում սրտի 
կծկումների հաճախականության իջեցմամբ։ Թափառող նյարդի նեյրոնների ակտիվությունն իր հերթին կարգավորվում է անոթաշարժ կենտրոնի կողմից։ Ուստի անոթաշարժ էֆեկտորը միշտ զուգակցված է լինում սրտի գործունեության փոփոխությունների հետ։ Նշված յուրահատուկ ազդեցությունների կողքին, անոթաշարժ կենտրոնի գործունեությունը ենթարկվում է մեծ թվով ոչ յուրահատուկ ներգործությունների։ Շատ էական է անոթաշարժ կենտրոնի մասնակցությունը հուզական ռեակցիաներում։ Ուղեղաբնի ցանցանման գոյացությունը բնութագրվում է ոչ միայն կարգավորող վեգետատիվ ֆունկցիաներով։ Նրա մեծ մասը կապված է սոմատիկ ռեֆլեքսային գործունեության կարգավորման հետ։ Ցույց է տրված երկարավուն ուղեղի ցանցանման գոյացության հսկա բջջային կորիզի ոչ յուրահատուկ վարընթաց արգելակող ազդցեցությունը ողնուղեղի ռեֆլեքսային գործունեության վրա (Խ.Մեգոուն)։ Ցանցաողնուղեղային ուղու ակտիվացումը կարող է հանգեցնել ողնուղեղային ծալիչ և տարածիչ ռեֆլեքսների արգելակման, որը տեղի է ունենում ողնուղեղի շարժանեյրոնների վրա ունեցած ուղղակի ազդեցության և դեպի ողնուղեղ մուտք գործող զգացող մուտքի թուլացման շնորհիվ։
Այդ ազդեցությունների ֆունկցիոնալ նշանակությունը շատ մեծ է։ Ողնուղեղի ռեֆլեքսային գործունեության սփռուն թուլացում առաջանում է, օրինակ, քնի ժամանակ։ Այն հանգեցնում է քնին բնորոշ շարժողական համակարգի գործունեության թուլացման։ Անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ ցանցային արգելակումն ընդգրկում է նաև ողնուղեղային նեյրոնները, որոնք մասնակցում են վերընթաց ուղղությամբ առբերիչ ազդակների հաղորդմանը։ Հետևաբար այն պետք է թուլացնի զգայական տեղեկատվության հաղորդումը դեպի բարձրագույն ուղեղային կենտրոններ։ Միաժամանակ, ցանցանման գոյացության մեջ հայտնաբերվել են ողնուղեղի ռեֆլեքսների վրա հեշտացնող ազդեցություն ունեցող շրջաններ, ինչը գնահատվում է որպես առավել յուրահատուկ ազդեցություն։ Նրանք մասնակցում եե դիրքի պահպանման ու նպատակաուղղված շարժումների կազմակերպման գործընթացներին։ Ցանցանման գոյացությունը գլխուղեղի կեղևի վրա ունենում է նաև վերընթաց, ակտիվացնող ազդեցություն: Ցույց է տրվել, որ ուղեղաբնի հատումը, որը վնասում է ուղեղաբնի ցանցանման գոյացություններից սկսվող վերընթաց ուղիները, կենդանուն տեղափոխում է քնանման կոմատոզ վիճակ (Ֆ.Բրեմեր)։ Եզրակացվել է, որ ողնուղեղի վերադիր բաժինների արթուն վիճակի համար անհրաժեշտ է առբերիչ ազդակայնության անընդմեջ ներհոսք, իսկ նման ազդակայնության ծագման տեղ պետք է հանդիսանա ցանցանման գոյացությունը։ Այդ եզրակացությունը հաստատվել է ցանցանման կառույցների անմիջական գրգռման ճանապարհով (Ջ.Մորուցցի, Խ.Մագոուն)։ Երբ կենդանին քնկոտ վիճակից արթնանում է, ապա նրա մոտ ի հայտ է գալիս կողմնորոշման ռեակցիա։ Արթնացման այդ վարքային ռեակցիան ուղեկցվում է էլեկտրաուղեղագրի հաճախականության սպեկտրի բնորոշ փոփոխություններով՝ տեղի է ունենում անցում կարգավորված բարձրավոլտային համաժամանակացված տատանումներից դեպի ցածրավոլտային ապա համաժամանակացված տատանումները (ապահամաժամանակացման ռեակցիա)։ Այն սովորաբար գնահատվում է որպես անցում ուղեղի կեղեի հանգիստ (ոչ ակտիվ) վիճակից դեպի ակտիվ գործունեության։ Բնորոշ է, որ գրգիռի դադարեցումից հետո կենդանին նորից վերադառնում է քնային վիճակի։
Դրա հետ մեկտեղ պարզվել է, որ ցանցանման գոյացության որոշակի կետերի գրգռումով հնարավոր է մեծ կիսագնդերի կեղևը արթունից տեղափոխել քնային վիճակի (Վ.Հեսսի քնի կենտրոնի կետեր)։ Ուստի պատկերացվում է, որ ցանցանման գոյացության վերընթաց ուղիների կազմի մեջ իրականում գոյություն ունեն ոչ միայն ակտիվացնող, այլ նաև ապաակտիվացեող բաժիններ, ինչպես դա ցույց է տրվել նրա վարընթաց ազդեցությունների դեպքում։ Համաձայն ժամանակակից պատկերացումների, ցանցանման գոյացություններից սկսվող վերընթաց ազդանշանների քանակի տատանումները պայմանավորում են ուղեղի կեղևի անցումն ակտիվ վիճակի։ Ցաեցային նեյրոնների ակտիվությունը կախված է հատուկ առբերիչ վերընթաց ուղիների կողմնաճյուղերով իրենց հասնող ազդանշանների ուժգնությունից, որը գործնականում ընդգրկում է բոլոր զգայարաններից եկող տեղեկատվությունը։ Ցանցանման գոյացության նեյրոնների էլեկտրական ակտիվության ուսումնասիրություննե-րը ցույց են տվել, որ նրանց մեծամասնությունն օժտված է բազմազգաց հատկություններով, այսինքն պատասխանում է տարբեր բնույթի գրգիռների։ Նրանք բնութագրվում են ընկալիչ դաշտերի մեծությամբ, երկար գաղտնի շրջանով և, գլխավորը, ռեակցիայի թույլ վերարտադրությամբ։ Այն զուգորդվում է լարումային բնույթի մշտական ակտիվության և առբերիչ ազդանշանների բարձր զուգամիտման առկայության հետ։ Այստեղ, ակնհայտ է, չկա առբերիչ հղումների լրիվ խառնում, այլ առկա է ինչ-որ ներքին տարբերակում։ Այդ հատկությունները հակադիր են յուրահատուկ կորիզների նեյրոնների հատկություններին և ուստի թույլ են տափս ցաեցային նեյրոններն ընդգրկել ոչ յուրահատուկ կատեգորիայի մեջ։ Հավասար կերպով ցանցանման գոյացության վերընթաց ուղիները, ի տարբերություն դասական յուրահատուկ զգացող պրոեկցիաների, ստացել են ոչ սպեցիֆիկ պրոեկցիաներ անվանումը։ Ապացուցված է ցանցային նեյրոնների մեծ զգայնությունը քիմիական, հումորալ և, հատկապես, դեղաբանական նյութերի ազդեցությունների նկատմամբ։ Որոշ նյութերի քնաբեր ազդեցությունը, ըստ երևույթին, առաջին հերթին կապված է ցանցանման գոյացության վերընթաց ազդեցությունների շրջափակման հետ։
Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլեկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին
