Արբունքային (յուվենիլ) շրջանում արգանդային դիսֆունկցիոնալ արյունահոսությունները կոչվում են յուվենիլ արգանդային արյունահոսություններ (ՅԱՍ)։ Դրանց հաճախականությունը կազմում է մանկական տարիքի գինեկոլոգիական բոլոր հիվանդությունների 20-31 %-ը։
Պատճառագիտությունը և ախտածնությունը.
Արգանդային դիսֆունկցիոնալ արյունահոսությունների հիմքում ընկած է հիպոթալամուս-հիպոֆիզ-ձվարանային համակարգի ֆունկցիայի դեսինխրոնիզացիան։ Արդյունքում փոխվում է սինթեզվող ռելեզինգ-հորմոնի, ՖԽՀ և ԼՀ փոխհարաբերությունը, խաթարվում է ֆոլիկուլոգենեզը և դաշտանային ֆունկցիան։
Ձվարանում հաճախ հասունանում են մի քանի ատրետիկ ֆոլիկուլներ, ավելի հաճախ պերսիստվում է մեկը, և, հետևաբար, դեղին մարմինը չի կազմավորվում։ Մի քանի ֆոլիկուլների հասունացման ժամանակ օրգանիզմում նկատվում է «էստրոգենների հարաբերական բարձր քանակ (հիպերէստրոգենիա)», այսինքն՝ էստրոգենները շատ չեն բայց դեղին մարմինը բացակայում է, այդ պատճառով էլ արգանդը գտնվում է միայն էստրոգենների ազդեցության տակ։
Ֆոլիկուլի երկարակեցության ժամանակ էստրոգենների մակարդակը նորմայից բարձր է (էստրոգենների բացարձակ բարձր քանակ), և այդ դեպքում նույնպես արգանդը գտնվում է միայն էստրոգենների ազդեցության տակ։ Հաճախ ձվարաններում ձևավորվում են ֆոլիկուլային (82.6%), հազվադեպ՝ դեղին մարմնի կիստաներ (17.4%)։ Անկախ հարաբերական կամ բացարձակ հիպերէստրոգենիայից, արգանդի լորձաթաղանթը ժամանակին (դաշտանի օրերին) չի շերտազատվում և մթարկվում է գերաճի, զարգանում է գեղձակիստոզ հիպերպլազիա։
Լորձաթաղանթում բացակայում է շերտազատման փուլը, դրա չափից դուրս աճը հանգեցնում է սնուցման և արտազատման խանգարման, իսկ շերտազատումը կարող է ուղեկցվել առատ կամ երկարատև արյունահոսությամբ։
Պատանեկան կրկնվող արյունահոսության դեպքում հնարավոր է ոչ տիպիկ հիպերպլազիա։
Պատանեկան արյունահոսությամբ աղջիկների մոտ հորմոնների պարբերականության խախտմանը նպաստում են.
-հոգեկան և ֆիզիկական սթրեսները,
-գերհոգնածությունը, անբարենպաստ կենցաղային պայմանները,
-հիպովիտամինոզները,
-վահանաձև գեղձի և/կամ մակերիկամների կեղևի դիսֆունկցիան,
-սուր և խրոնիկ վարակիչ հիվանդությունները (կարմրուկ, կապույտ հազ, ջրծաղիկ, էպիդեմիկ պարոտիտ, կարմրախտ,
-կրկնվող սուր ռեսպիրատոր վիրուսային վարակները և հատկապես հաճախակի անգինաները, խրոնիկական տոնզիլիտը։
Բացի դրանից, կարող են նշանակություն ունենալ մոր հղիության, ծննդաբերության ժամանակ բարդությունները, ծնողների վարակիչ հիվանդությունները, երեխայի արհեստական սնուցումը։
Կլինիկական նկարագիրը հաճախ դրսևորվում է դաշտանի ուշացումից հետո (14-15 օրից մինչև 1.5-6 ամիս) սեռական ուղիներից արյան արտադրությամբ։ Դաշտանային պարբերաշրջանի նմանատիպ խանգարումները երբեմն ի հայտ են գալիս անմիջապես առաջին դաշտանից հետո, երբեմն էլ առաջին 2 տարվա ընթացքում։ Աղջիկների մեկ երրորդի մոտ դրանք կարող են կրկնվել։ Արյունահոսությունը կարող է լինել առատ և հանգեցնել սակավարյունության, թուլության, գլխապտույտի։
Եթե նման արյունահոսությունը շարունակվում է մի քանի օր, կարող է առաջանալ արյան մակարդելիության համակարգի խախտում՝ ՆՏՄ համախտանիշի արտահայտմամբ և այդ ժամանակ արյունահոսությունն ավելի է ուժեղանում։ Որոշ հիվանդների մոտ արյունահոսությունը կարող է տևել 10-15 օր և ավելի, բայց չափավոր և առանց սակավարյունության։
ՅԱԱ-ն կախված չէ օրացուցային կամ ոսկրային տարիքից, ինչպես նաև երկրորդական սեռական հատկանիշների զարգացման համապատասխանությունից։
Ախտորոշումն իրականացվում է արյունահոսությունը դադարեցնելուց (հեմոստազ) հետո՝ հիմնվելով վերարտադրողական համակարգում ախտահարման մակարդակի ու բնույթի որոշման վրա։
Ախտորոշումը հիմնված է անամնեզի (դաշտանի ուշացում) և սեռական ուղիներից արյունային արտադրության հայտնվելու վրա։
Սակավարյունությունը և արյան մակարդելիության համակարգի վիճակը որոշում են լաբորատոր հետազոտությամբ.
1. արյան կլինիկական անալիզ,
2. կոագուլոգրամմա, ներառելով թրոմբոցիտների թիվը, ակտիվացված թրոմբոպլաստի ժամանակը,
-արյունահոսության տևողությունը,
-մակարդելիության ժամանակը,
3. արյան կենսաքիմիական հետազոտումը։
4. Արյան շիճուկում որոշում են հորմոնների մակարդակը (ՖԽՀ, ԼՀ, պրոլակտին
էստրոգեններ, պրոգեստերոն, կորտիզոլ, տեստոստերոն, ԹՏՀ, Тз, Т4), անցկացվում են
ֆունկցիոնալ ախտորոշման թեստերով հետազոտում։
Նպատակահարմար է նշանակել մասնագետների՝ նյարդաբանի, էնդոկրինոլոգի ակնաբույժի (աչքի հատակի վիճակի, տեսողության գունային դաշտերի որոշումը խորհրդատվություն։
Միջդաշտանային ժամանակահատվածում խորհուրդ է տրվում չափել բազալ ջերմաստիճանը։
Միափուլ դաշտանային ցիկլի դեպքում բազալ ջերմաստիճանը միապաղաղ է։ Ձվարանների և ներքին օրգանների վիճակը գնահատելու համար անցկացնում են ԳՁՀ։
Սեռական կյանքով ապրողների մոտ ընտրության մեթոդ հանդիսանամ էխոգրաֆիան հեշտոցային տվիչի կիրառումով։ Էխոսկոպիկ քննության ժամանակ ՅԱԱ- ով հիվանդների մոտ դրսևորվում է արյունահոսությունների միջև ընկած ժամանակահատվածում ձվարանների մեծացման աննշան միտում։
Երկարակյաց (պերսիստենտվող ֆոլիկուլի կլինիկաէխոգրաֆիկ հատկանիշներն են.
- ձվարաններից մեկում կամ երկուսում 1.5-2.5 սմ տրամագծով, հստակ եզրերու կլորավուն էխոնեգատիվ գոյացություն։
Արյունահոսության դադարեցումից հետո անհրաժեշտ է, ըստ հնարավորության առավել ճշգրիտ պարզել վերարտադրողական ֆունկցիան կարգավորող համակարգի ախտահարումը։
Այդ նպատակով գնահատում են.
- երկրորդական սեռական հատկանիշների զարգացումը և ոսկրային տարիքը,
- ֆիզիկական հասունացումը,
- կատարում են գանգի ռենտգենոգրաֆիա՝ թուրքական թամբի վիճակը պարզելու համար,
- էխոէԳ, ԷԷԳ,
- եթե կա ցուցում՝ համակարգչային կամ մագնիսամիջուկային (հիպոֆիզի ուռուցքը բացառելու համար) տոմոգրաֆիա,
- վահանաձև գեղձի և մակերիկամների էխոգրաֆիա։
Էխոսկոպիան, հատկապես դոպլերոչափումով, նպատակահարմար է անցկացնել պարբերաբար, քանի որ դրա ժամանակ տեսանելի են դառնում ատրետիկ և երկարակյաց ֆոլիկուլները, հասունացած ֆոլիկուլը, ձվազատումը, դեղին մարմնի գոյացումը։
ՅԱԱ-ի տարբերակիչ ախտորոշումն անցկացվում է ամենից առաջ սկսված և ոչ լրիվ վիժումից, որը հեշտ է բացառել հեշտոցային հետազոտությամբ և էխոսկոպիայով։ Արբունքային շրջանում արգանդային արյունահոսությունները լինում են ոչ միայն դիսֆունկցիոնալ։ Դրանք կարող են լինել նաև ուրիշ հիվանդությունների ախտանիշներ։
Առաջին տեղերից մեկը զբաղեցնում է իդիոպաթիկ աուտոիմունային թրոմբոցիտոպենիկ պուրպուրան (Վերլհոֆի հիվանդությունը)։
Պատճառագիտությունը.
Օրգանիզմում գոյացած թրոմբոցիտային աուտոհակամարմինները քայքայում են արյան մակարդելիության կարևորագույն գործոնները և առաջ են բերում արյունահոսություն։
Այդ բնածին ախտաբանական վիճակն ունի ժամանակավոր լավացումներ և վատթարացումներ։
Վերլհոֆի հիվանդությամբ աղջիկները դեռ վաղ մանկական տարիքից տառապում են
կապտուկներից, քթային արյունահոսությունից, քերծվածքների, ինչպես նաև ատամի հեռացման ժամանակ՝ արյունահոսություններից։
Առաջին իսկ դաշտանը, Վերլհոֆի հիվանդությամբ աղջիկների մոտ, վերածվում է արյունահոսության, ինչն էլ հաճախ պատճառ է դառնում դիմելու մանկական գինեկոլոգի և պահանջում տարբերակիչ ախտորոշում։ Վերլհոֆի հիվանդության ախտորոշմանն օգնում են անամնեզը և հիվանդի արտաքին տեսքը։
Ախտորոշումը.
Հիվանդների մաշկին, որպես կանոն, երևում են բազմաթիվ կապտուկներ, պետեխիաներ։
Ախտորոշումը հաստատում են՝ հիմնվելով արյան հետազոտման տվյալների վրա.
-թրոմբոցիտների քանակի նվազումը 70x109/լ-ից պակաս,
-արյան մակարդելիության և արյունահոսության ժամանակի երկարում,
-կոագուլոգրամմայի ցուցանիշների փոփոխությունը։
Երբեմն որոշվում է ոչ միայն թրոմբոցիտոպենիան (թրոմբոցիտների քանակի նվաղումը) այլև թրոմբասթենիան (թրոմբոցիտների ֆունկցիոնալ անբավարարությունը)։ Վերլհոֆի և արյան այլ հիվանդությունների ախտորոշման դեպքում բուժումն իրականացվում է հեմատոլոգների հետ համատեղ։
Այդ դեպքում օգտագործվող դեքսամետազոնի մեծ քանակը կարող է հանգեցնել բուժման ընթացքում դաշտանի բացակայության։
ՅԱԱ-ները կարող են լինել ներքին սեռական օրգանների բորբոքային հիվանդույների, այդ թվում նաև արգանդի լորձաթաղանթի, արգանդի մարմնի և վզիկի տուբերկուլոզային ախտահարման հետևանք (հազվադեպ)։
Բուժումը.
Յուվենիլ արգանդային արյունահոսությունների բուժումն անցկացվում Է 2 փուլով: Առաջին փուլում իրականացվում է հեմոստազ (արյունահոսության դադարեցում), երկրորդում՝ արյունահոսության կրկնության և դաշտանային ֆունկցիայի կարգավորմանն ուղղված բուժում։
Արյունահոսությունը դադարեցնելու մեթոդի ընտրության ժամանակ անհրաժեշտ է հաշվի առնել հիվանդի ընդհանուր վիճակը և արյան կորստի չափը։
Թեթև սակավարյունության դեպքում (հեմոգլոբինը 100գ/լ-ից ավել Է, հեմատոկրիտը՝ 30% և ավելի), եթե Էխոսկոպիայի տվյալներով արգանդի լորձաթաղանթի գերաճի նշաններ չկան, անցկացվում է ախտանշանային հեմոստատիկ բուժում։
Նշանակում են արգանդը կրճատող միջոցներ՝ օքսիտոցին, արյունահոսությունը կանգնեցնող դեղամիջոցներ՝ դիցինոն, վիկասոլ, ամինոկապրոնաթթու, ասկորուտին։
Բուժման անարդյունավետության դեպքում անցկացվում է սինթետիկ պրոգեստիներով հորմոնային հեմոստազ։
Էստրոգեն-գեստագենային պատրաստուկները (ռիգեվիդոն, նովինետ, ֆեմոստոն, մարվելոն, մերսիլոն, լինդինետ-20) նշանակում են 1 հաբ՝ ժամը մեկ, մինչև արյունահոթյան լրիվ դադարելը։ Արյունահոսությունը դադարում է, որպես կանոն, մեկ օրվա ընցքում։
Այնուհետև դեղաչափն աստիճանաբար իջեցնում են մինչև օրական 1 հաբ։ Բուժման կուրսը շարունակում են 10 (կարճ կուրս) կամ երկար՝ 21 օր։ Էստրոգեն-գեստագենների ընդունումից հետո դաշտանանման արտադրությունը լինում է չափավոր և վերջանում է 5-6 օրվա ընթացքում։
Երկարատև, առատ արյունահոսության և ծանր սակավարյունության ու հիպովոլեմիայի նշանների դեպքում, հեմոգլոբինի մակարդակը 70գ/լ-ից պակաս է կամ հեմատոկրիտը 20% ցածր է, առկա են թուլություն, գլխապտույտ, ցուցված է վիրահատական միջամտություն ինչպես նաև արգանդի մարմնի ու պարանոցի լորձաթաղանթի առանձի ախտորոշիչ քերում, հետագա հյուսվածաբանական հետազոտությամբ։
Արյան մակարդելիության համակարգի ախտահարումների դեպքում նույնպես ցուցված է արգանդի մարմնի և լորձաթաղանթի առանձին ախտորոշիչ քերումը։
