Ցիտոստատիկ հիվանդությունը  բազմախտանիշային  հիվանդություն  է,որն   առաջանում  է օրգանիզմի վրա ցիտոստատիկ  գործոնների  ազդեցության  հետևանքով,  ինչի հետևանքով  առաջանում է բաժանվող բջիջների(առաջին հերթին ոսկրածուծի,ստամոքս-աղիքային տրակտի էպիթելի,մաշկի) մահ: Հաճախակի ուղեկցվում է նաև լյարդի վնասումով:
 
Էթիոլոգիա 
Ցիտոստատիկ հիվանդության առաջացման պատճառներն են.
1. Ուռուցքների բուժման կամ համակարգային հիվանդությունների ժամանակ իմունիտետի ընկճման նպատակով ցիտոստատիկ պրեպարատների օգտագործումը
2. Իոնիզացնող ճառագայթները
Ցիտոստատիկ գործոնների ազդեցությամբ առաջին հերթին վնասվում են  արյան բջիջները, արյումաստեղծումն  ընկճվում է և զարգանում է ոսկրածուծի ապլազիա: Ոսկրածուծից բացի ախտաբանական պրոցեսի մեջ կարող են ընդգրկվել բոլոր արագ բաժանվող բջիջները, հատկապես ստամոքս-աղիքային տրակտի լորձաթաղանթը,մաշկը և նրա հավելումները: Ոսկրածուծի ապլազիայի ամենածանր դրսևորումը ագրանուլոցիտոզի միելոտոքսիկ ձևն է: Ա- գրանուլոցիտոզ  համարվում է, երբ լեյկոցիտները ցածր են 1,0. 109/լ, իսկ գրանուլոցիտները 0,75.109/լ: Սրանք ցիտոստատիկ թերապիայի հիմնական բարդություններն են: Միելոտոքսիկ ագրանուլոցիտոզին բնորոշ են միելոպոեզի նախորդող բջիջների կամ ցողունային պոլիպոտենտ բջիջների Ճնշում: Ցիտոստատիկ հիվանդության զարգացման մեջ  որոշիչ դեր  ունեն դեղորայքի  և ճառագայթման  դոզաները:
 
Կլինիկական պատկերը  
Հիմնականում պայմանավորված է գրանուլոցիտոպենիայով թրոմբոցիտոպենիայով (մեծամասամբ ընկճվում է գրանուլոցիտար ծիլը), և նրանց հետ կապված բարդություններով-անգինա, պնևմոնիա, արյունահոսություն և այլն: Գրանուլոցիտների բացակայությունը բերում է սեպտիցեմիայի բարձր ջերմությամբ և ուժեղ քրտնարտադրությամբ, ինտոքսիկացիայի պատկեր առանց տեղային  բորբոքային օջախի: Հիվանդության կլինիկական պատկերում առաջինը ի հայտ է գալիս  բերան-ըմպանային լորձաթաղանթի վնասումը, որի առաջացումը պայմանավորված է երկու գործոններով-միելոտոքսիկ ագրանուլոցիտոզի պատճառով  հնարավոր մանրէային ինվազիան և ցիտոստատիկ գործոնների ազդմամբ լորձաթաղանթի էպիթելիալ բջիջներում  միտոզի ընկճման հետևանքով ամբողջականության խանգարումը: Որոշ դեպքերում, կախված ցիտոստատիկի դոզայից, կարող է առաջանալ թեթև հիպերկերատոզ (սպիտակավուն փառի առաջացում, որը լորձաթաղանթից սկզբում հեշտ է  առանձնանում, իսկ հետո դժվար): Շատ  բարձր դոզաների դեպքում կարող է  առաջանալ խոցային  ստոմատիտ:
  
  Ցիտոստատիկ հիվանդության ամենածանր և վտանգավոր  ավարտվում է մահվամբ: Այն աղեստամոքսային տրակտի սուր բորբոքային պրոցես է,որը բերում է էպիթելի բջիջների մահվան: Որպես  կանոն լորձաթաղանթի վնասումը համընկնում է ցիտոստատիկ ագրանուլոցիտոզի և թրոմբոցիտոպենիայի հետ:  Կլինիկական պատկերը ագրանուլոցիտոզի պայմաններում ունի իր առանձնահատկությունները - կա անհամապատասանություն կլինիկական   տվյալների և անատոմիական խանգարումների միջև:                                                                                          
     Նեկրոտիկ էնտերոպաթիայի դրսևորումները շատ հաճախ լինում են աղոտ: Կարող են դիտվել անորոշ ցավեր որովայնում, փքվածություն, որին այնուհետև միանում է լուծ, շիլայանման կղանք կամ փորկապություն հիպերթերմիայի ֆոնի վրա: Պերիստալտիկան պահպանված է, որովայնամզի գրգռման  ախտանիշները բացակայում են կամ թույլ են արտահայտված:Մեծամասամբ բացակայում են աղիների անանցանելիության ախտանիշները և պերիտոնիտը:  Այս կլինիկական դրսևորումները պատկանում են չափավոր էնտերոկոլիտի սիմպտոմոկոմպլեքսին:
      Նեկրոտիկ էնտերոպաթիայի սկզբնական վկայությւնն է համարվում որովայնի շոշափման ժամանակ գրգռոցը իլեոցեկալ հատվածի ցավոտությունը,լեզուն չոր է, փառակալած: Կլինիկական արտահայտված դրսևորումներից են ինտենսիվ, կծկանքանման ցավերը, հատկապես իլեոցեկալ հատվածի, որն ուղեկցվում է որովայնի պատի լարվածությամբ և որովայնամզի գրգռման նշաններով: Որովայնամզի գրգռման հարաճունությունը,աղիների պերիստալտիկայի բացակայությունը,որով այնի խոռոչում էքսուդատի առկայությունը,լեզվի խիստ արտահայտված չորությունը ցուցում են  հանդիսանում լապարոտոմիայի համար: Հանկարծակի սուր ցավը որովայնում կոլապսի զարգացումով որովայնամզի գրգռման առկայության դեպքում վկայում է աղիքի խոցի   թափածակման մասին:  Պրեդնիզոլոն ընդունող հիվանդների մոտ պերիտոնիտի  վաղ ախտորոշումը դժվարանում է ,քանի որ                       ցավային ախտանիշները կորցնում  են  իրենց արտահայտչականությունը և  նույնիսկ աղիների պերիստալտիկան պահպանվում է բավականին երկար  ժամանակ: Նեկրոտիկ էնտերոպաթիայի տևողությունը համապատասխան բուժման պայմաններում չի գերազանցում 1-1,5 շաբաթը և որպես կանոն ավարտվում  է առողջացմամբ:
Ցիտոստատիկ հիվանդության հաճախակի դիտվող ախտանիշներից է համարվում մազաթափությունը:
Ցիտոստատիկ հիվանդության  վտանգավոր դրսևորումներից է պարենխիմատոզ հեպատիտը, որը հիմնականում առաջանում է պուրինետոլի, ցիկլոֆոսֆանի, մեթոտրեքսատի, ռուբոմիցինի ընդունման  ժամանակ: Կլինիկական առանձնահատկություն  է համարվում առանց պրոդրոմալ շրջանի սկիզբը: Դիտվում է դեղնուկ կայուն ինքնազգացողության  պայմաններում,չափավոր հեպատոմեգալիա,ոչ բարձր բիլիռուբինեմի ուղղակի մասնաբաժնի հաշվին,հիպերտրանսամինազեմիա: Վերջինս համարվում է հեպատիտի ընթացքի  կարևոր ցուցանիշ, հատկապես առողջացման շրջանում, երբ դեղնուկ չկա:
Հեմոռագիկ համախտանիշը  դրսևորվում  է  էկխիմոզներով, լնդային, քթային  և  ստամոքս-աղիքային արյունահոսություններով, ուղեղի արյունազեղմամբ, որոնք  հայտնաբերվում են ծայրամասային արյան խորը փոփոխությունների և ոսկրածուծի բջջայնության խիստ իջեցման  ֆոնի վրա: Չնայած արյունահոսության բոլոր այս դրսևորումները կարող են և չլինել նույնիսկ արտահայտված թրոմբոցիտոպենիայի ժամանակ:
 Բնորոշ է լեյկոցիտների, թրոմբոցիտների   և ռետիկուլոցիտների նվազում,հազվադեպ զարգանում է նաև անեմիա: Լեյկոպենիան բներոշվում է գրանուլոցիտների,մոնոցիտների և լիմֆոցիտների նվազմամբ,երբեմն լեյկոցիտների թիվը կարող է դառնալ 100 և ցածր 1մկլ-ում: Նույնը վերաբերվում է և թրոմբոցիտներին, նրանց թիվը կարող է դառնալ մի քանի հազար 1մկլ-ում:
Ամենահաճախակի ինֆեկցիոն բարդություններից են սեպսիսը (ստաֆիլակոկով և գրամ բացասական ֆլորայով պայմանավորված), պնևմոնիան, մեդիաստինիտը, որոնք ցիտոստատիկ հիվանդության ախտանիշներ չեն  համարվում, սակայն  բուժման բացակայության  դեպքում կարող են  պայմանավորել  հիվանդության  ելքը: Լեյկոցիտների բացակայությունը որոշում են ինֆեկցիոն բարդությունների ընթացքի առանձնահատկությունները: Պնևմոնիան ընթանում է աղքատ  սիմպտոմատիկայով,ֆիզիկալ և ռենտգենոլոգիական տվյալներով՜ չոր հազ, տեղային հատվածներում բրոնխիալ  շնչառություն,կրեպիտացիա կամ չոր խզզոցներ նույն տեղում: Ռենտգենոլոգիորեն  պնևմոնիան  հիմնականում չի հայտնաբերվում: Արտահայտված է լինում միայն  բարձր ջերմություն,ինտոքսիկացիա և հևոց: 
Ասեպտիկայի, ծավալուն և ճիշտ ժամանակին անտիբիոտիկոթերապիայի իրականացման 
 
Բուժումը
Ցիտոստատի հիվանդության բուժման կարևոր պայման է պատճառային գործոնների վերացումը(ցիտոստատիկ պրեպարատներ,իոնիզացնող ճառագայթներ):  Հիվանդության զարգացման  դեպքում ,առաջին հերթին  հիվանդներին  պետք է մեկուսացնել համապատասխան սենյակ ներում, որտեղ  կան ասեպտիկ պայմաններ և իրականացնել  ինտենսիվ թերապիա:
Պարտադիր է ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներով օդի ստերիլիզացիան:  Ագրանուլոցիտոզի, ինչպես նաև խորը  թրոմբոցիտոպենիայի  ժամանակ պետք  է բացառել բոլոր  ենթամաշկային  և միջմկանային  ներարկումները, անհրաժեշտ է  դեղերը ներմուծել  միայն երակային ճանապարհով:Ինֆեկցիոն  բարդությունների  դեպքում սկսում  են լայն  սպեկտրի անտիբիոտիկոթերապիան:Մինչ հարուցչի հայտնաբերումը   իրականացվում է  էմպիրիկ բուժում տարբեր սխեմաներով և օրական դոզաներով՜ պենիցիլին 20մլն  միավոր, ցեպորին 3-4գրամ, գենտամիցին 160-240մգ, ստրեպտոմիցին 1գրամ: Հարուցչի  հայտնաբերման դեպքում կատարվում է սպեցիֆիկ բուժում: 
      Ըմպանի նեկրոտիկ փոփոխությունների դեպքում անհրաժեշտ  է  կատարել  բերանի խոռոչի ամենօրյա  սանացիա: Նեկրոտիկ էնտերոպաթիայի բուժման ժամանակ պետք է բացառել ցիտոստատիկներով,մեխանիկական գործոններով լորձաթաղանթի վնասումը, էնդոգեն ֆլորայի ակտիվացումը: Դիետան պետք է լինի հակախոցային, իսկ անհրաժեշտության  դեպքում անցնել պարէնտերալ սնուցման:  Նեկրոտիկ էնտերոպաթիայի բուժման և կանխարգելման  համար ,էնդոգեն  սեպտիցեմիայի  դեպքում իրականացվում է մանրէային և սնկային միկրոֆլորայի ստերիլիզացիա չաբսորցվող անտիբիոտիկների օգնությամբ՜ նեոմիցին, վանկոմիցին.նիստատին: Ցիտոստատիկ հիվանդության ժամանակ անհրաժեշտության դեպքում օգտագուրծվում են նաև թրոմբոցիտար և էրիթրոցիտար զանգվածներ:

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը

Երևանի  Մ. Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարան