Զարկերակային հիպերտենզիա (ԶՀ) է համարվում զարկերակային ճնշման կայուն բարձրացումը տվյալ սեռի և տարիքի համար 95-րդ պերցենտիլից վեր: Տվյալ ցուցանիշը գնահատվում է հատուկ աղուսյակներով կամ նորմոգրամմաներով: Ամենապարզ տարբերակն է Second Task Force in Blood Pressure Control in Children (1987) կողմից առաջարկված նորմատիվները:
Զարկերակային հիպերտենզիայի կրիտերիաները երեխաների համար
Երեխաների մի մասի մոտ ԶՃ բարձրացումը նկատվում է բժշկական հիմնարկներում պսիխոէմոցիոնալ ստրեսի հետևանքով և կրում է տրանզիտոր բնույթ: Այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտ է ԶՃ առնվազն երեք անգամյա ամբուլատոր հսկողություն`չափելով այն երեխային հարմարավետ դիրքում, հանգստի պայմաններում: Սֆինգոմանոմետրի մանժետի լայնությունը պետք է լինի ուսի երկարության 2/3 –ից ոչ պակաս, քանի որ նեղ մանժետը բարձրացնում է, իսկ լայնը` նվազեցնում է ԶՃ տվյալները: Տարբեր տվյալներով ԶՀ արձանագրվում է երեխաների պոպուլյացիայի 1-3 % մոտ:
Երեխաների զակերակային ճնշման պատճառները
Դեպքերի մեծամասնությունում ԶՀ երեխաների մոտ հանդիսանում է երկրորդային`երկամների, սիրտանոթային, ռենովասկուլյար, էնդոկրին հիվանդությունների համեմատ: Չնայած դեռահասների մոտ, վերոհիշյալ հիվանդությունների նշանների բացակայության պայմաններում, կարող է դրվել էսենցիալ հիպերտենզիա ախտորոշում, հատկապես, եթե ԶՃ չափավոր բարձրացումը զուգակցվում է քաշի ավելցուկի հետ և/կամ առկա է ԶՀ ընտանեկան նախատրամադրվածություն: Ավելի արտահայտված ԶՀ, որպես կանոն, վկայում է երիկամների ախտահարման դերի մասին :
ԶՀ պատճառները երեխաների մոտ տարիք կախյալ են, որոնց իմանալը կնպաստի ավելի ճշգրիտ ախտորոշմանը և բուժմանը: Նորածնային շրջանում ԶՀ ավելի հաճախ հանդիսանում է բնածին արատների հետևանք կամ, որպես ումբիլիկալ կաթետերիզացիայի բարդություն, երիկամային անոթների թրոմբոզի հետևանքով: Վաղ և նախադպրոցական հասակում ԶՀ կարող է զարգանալ երիկամների բորբոքային հիվանդությունների (գլոմերուլոնեֆրիտ, ռեֆլյուքս նեֆրոպաթիա), ուռուցքների, հեմոլիտիկ ուրեմիկ սինդրոմի արդյունքում: 6-10 տարեկան հասակում ԶՀ զարգանում է երիկամային ֆունկցիայի խանգարում առաջացնող երիկամների պարենխիմատոզ հիվանդությունների արդյունքում: Այդ շրջանում և դեռահասության շրջանում սկսում է արտահայտվել էսենցիալ հիպերտենզիան: Էնդոկրին հիվանդությունները ԶՀ հազվադեպ հանդիպող պատճառ են բոլոր տարիքային խմբերում` տարբեր տվյալներով կազմելով 1-10%, այն դեպքում, երբ երիկամի պարենխիմատոզ հիվանդությունները կազմում են 70-80%, ռենովասկուլյար հիվանդությունները` 6-17%, աորտայի կոարկտացիան` 2-15 %:
Զարկերակային հիպերտենզիայի զարգացման մեխանիզմը
ԶՃ մակարդակը որոշվում է երեք հիմնական գործոններով. անոթների տոնուսով, սրտային արտամղման ցուցանիշով և արտաբջջային հեղուկի ծավալով (ԱՀԾ): ԶՃ բարձրացման վաղ շրջաններում արտերիոլաների հարթ մկանների տոնուսի բարձրացում կարող է լինել սիմպատոադրենալային համակարգի ակտիվացման արդյունքում, ինչը դեպքերի մեծամասնության մոտ ուղեկցվում է սրտի պոմպային ֆունկցիայի ուժեղացմամբ և սրտի արտմղման մեծացմամբ: Հետագայում պրոցեսի մեջ ընդգրկվում են շրջանառող (անգիոտենզին -2, վազոպրեսին, էնդոգեն դիգոքսինանման գործոն) և տեղային (էնդոթելին) անոթասեղմիչ հորմոնները, որոնց վրա հակզդում է անոթալայնիչ համակարգը (պրոստագլանդիններ, էնդոթելյալ ռելաքսանտներ, ազոտի օքսիդ/ Լ-արգինին համակարգ) : Արտաբջջային հեղուկի ծավալի կարգավորումը գլխավորապես ապահովում են երիկամները: Երիկամային աշխատող պարենխիմայի նվազումը, երիկամային անթոասեղմիչերը, ալդոստերոնը և մի շարք այլ գործոններ նպաստում են նատրիումի և ջրի կուտակմանը` բերելով ԶՃ բարձրացմանը: Ցանկացած ծագման ԶՀ ժամանակ կարող է դիտվել վերոհիշյալ գործոնների զուգակցում`չբացառելով նրանցից մեկի գերակշռությունը: Ռենովասկուլյար հիպերտենզիայի ժամանակ սկզբնական շրջանում ԶՃ բարձրացման պատճառը ռենին-անգիոտենզին- ալդոստերոնային համակարգի ակտիվացումն է: ԶՀ երկարատև պահպանման դեպքում սկսում են գերակշռել սիմպաթիկ նյարդային համակարգի ակտիվացումը, երիկամային անոթալայնիչների ակտիվացման ճնշումը և պերիֆերիկ անոթների տոնուսի ինքնակարգավորման խանգարումները: Երիկամային պարենխիմատոզ հիվանդությունների ժամանակ հիմնականում կապված է նատրիումի և ջրի էքսկրեցիայի խանգարման հետ:
Զարկերկային հիպերտենզիայի ախտորոշման մոտեցումները երեխաների համար
Արտահայտված ԶՀ դեպքում անհրաժեշտ է զարկերակային ճնշումը նվազեցնել անվտանգ մակարդակի` մինչև ախտորոշիչ մեթոդների սկսելը: Ֆիզիկալ քննությանը զուգահեռ ԶՀ դեպքում առաջնային զննումը պետք է ներառի արյան ընդհանուր քննությունը, մեզի ընդհանուր քննությունը, մեզի բակտերեոլոգիական քննությունը, արյան քննություն միզանյութի, կրեատինինի, էլեկտրոլիտների որոշմամբ, երիկամների սոնոգրաֆիան, էլեկտրոկարդիոգրամման և կրծքավանադակի ռենտգենոգրաֆիան: Հնարավորության դեպքում կատարվում է երկչափ էխոկարդիոգրաֆիա, նեֆրոսցինտիգրաֆիա, շիճուկում ալդոստերոնի և ռենինի ակտիվության որոշում: Դեպքերի մեծամասնությունում առկա հետազոտությունների հիման վրա հաջողվում է որոշել զարկերակային ճնշման բարձրացում առաջացնող հիվանդությունների ամենահավանական խումբը, ինչպես նաև հնարավոր է որոշել զարկերակային հիպերտենզիայի վաղեմությունը` միոկարդի հիպերտրոֆիայի աստիճանով և աչքի հատակի փոփոխություններով:
Զարկերակային հիպերտենզիայի բուժումը երեխաների համար
Հակահիպերտենզիվ թերապիայի ընտրության հարցում անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ ԶՀ սիմպտոմները հակադարձ համեմատական են ԶՃ բարձրացման վաղեմությանը և ուղիղ համեմատական են ԶՃ բարձրացման աստիճանին` սուր հիպերտենզիայի զարգացման դեպքում: Բացի այդ, ԶՃ հանկարծակի կարգավորումը արտահայտված հիպերտենզիայի դեպքում պարունակում է ռիսկ գլխուղեղային և սիրտ-անոթային համակարգի կոլապտոիդ բնույթի բարդությունների, տեսողության կորստի զարգացման համար: Անվտանգ է համարվում ԶՃ նվազեցումը սկզբնականի 30% չափով: Զճ չափից ավելի իջեցման դեպքում ցուցված է նատրիումի քլորիդի իզոտոնիկ լուծույթի ն/ե ներարկում, իսկ նրա անարդյունավետության դեպքում կիրառվում են սիմպատոմիմետիկներ (մեզատոն): Չափավոր արտահայտված ԶՀ բուժումը գլխուղեղի ախտահարման բացակայության դեպքում պետք է սկսել ոչ դեղորայքային միջոցներից, որոնցից հիմնականը կերակրի աղի սահմանափակումն է, սննդակարգի կորեկցիան` ավելցուկային քաշի նվազեցման նպատակով, բուժական ֆիզկուլտուրայի նշանակումը`մասնագետի հսկողությամբ և դեռահասների` ծխելուց հրաժարվելը: Պերօրալ հակահիպերտենզիվ պրեպարատների ընտրման հարցում խորհուրդ է տրվում ուշադրություն դարձնել հիպերտենզիայի էթիոլոգիային: Վազոռենալ հիպերտենզիայի դեպքում ավելի էֆֆեկտիվ են անգիոտենզին փոխակերպող ֆերմենտի ինհիբիտորները (ԱՓՖի), չնայած նրանք կարող են բերել սուր երիկամային անբավարարության երիկամային զարկերակների երկկողմանի ստենոզի, միակողմանի արտահայտված ստենոզի կամ միակ երիկամի կամ փոխպատվաստած երիկամի զարկերակի ստենոզի դեպքում: ԶՀ կրիզային ընթացքի դեպքում, որի հիմքում ընկած է կատեխոլամինների արտադրությունը, նպատակահարմար է ալֆա ադրենոբլոկատորների (պրազոզին): Երիկամային պարենխիմատոզ հիպերտենզիայի դեպքում, որոնք ուղեկցվում են նատրիումի և ջրի կուտակումով, ընտրության պրեպարատ են դիուրետիկները:
Փորձը ցույց է տալիս, որ ցանկացած էթիոլոգիայի արտահայտված ԶՀ դեպքերի մեծամասնության ժամանակ խնդիրը լուծվում է միայն կոմբինացված թերապիայով: Ներկայումս ամենահաճախը կիրառվում են կալցիումական խողավակների բլոկատորները և ԱՓՖի-ները, որոնք փաստորեն դաձել են ընտրության պրեպարատ`համեմատաբար հազվադեպ կողմնակի ազդեցությունների, բարձր էֆֆեկտիվության և պացիենտների կյանքի որակի լավացման առումով: Երեխաների 80% -ից ավելիի մոտ հաջողվում է հասնել Զճ նպատակային թվերի ԱՓՖի-ների և կալցիումի անտագոնիստների կոմբինացիայով: Նշանակալի խնդիր է համարվում մանկական պրակտիկայում հակահիպերտենզիվ պրեպարատների կիրառման վերաբերյալ բավարար քանակի հետազոտությունների բացակայությունը, ինչի կապակցությամբ վերը թվարկված դեղորայքներից ոչ բոլորն են օրինավոր կերպով թույլատրելի երեխաների համար:
Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին
