Տարիքի հետ կնոջ օրգանիզմը բազմաթիվ փոփոխություններ է կրում, եւ դրանից առաջնայինը դաշտանային ցիկլի դադարումն է, որը երբեմն կարող է լինել տիպիկ տարիքային շեմից շուտ, իսկ երբեմն էլ ուշանալ: Երկու դեպքում էլ դաշտանադադարն ուղեկցվում է որոշակի առողջական խնդիրներով:
Թեմայի հետ կապված Doctors.am-ը զրուցել է գինեկոլոգ Անժելա Լեխլյանի հետ:
Ե՞րբ է տեղի ունենում դաշտանադադարն ու ի՞նչ ախտանշաններով է ուղեկցվում:
Դաշտանադադարը (մենոպաուզա) կնոջ ռեպրոդուկտիվ համակարգի ինվոլյուցիան է՝ հետ զարգացումը: Առաջանում է, երբ կնոջ ձվարանները դադարում են ձվաբջջի առաջացման ֆունկցիան:
Իրական դաշտանադադարի ընթացքում օրգանիզմում էստրոգենի եւ պրոգեստերոնի սինթեզը սկսում է պակասել, ինչը պատճառ է հանդիսանում անկանոն դաշտանային ցիկլերի առաջացման, որոնք, ի վերջո, դադարում են: Սովորաբար, դաշտանադադարը սկսում է 50 տարեկանին մոտ: Սակայն երբեմն այն կարող է սկսվել ավելի վաղ կամ ուշ:
Դաշտանադադարն առանձացնում ենք երեք շրջաններով՝ նախադաշտանադադար՝ նախորդում է դաշտանի լիարժեք դադարին, տեւում է 2-5 տարի, որի ընթացքում ձվարանների ֆունկցիան աստիճանաբար հանգչում է, դաշտանադադար եւ հետ դաշտանադադար՝ այս փուլը սկսվում է վերջին դաշտանային ցիկլից 12 ամիս անց:
Դաշտանադադարի ախտանիշներն են՝
- Ջերմահորդանքներ
- Գիշերային քրտնարտադրություն
- Հոգնածություն
- Հեշտոցի չորություն
- Ցավոտ սեռական ակտ
- Սեռական ցանկության անկում
- Օստեոպոռոզ, որը առաջացնում է փխրուն ոսկրեր
- Միզարձագման կառավարման դժվարություններ
- Միզապարկի կրկնվող բորբոքումներ
- Տրամադրության անկումներ եւ դյուրագրգռություն
- Դեպրեսիա
- Անհանգստություն
- Ինսոմնիա՝ քնի խանգարման խնդիրներ
- Անկանոն կամ առատ դաշտաններ
- Քաշի ավելացում
- Մազերի կորուստ
- Հակում դեպի սնունդը
- Մոռացկոտություն եւ մշուշոտ մտածողություն
- Սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների սրացում
Դաշտանադադարի դեպքում կարիք կա՞ դիմելու բժիշկի:
Կինն առհասարակ պետք է գտնվի բժշկի հսկողության տակ, մանավանդ՝ անցումային այս փուլում: Բժշկին դիմելը երկու նպատակ ունի՝ ախտանիշների շտկող, մեղմացնող բուժում եւ դաշտանադադարում քաղցկեղի ռիսկի գնահատում:
Դաշտանադադարից հետո քաղցկեղի ռիսկը բարձրացնող երկու գլխավոր պատճառ կա՝
- Հորմոնների ազդեցության ավելացումը, ինչպիսին է էստրոգենը
- Ձվազատումների քանակի ավելացումը
Ձվազատումը ձվարանի կողմից ձվաբջջի արտադրությունն է: Այն կանայք, որոնք երկար տարիներ են տեսել դաշտաններ եւ ունեցել են բազմաթիվ ձվազատումներ, ունեն արգանդի, կրծքագեղձի եւ ձվարանների քաղցկեղի առաջացման բարձր ռիսկ: Սա ներառում է այն կանաց, որոնց մոտ՝
- Դաշտանային ցիկլը սկսվել է 12 տարեկանից շուտ
- Դաշտանադադարը սկսվել է 55 տարեկանից ուշ
Նշեցիք, որ կնոջ մոտ դաշտանադադարը կարող է սկսվել ավելի վաղ՝ 40 տարեկանից շուտ: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
Սա կոչվում է վաղաժամ դաշտանադադար: Կարող է պայմանավորված լինել ժառանգական նախատրամադրվածությամբ, կարող է լինել սթրեսի, քաշի կտրուկ տատանման հետեւանք:
Ծխող կանանց խորհուրդ է տրվում դադարեցնել ծխելը, որովհետեւ նրանց մոտ դաշտանդադարը նկատվում է մոտ երկու տարի ավելի վաղ, քան չծխող կանանց մոտ, բացի այդ՝ ծխող կանանց մոտ սիրտ-անոթային հիվանդությունների սրացման ռիսկերը կրկնակի մեծ են:
Քաղցկեղ ունեցող կանանց մոտ դաշտանադադարը կարող է ավելի վաղ սկսվել, քանզի հակաքաղցկեղային բուժման մեջ օգտագործվող որոշակի դեղեր արգելակում են ձվարանների աշխատանքը:
Արդյոք հնարավո՞ր է կանխել դաշտանադադարը:
Դաշտանադադարը կանխելու նպատակով կանանց խորհուրդ է տրվում բուժման հետեւյալ սխեմաները՝
- Օրալ կոնտրացեպտիվներ
Սրանք այլ կերպ կոչվում են հակաբեղմնավորիչներ: Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ այս դեղերը իջեցնում են ձվարանի քաղցկեղի ռիսկը, քանի որ նրանք ժամանակավորապես դադարեցնում են ձվազատումը:
- Կոմբինացված հորմոնալ թերապիա կամ փոխարինող հորմոնաթերապիա՝ ՓՀԹ
ՓՀԹ-ն օգնում է պակասացնել մենոպաուզալ այնպիսի ախտանիշներ, ինչպիսիք են ջերմահորդանքները եւ օստեոպորոզը: ՓՀԹ-ն էստրոգենի եւ պրոգեստինի զուգակցումն է: Պրոգեստինը լաբորատորիայում սինթեզվող պրոգեստերոնն է:
Women’s Health Initiative study հայտնի ամերիկյան հետազոտությունը ցույց տվեց, որ ՓՀԹ ստացող կանայք ունեն հաստ եւ ուղիղ աղու քաղցկեղի եւ ոսկրերի կոտրվածքների ցածր ռիսկ: Սակայն առկա է՝
- Սրտամկանի ինֆարկտի
- Ինսուլտի
- Թրոմբագոյացման
- Կրծքագեղձի քաղցկեղի բարձր ռիսկ:
Իսկ ե՞րբ է պետք նշանակել հորմոնալ դեղամիջոցներ:
Գոյություն ունեցող ռիսկերի հետեւանքով, բժիշկները սովորաբար ՓՀԹ-ն խորհուրդ չեն տալիս, մանավանդ կանանց, որոնք ունեն կրծքագեղձի քաղցկեղի օնկոանամնեզ՝ հանդիպել է ընտանիքի այլ անդամի մոտ, կամ կրծքագեղձի քաղցկեղի բարձր ռիսկ ունեցող կանանց:
Երբեմն ՓՀԹ-ն նշանակվում է փոքր չափաբաժիններով, կարճ ժամանակով, որպեսզի վերացնենք որոշ մենոպաուզալ ախտանիշներ:
Որոշակի դեպքերում էլ ՓՀԹ-ն բժիշկը նշանակում է միայն էստրոգենով: Սա ընդունելի է հիստերէկտոմիա տարած կանանց համար: Հիստերէկտոմիան արգանդի վիրահատական հեռացումն է: Էստրոգենը, որը չի կոմբինացվում պրոգեստերոնի հետ, կարող է հանգեցնել արգանդի լորձաթաղանթի հաստացմանը, ինչը բարձրացնում է արգանդի քաղցկեղի ռիսկը:
ՓՀԹ-ի էֆեկտիվությունը հակասական է: Ավելին, բուժման ռիսկերը եւ տված օգուտը տարբեր է յուրաքանչյուր կնոջ համար:
Արդյո՞ք կարող ենք երաշխավորել, որ հորմոնալ թերապիայից հետո կինը նորից դաշտան կտեսնի:
Բուժման ընթացքում կունենանք ցիկլիկ բնույթի արյունային արտադրություն սեռական ուղիներից, որը, սակայն, վերարտադրողական ֆունկցիան չի վերականգնում:
Աղբյուրը՝ Doctors.am
Զրուցեց Շուշան Շատիկյանը
