Դրդող պոտենցիալներՈղնաշարավորների ԿՆՀ-ում կարելի է առանձնացնել սինապսներ, որոնք կատարում են միանշանակ ֆունկցիա` դրդում։ Դրանք դրդող սինապսներ են։ Դրդող սինապսներում նախասինապսային վերջույթների կողմից ազատվող միջնորդանյութն առաջ է բերում ապաբևեռացման տեղական գործընթացի զարգացում, որը նշվում է որպես դրդող հետսինապսային (կամ ուղղակի սինապսային) պոտենցիալ (ԴՀՍՊ)։ Նշված անվանումն ընդգծում է այն փաստը, որ ԴՀՍՊ-ը զարգանում է հետսինապսային թաղանթում։ Այդ պոտենցիալն առաջ է գալիս որպես Na+ և K+. հնարավոր է նաև այլ իոնների համար թաղանթի թափանցելիության մեծացման արդյունք։ ԴՀՍՊ-ի առաջացումը կապված է դրական լիցքերով գումարային հոսանքի մուտքի հետ, որը ձևավորվում է Na+-ի մուտքով և К +-ի ելքով։ Այդ դեպքում տարբեր իոնների աեդրթաղանթային հոսքը տեղի է ունենում միաժամանակ, այլ ոչ թե հաջորդաբար, ինչպես ԳՊ-ի զարգացման ժամանակ։

Ամենից առաջ դա տեղային գործընթաց է։ Ծայրամասային ազդակով առաջացած ապաբևեռացման ռեակցիան կախվածության մեջ է գտնվում այդ ազդակի ուժից։ Ապաբևեռացման ռեակցիան բավականին կտրուկ աճում է (նրա ճակատը մոտավորապես հավասար է 1,0-1,5 մվրկ-ի) և ապա դանդաղորեն իջնում։ Վայրընթաց փուլն ունի Էքսպոնենցիալ բնույթ, որի ընդհանուր տևողությունը կազմում է 8-10 մվրկ։ Ապաբևեռացման ռեակցիայի առանձնահատկություններն են. 1) Այն ունի որոշակի գաղտնի շրջան, որի մեծությունը կախված է նրանից, թե քանի սինապս կա ճանապարհին։ Գաղտնի շրջանն առավել կարճ է, եթե կա ընդամենը մեկ սինապս։ Այդպիսի ռեակցիան անվանվում է մոնոսինապսային (միասինապսային)։ 2) Եթե երկու առբերիչ նյարդերով երկու տարբեր առբերիչ ալիքներ ուղարկվեն նույն շարժանեյրոնին, ապա նրանց յուրաքանչյուրից առաջացած ԴՀՍՊ-ները կգումարվեն իրար։ Այդ գումարումը հնարավոր է ցանկացած կարճ ընդմիջումներում։ Հետևաբար, սինապսային գործընթացներում անդրդելիություն չկա, այլ կա սումմացիա (գումարում)։ 3) Երբ մի նեյրոնի աքսոնի վերջույթը մոտենում է մի այլ բջջի, այն տարաբաժանվում է բազում ճյուղավորումների։ Այդ ճյուղավորումներից յուրաքանչյուրը ձևավորում է մի քանի սինապսներ։

Բացի դրանից, դեպի նույն բջիջն են ուղղվում բազմաթիվ առբերող նյարդաթելեր։ Ուստի, երբ գրգռվում է մեկ ծայրամասային նյարդ, ապա յուրաքանչյուր բջջի վրա տեղի է ունենում մեծ թվով սինապսների ակտիվացում և գրանցվող ռեակցիան իրենից ներկայացնում է բազմաթիվ սինապսների գործունեության գումար, բազմաթիվ նրբագույն պոտենցիալների հանրագումար։ Քանի որ միասինապսային աղեղում գրգիռը համարյա միաժամանակ առաջանում է բոլոր ծայրամասային ճյուղերում, ապա այն գործընթացի ժամանակային ընթացքը, որը ստեղծվում է մեկ վերջույթով, կլինի այնպիսին, ինչպիսին է մեկ բջջից գրանցվող գումարային ռեակցիայի ժամանակային ընթացքը։ Այդ գումարային ռեակցիայի տևողությունը, ինչպես արդեն նշվեց, միասինապսային գրգռման ժամանակ կազմում է 10 մվրկ։ Հետևաբար, սինապսային գործընթացները, համեմատած ԳՊ-ների հետ, օժտված են նշանակալի տևողությամբ։ Սինապսային պոտենցիալների տևողությունը տատանվում է տարբեր բջիջներում։

Պոլիսինապսային (բազմասինապսային) ԴՀՍՊ ունի մեծ տևողություն։ Դա բացատրվում է նրանով, որ դեպի բջիջ ընթացող առբերիչ ազդակայնությունն այս դեպքում մուտք է գործում առավել բարդ ճանապարհներով, որոնք ընդգրկում են մի քանի իրար հաջորդող սինապսներ, իսկ դա անխուսափելիորեն կապված է առբերիչ ազդակների էական տարաժամանակեցման հետ։ Դա հանգեցնում է նրան, որ գրանցվող բջջին հասնում է ոչ թե ազդակների միաժամանակյա զարկն, այլ նրանց ամբողջ տարաժամանակային հեղեղը։ Հասնող ազդակներից յուրաքանչյուրը թողնում է իր տարրական ազդեցությունը, և նրանք բոլորը միասին, գումարվելով, առաջացնում են ալիքաձև տևական ապաբևեռացում։ Կրեին անհրաժեշտ է նշել, որ ինչպես միա-, այնպես էլ բազմասինապսային ԴՀՍՊ-ները  ընդունակ չեն ակտիվ տարածվելու: Դրանք տեղային գործընթացներ են: սինապսային գործընթացների չափման ժամանակ սովորաբար նկատի են առնվում այն բնութագրող հետևյալ չորս մեծությունները.

1) Գաղտնի շրջան։ Չափվում է գրգռման պահից մինչև ռեակցիայի առաջին հատկանիշների դրսևորումը։ Այն ժամանակը, որը ծախսվում է սինապսով ազդանշանի հաղորդման համար, ստացել է Դրդող պոտենցիալներ«սինապսային ուշացում» անունը։ Սինապսային ուշացման մեծ մասը ընկնում է Ca-ի անցուղիների բացման և այդ իոնի նախասինապսային վերջույթ մուտք գործելու վրա։
2) Ապաբևեռացման վերելքի ժամանակ։ Այդ ժամանակը չափվում է ապաբևեռացման սկզբից մինչև նրա առավելագույն տատանասահմանը։
3) Անկման կամ կիսաանկման ժամանակ։ Ինչպես անունն է ասում, կիսաանկումը որոշվում է տատանասահմանի կեսով։
4) Ապաբևեոացման տատանասահման։

Նշված ցուցանիշները բավականաչափ ճշգրտորեն բնորոշում են ապաբևեռացման առանձնահատկությունները։ Նրանք բավականին փոփոխական են և արտահայտում են ապաբևեռացման տեղային չտարածվող գործընթացի առանձնահատկությունը։ Սակայն, հասնելով ապաբևեռացման որոշակի մակարդակի, սինապսային (տեղային) գործընթացը վեր է ածվում գործողության պոտենցիալի (տարածվող գործընթաց)։ Այն երևում է նկար 6.6-ի վրա։ Այստեղ, որպես շեմքային կարելի է ընդունել այն մակարդակը, որը 50% դեպքերում կառաջացնի ԳՊ։ Այն կարող է բնորոշվել ԳՊ առաջացնող սինապսային գործընթացի տատանասահմանով։ ԳՊ-ը կամ տարածվող ապաբևեռացումը ունի ԴՀՍՊ-ի բնութագրերից տարբերվող միանգամայն այլ բնութագրեր։  Գոյություն ունեն այսպես կոչված ազդակներ չառաջացնող նեյրոններ։ Օրինակ կարող են ծառայել ողնաշարավորների աչքի ցանցենու բջիջները։ Լուսընկալիչ նեյրոնները շատ կարճ ելուններով բջիջներ են, որոնց մեջ պոտենցիալները մեծ արղյուեավետությամբ կարող են տարածվել Էլեկտրոտոնային ճանապարհով, ազդակներ կամ դենդրիտներով ձևավորված սինապսներ այդ բջիջներում չկան։ Նրանք կարող են ակտիվանալ նա աստիճանական ապաբևեռացնող սինապսային պոտենցիալների օգնությամբ։ Այսպես են իրենց դրսևորում նաև ողնաշարավորների հոտառական կոճղեզի բջիջները։ Անողնաշարավորների մոտ նման հատկություններով շատ նեյրոններ են օժտված։ Այլ կերպ ասած, կարճ տարածությունների վրա բջիջների միջև փոխներգործության համար նյարդային ազդակների անհրաժեշտություն չկա, լրիվ բավարարում է էլեկտրական պոտենցիալների էլեկտրոտոնային` պասսիվ տարածումը։ Սակայն այդ բոլորը բացառություն են կազմում հիմնական մանրատիպարից, հիմնական սխեմայից։

 

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին