Սեմիոտիկա

Մարդու բոլոր հիվանդություններն արտահայտվում են մի շարք նշաններով - ախտանիշներով (սիմպտոմ): Հիվանդությանը բնորոշ ախտանիշների միացությունն անվանվում է համախտանիշ (սինդրոմ):

Գիտությունը, որը զբաղվում է հիվանդության ախտանիշներով, կոչվում է սեմիոլոգիա (սեմիոտիկա): Բժշկի հիմնական խնդիրն է հանդիսանում ճիշտ ժամանակին և ճշգրիտ ախտորոշել հիվանդությունը և նշանակել համապատասխան բուժում:
Այս նպատակին են ծառայում ախտորոշման բոլոր եղանակները:
Ստոմատոլոգիայում օգտագործվող ախտորոշման եղանակները բաժանվում են հետևյալ խմբերի.

-Հիմնական
1.սուբյեկտիվ
ա) Հարցում
-գանգատներ
-anamnesis vitae
-anamnesis morbi
2. օբյեկտիվ
ա) զննում
բ) պերկուսիա (թակում)
գ) պալպացիա (շոշափում)
դ) աուսկուլտացիա (լսում)

Հավելյալ
1.Կլինիկա - գործիքային հետազոտում
ա) զոնդավորում
բ)  ջերմաախտորոշում
գ)  էլեկտրաատամնաախտորոշում
դ)  տրանսիլյումինացիա
ե) ռենտգեն
զ) լյումինեսցենցիա

2.Ֆունկցիոնալ եղանակներ և փորձարկումներ
ա/ եղնջայտուցային
բ/ հիստամինային
գ/ Շիլլեր-Պիսարևի
դ/ Կուլաժենկոյի
ե/ պարօդոնտի անոթների միկրոշրջանառության հետազոտում
-բիոմիկրոսկոպիա
-պոլյարոգրաֆիա
-ռեոպարօդոնտոգրաֆիա

3. Ինդեքսային հետազոտություններ
4.Լաբորատոր
ա/ բջջաբանական
բ/ մանրէաբանական
գ/ բիոպսիա
դ/ սերոլոգիական
ե/ արյան հետազոտություն և այլն

Հարցման հիմնական նպատակն է պարզել հիվանդի գանգատները (molestia):
1.Ստոմատոլոգիական հիվանդի հիմնական գանգատները լինում են ցավից դիմածնոտային շրջանում, որն առաջանում է կարիեսից և նրա բարդություններից, պարօդոնտի, բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի, թքագեղձերի, քունքստործնոտային հոդի բորբոքումներից, վնասվածքներից, նորագոյացություններից և այլն:
Ցավը կարելի է բնորոշել հետևյալ ցուցանիշներով.
1. Պատճառային                                   
ա) ջերմային                                               
բ) մեխանիկական                                  
գ) քիմիական                                         
դ) ինքնածին
-գիշերային     
2.Ըստ բնույթի   
ա) սուր 
բ) բութ
գ)  պուլսացվող
3. Ըստ տևողության                              
ա) պարբերական (նոպայաձև)                    
բ) մշտական                                          
4. Ըստ տեղակայման 
ա) տեղային   
բ) ճառագայթող
Ըստ բնույթի սուր ցավերը հանդիպում են սուր պրոցեսների ժամանակ, իսկ բութ ցավերը` քրոնիկական: Պուլսացվող ցավերը առավել բնորոշ են թարախային պրոցեսներին:
Ըստ տևողության ցավերն ունեն նոպայաձև և մշտական բնույթ: Նոպայաձև ցավերի ժամանակ տարբերում են ցավային նոպայի ժամանակահատված և անցավ ժամանակահատված` ցավային նոպաաների միջև: Մշտական ցավերի ժամանակ ցավն ընդհանրապես չի դադարում, սակայն կարող է փոփոխվել նրա ինտենսիվությունը:
Ըստ տեղակայման տեղային ցավերը սահմանափակված են լինում որոշակի օջախում, իսկ ճառագայթման դեպքում ցավը տարածվում է հարևան հատվածների վրա` այդ շրջանը նյարդավորող նյարդի ուղղությամբ / հաճախ մեծ հատված են գրավում/:
Բացի ցավի զգացողությունից հիվանդները կարող են գանգատվել նաև համի զգացողության խախտումից, գեղագիտությունից, սննդի ընդունման դժվարացումից: Պարօդոնտի բորբոքային հիվանդությունների առկայության դեպքում առկա են բերանի տհաճ հոտը, լնդերի արյունահոսությունը, ատամների շարժունակությունը և տեղաշարժը:
Բերանի խոռոչի չորությունը, ատամների արագ քայքայումը. հիվանդի ընդհանուր վիճակի վատացումը նկատվում են թքագեղձերի հիվանդությունների ժամանակ:
2.Արյունահոսությունը տարբերում են երեք աստիճանի
I.-արյունահոսություն կոշտ սնունդ ընդունելիս
II.-արյունահոսություն ատամները մաքրելիս
III.-ինքնածին
3.Թարախահոսություն լնդերից
4.Ատամների շարժունակություն
5.Գեղագիտական գանգատներ
6.Տհաճ հոտ բերանի խոռոչից
7.Բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի վրա տարբեր ախտաբանական տարրեր և նորագյացություններ
8.Տհաճ զգացողություն բերանի խոռոչում /ցավ, քոր, ոչ բնորոշ համ/

Գանգատներից հետո անցնում են կյանքի անամնեզի գրանցմանը, որի ընթացքում ստանում են հիվանդի կյանքի մասին տեղեկություններ. անցկացրած և ուղեկցող հիվանդությունները, որոնք կարող են ազդել ստոմատոլոգիական հիվանդության ընթացքի վրա (շաքարային դիաբետ, արյան հիվանդություններ, աղեստամոքսային տրակտի հիվանդություններ, վարակային հիվանդություններ և այլն):
Կարևոր է նաև ճշտել հիվանդի ալերգիկ ֆոնը, ինչը կարևոր է անզգայացումը, բուժումը ճիշտ և անվտանգ կազմակերպելու համար:

Կյանքի անամնեզի հավաքման ժամանակ պետք է ուշադրություն դարձնել հետևյալ հարցերին.
1.Տարիքը
2.Կրած հիվանդությունները
3.Մասնագիտությունը
4.Ալերգիկ ֆոնը
5.Գենետիկա
6.Վնասակար սովորություններ
Կյանքի անամնեզը բժշկին տալիս է տալիս է հիվանդի մասնագիտության, աշխատանքի պայմանների, մասնագիտական վնասակարությունների / աշխատանք թթուների, հիմքերի, ծանր մետաղների աղերի հետ/ առկայության մասին տեղեկություններ:

Հիվանդության անամնեզի հավաքման ժամանակ պետք է ուշադրություն դարձնել հետևյալ հարցերին.
1. Երբ է սկսվել
2. Ինչ պատճառով
3. Ինչ ընթացք է ունեցել
4. Ինչ բուժում է ստացել, երբ և ինչ արդյունքներով

Հետազոտման օբյեկտիվ մեթոդներ.
1.Զննումը սկսում են հիվանդի արտաքին տեսքից, ուշադրություն դարձնելով դեմքի ասիմետրիային, մաշկի գույնին, ջերմությանը, մաշկի վրա առկա ախտաբանական տարրերին: Ստուգվում է նաև բերանի բացման աստիճանը: Այնուհետև հետազոտում են բերանի խոռոչը, սկսելով շուրթերի կարմիր երիզից, բերանի անկյուններից, այտերի և այլ շրջանների լորձաթաղանթից, ուշադություն դարձնելով նրա գույնին, առկա ախտաբանական տարրերին, թքագեղձերի ծորանների վիճակին և այլն:
Որոշվում է նախադռան խորությունը դեմքի զննումից հետո, որը չափվում է ատամների վզիկներին հարող լնդային եզրից մինչև անցման ծալք: Նախադռան խորությունը կարող է լինել նորմալ /8-10 մմ/, ծանծաղ /մինչև 5 մմ/ և խորը /10 մմ-ից ավելի/: Հետազոտվում են նաև վերին և ստորին շուրթերի կենտրոնական սանձիկները և նրանց կպման տեղը: Սանձիկները լինում են կարճ /ամրանում են միջատամնային պտկիկի գագաթին/, միջին /ամրանում են միջատամնային պտկիկի գագաթից 1-5 մմ տարածության վրա/, թույլ /ամրանում են անցման ծալքի շրջանում/:

Բուն բերանի խոռոչի հետազոտումն սկսվում է լորձաթաղանթից, որը պետք է լինի բաց վարդագույն և ավելի կարմրավուն գույն փափուկ քիմքի և անցման ծալքի շրջանում: Հետո զննում են լնդապտկիկները, լդերից արյունահոսության, թարախահոսության առկայությունը կամ բացակայությունը, պարօդոնտալ գրպանիկների առկայությունը, նրանց խորությունը և ատամնանստվածքների առկայությունը:
Ատամնաշարերը զննում են սկսած վերին ծնոտի աջ կողմից, այնուհետև ձախ, հետո ստորին ձախ և վերջում ստորին աջ: Զննման ժամանակ ուշադրություն է դարձվում ատամների վիճակին, նրանց դասավորվածությունը /խիտ կամ հեռու` դիաստեմաների և տրեմաների առկայություն/, կարիոզ խոռոչների և լեցավորվոծ ատամների առկայությանը, ատամների շարժունակությանը, գույնին, որը կարող է փոփոխվել կակղանազերծումից, որոշ լեցանյութերից /Էնդոմետազոն, ռեզորցին-ֆորմալին/, հակաբիոտիկներց և այլն:
Լնդերի զննման ժամանակ պետք է ուշադրություն դարձնել նրանց գույնին, արյունահոսության, թարախահոսության, լնդագրպանիկների առկայությանը և խորությանն, ատամնափառի և ատամնաքարերի առկայությանը:
Ուշադրություն պետք է դարձվի նաև կծվածքին, քանի որ նրա խանգարումները կարող են բերել որոշ ախտաբանական շեղումների առաջացման:
Առանձին ուշադրության է արժանի լեզվի հետազոտումը. նրա չափերը, պտկիկների վիճակը, փառի առկայությունը և բնութագիրը, առաջնային և երկրորդային տարրերի առկայությունը:

2. Պերկուսիան /թակում/ անց են կացնում զոնդի կամ հայելու կոթով: Դրա օգնությամբ որոշում են պարօդոնտի` հարատամնային հյուսվածքների, վիճակը: Տարբերում են ուղղահայաց և հորիզոնական պերկուսիա: Ուղղահայց պերկուսիայի շնորհիվ հայտնաբերվում են ատամի արմատի ապիկալ շրջանում առկա պրոցեսները, իսկ հորիզոնականի ժամանակ` շուրջատամնային հյուսվածքում /մարգինալ պերիօդոնտ/: Առավել նպատակահարմար է անցկացնել համեմատական պերկուսիան, սկսելով առողջ ատամներից, հնարավորություն տալով հիվանդին տարբերակել առողջ և հիվանդ ատամների զգացողությունը: Պերկուսիան լինում է բացասական` ցավային զգացումը բացակայում է, դրական` ցավային զգացումը առկա է, խիստ դրական` թակումը խիստ ցավոտ է:
3. Շոշափում (պալպացիա) – հնարավորություն է տալիս որոշել փափուկ հյուսվածքների փոփոխությունները՝ ներսփռանք, ուռուցք, այտուց: Ախտորոշիչ նշանակություն ունի խոցերի շոշափումը, որոնք կարող են լինել ցավոտ կամ անցավ, պնդացած կամ փափկած հիմքով: Այսպես հետազոտվում են նաև թքագեղձերը և շրջանային ավշային հանգույցները: Բնականոն լիմֆատիկ հանգույցները պետք է լինեն փոքր չափերի, փափուկ, շարժուն և անցավ:

Շոշափումով որոշում են նաև ատամների շարժունակությունը:

Տարբերում են ֆիզիոլոգիական և ախտաբանական շարժունակություն:
Ֆիզիոլոգիականը գրեթե չի նկատվում:

Ախտաբանական շարժունակությունը լինում է 3 աստիճանի.
I - շարժունակություն վեստիբուլո-օրալ ուղղությամբ,
II -  վեստիբուլո-օրալ և կողմնային /մեզիո-դիստալ/ ուղղությամբ,
III - վեստիբուլո-օրալ, կողմնային ուղղությումբ և ատամի առանցքի շուրջ:
Շարժունակությունը ստուգում են նաև ունելու օգնությամբ:

4. Աուսկուլտացիան ստոմատոլոգիայում հիմնականում օգտագործում են քունք-ստործնոտային հոդը հետազոտելու ժամանակ:
Հետազոտման ընդհանուր եղանակների օգտագործումից հետո դրվում է նախնական ախտորոշում, որը ճշտվում է հավելյալ եղանակների օգնությամբ և դիֆերենցված ախտորոշումով նման հիվանդություններից:

Կլինիկա-գործիքային հետազոտում
1. Զոնդավորում – որի շնորհիվ հայտնաբերում են կարիոզ խոռոչները, բացահայտում նրանց խորությունը և ցավոտությունը, դենտինի փափկության աստիճանը, կարիոզ խոռոչի հատակի և դենտին-էմալային սահմանի ցավոտությունը, հայտնաբերում են կարիոզ խոռոչի և ատամի խոռոչի միջև հաղորդակցությունը, արմատախողովակների ելանցքների տեղագրությունը, կարելի նաև հայտնաբերել վերլնդային և ստորլնդային ատամնափառի առկայությունը և նրա քանակը, ինչպես նաև հատուկ պարоդոնտալ զոնդով, որը ունի գնդաձև ծայր և խորությունը չափելու սանդղակ, ստուգում են լնդագրպանիկի առկայությունը և նրա խորությունը:
2. Ջերմախտորոշում (թերմոդիագնոստիկա) - ատամի զգայնությունը որոշակի ջերմային գրգռիչի նկատմամբ՝ հատկապես ջրի: Հետազոտությունը կատարում են սառը ջրի կամ օդի շիթի, կամ սառույցի օգնությամբ: Երբեմն որպես տաք գրգռիչ օգտագործում են տաքացրած գուտապերչ: Բոլոր առողջ ատամներն ունեն որոշակի ջերմային անտարբերության գոտի (ինդիֆերենտ գոտի) – 170C-500C, որին ատամը չի արձագանքում, ատամն արձագանքում է 17°С-22°С ցածր և 50-52°С բարձր ջերմաստիճանին: Այս սահմաններից ցածր կամ բարձր ջերմաստիճանը կարող է առաջացնել ցավ: Կակղանում ախտաբանական պրոցեսի առկայության դեպքում այս սահմանները նեղանում են 30°С-42°С, իսկ նեկրոզված կակղանով ատամները ջերմային գրգիռներին չեն պատասխանում:
3. Էլեկտրաատամնաախտորոշում – շուրջատամնային և կակղանային փափուկ հյուսվածքների պատասխանն է էլեկտրական գրգռիչին (հաստատուն էլեկտրական հոսանքին): Այն մինիմալ ուժը, որի ազդեցությունից առաջանում է  գրգռում, կոչվում է շեմքային, որը կարող է փոփոխվել (իջնել) կակղանի բորբոքումների ժամանակ: Առողջ ատամների գրգռման շեմքն է - 2 - 6 մկԱ, խորանիստ կարիեսի ժամանակ` 6-12մկԱ: Օջախային պուլպիտի ժամանակ 12-20մկԱ: Տարածում պուլպիտի 20-40մկԱ: Քրոնիկ գանգրենոզ պուլպիտին բնորոշ է 40-90մկԱ: Պերիоդոնտիտին 100մկԱ-ից ավել: Ոսկրինը՝ 200մկԱ է: ԷԱԱ- ի ժամանակ պասիվ էլեկտրոդը դրվում է հիվանդի նախաբազկին, իսկ ակտիվը՝ ատամի կակղանին ամենամոտ կետին՝ կարիոզ խոռոչի հատակին, իսկ առողջ ֆրոնտալ ատամների մոտ՝ կտրիչ եզրի մեջտեղում,նախաաղորիքների մոտ՝ թշային թմբի գագաթին, ծամիչ ատամների մոտ՝ թշային առաջային թմբիկի վրա:
4. Ռենտգենախտորոշում թույլ է տալիս որոշել ծնոտների և ատամների կարծր հյուսվածքների վիճակը: Օրինակ` հայտնաբերել թաքնված կարիոզ խոռոչներ, ռետենցված ատամներ և նրանց դիրքը, արմատների քանակը, դիրքը, ուղղվածությունը, արմատախողովակների  անցանելիությունը, երկարության որոշումը, լեցավորման էֆեկտիվությունը /լիարժեք լեցավորում, կոտրված գործիքներ և այլն/, պետրիֆիկատների առկայությունը, ինչպես նաև պարօդոնտում տեղի ունեցող ախտաբանական պրոցեսների առկայությունը: Ռենտգենաբանորեն հետազոտում են նաև քունք-ստործնոտային հոդը և թքագեղձերը:

Տարբերակում են ռենտգենոգրաֆիայի հետևյալ տեսակներ.
ա) ներբերանային - նշանակետային /թիրախային/ ռենտգենոգրաֆիան հնարավորություն է տալիս ստանալ 3-4 ատամների շրջանի ալվեոլյար ելունի պատկերիը:
բ) արտաբերանային
-օրթոպանտոմոգրամման տալիս է հնարավորություն հետազոտել երկու ծնոտների ոսկրերի, ատամների վիճակը միանգամից
-համապատկերային ռենտգենոգրաֆիան տալիս է հնարավորություն հետազոտել վերին կամ ստորին ծնոտների ոսկրերի, ատամների վիճակը 1,5-2 անգամ մեծացած
-կողմնային ռենտգենոգրաֆիան հնարավորություն է տալիս ստանալ դեմքի աջ կամ ձախ կողմի և քունք
-ստործնոտային հոդի պատկերը,
գ) արհեստական ցայտերանգման մեթոդ  - սիալոգրաֆիան – կիրառում են մեծ թքագեղձերը հետազոտելու նպատակով: Թքագեղձի ծորան դանդաղ ներմուծվում է կոնտրաստ նյութը /յոդոլիպոլ/, ինչից հետո նկարում են ուղիղ և կողմնային պրոեկցիաներով: Այս մեթոդով կարելի է հայտնաբերել թքագեղձերի պարենխիմայում և թքածորաններում փոփոխություններ,  թքային քարեր, որոնք ռենտգեն կոնտրաստ չեն:
դ) կոմպյուտերային տոմոգրաֆիայի շնորհիվ ստանում են ծնոտոսկրի շերտային պատկերը, որը հատկապես կարևոր է նորագոյացությունների սահմանները որոշելու համար, ինչպես նաև իմպլանտացիայի պլանի մշակման ժամանակ:
5. Տրանսիլյումինացիայի մեթոդը հիմնված է շողքի առաջացման վրա, երբ օբյեկտի միջով անցնում է լույսի սառը ճառագայթը: Անց են կացնում մութ սենյակում: Օգտագործում են կարիեսի, պուլպիտի ախտորոշման, ստորլնդային ատամնաքարեր և էմալի ճաքեր հայտնաբերելու համար: Կարիեսի ժամանակ տրանսիլյումինացիոն լուսավորության տակ ախտահարված օջախը երևում է որպես շագանակագույն կիսագնդաձև մթացում: Սուր պուլպիտով ատամները երևում են ավելի մուգ, քան առողջները, իսկ քրոնիկ կակղանաբորբի ժամանակ՝ ատամի հյուսվածքների թույլ լուսավորում և այլն:
6. Լյումինիսցենտ ախտորոշման մեթոդը – հիմնված է հյուսվածքների և նրանց բջջային տարրերի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների /Վուդի ճառագայթներ/ ներքո գունափոխվելու հատկության վրա: Դա առաջնային լյումինեսցենցիան է: Հաճախ լյումինեսցենցիայի էֆեկտը ուժեղացնելու համար հետազոտվող հյուսվածքները նախօրոք մշակվում են հատուկ ֆլյորեսցենտային նյութերով, օրինակ` ֆլյուորեսցին: Այս դեպքում կոչվում է երկրորդային լյումինեսցենցիա:

Այս նպատակով օգտագործում են հատուկ կվարցային լամպ և մուգ-մանուշակագույն ֆիլտր – Վուդի ֆիլտր: Հետազոտումը կատարում են մթեցված սենյակում: Հետազոտվող մակերեսը լուսավորում են Վուդի ճառագայթներով 20-30սմ հեռավորությունից:
Նրա լուսավորության ներքո առողջ ատամներն ունեն ձյունաճերմակ գույն, իսկ ախտահարված մասերը ավելի մուգ են՝ հստակ սահմաններով: Սա օգտագործում են նաև լեզուն հետազոտելու նպատակով - առողջ մարդու լեզուն ունի նարնջագույնից կարմիր լուսավորում, ինչը որոշ հիվանդությունների ժամանակ փոփոխվում է: Օրինակ B- հիպովիտամինոզի ժամանակ - լեզուն ոչ լրիվ է լուսավորվում, լեյկոպլակիայի ժամանակ օջախները ունեն վառ երկնագույն երամգավորում, կարմիր տափակ որքինի ժամանակ - սպիտակադեղնավուն, էրոզիաները և խոցերը մուգ շագանակագույն են և այլն:

Ֆունկցիոնալ փորձարկումներ
1. Եղնջայտուցային փորձ /Մակկլյուր-Օլդրիչի փորձ/ օգտագործում են օրգանիզմի ջրընկալունակության աստիճանը և թաքնված այտուցային վիճակները որոշելու նպատակով: Փորձը հիմնված է NaCL իզոտոնիկ լուծույթի հյուսվածքներում ներծծման արագության վրա: 0,2մլ լուծույթ ներարկում են բերանի լորձաթաղանթի եպիթելի տակ (ստորին շուրթի շրջանում,այտի կամ լնդի): Առաջացած բշտիկը նորմայում պետք է ներծծվի 50 – 60 րոպեում: Արագ ներծծումը  (25ր < ) խոսում է օրգանիզմի բարձր հիդրոֆիլության մասին, իսկ դանդաղ ներծծումը/ 1 ժ ավել/՝ թաքնված այտուցների մասին:
2. Հիստամինային փորձ – որոշում են մազանոթների թափանցելիության աստիճանը և հիվանդի ալերգիկ ֆոնը: Անդաստակի մաքուր և յուղազրկված մաշկի մակերեսին կաթեցնում են մեկ կաթիլ հիստամին (1:1000) և նրա միջով ծակում են մաշկը 4մմ խորությամբ: 10 րոպե անց չափում են առաջացած հանգույցիկի տրամագիծը, որը նորմայում պետք է լինի 5մմ, իսկ կարմրությունը  (էրիթեման) – 20մմ:
Դրական հիստամինային փորձ է համարվում, երբ հանգույցիկը ավելի մեծ է, հանդիպում է ստամոքսաղիքային տրակտի հիվանդությունների, կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի, բազմաձև արտաքիրտային էրիթեմայի ժամանակ:
3. Շիլլեր – Պիսարևի փորձն օգտագործում են լնդի բորբոքման աստիճանի որոշման համար: Լինդը ներկում են Լյուգոլի լուծույթով  (1գ բյուրեղային յոդ, 2գ կալիումի յոդիտ, 40մլ թորած ջուր): Առողջ լինդը ներկվում է դեղնավուն, իսկ բորբոքման ժամանակ մուգ շագանակագույն՝ գլիկոգենի կուտակումների պատճառով:
4. Կուլաժենկոյի փորձ – պարօդոնտի մազանոթների կայունության որոշումն է բացասական ճնշման նկատմամբ: Փորձի արդյունքների գնահատման ժամանակ հաշվի է առնվում հեմատոմայի / արյան զեղումը սահմանվում է մազանոթների թափանցելիության խախտմամբ/ առաջացման արագությունը և բացասական ճնշման քանակը: Պլաստիկ խողովակը /d=6-7մմ/ միացնում են վակուումային ապարատին և տեղադրում լնդի վրա: Նորմայում 20-40 տարեկան մարդկանց մոտ բացասական ճնշման ազդեցության տակ /720-740մմ ս.ս./ վակուումային հեմատոման լնդի լորձաթաղանթի վրա առաջանում է 50-80վ հետո: Պարօդոնտի բորբոային հիվանդությունների ժամանակ այս ժամանակահատվածը նվազում է 15-25վ-ից /գինգիվիտի ժամանակ/ մինչև 5-10վ /գեներալիզացված պարօդոնտիտի ժամանակ/: Պարօդոնտոզի ժամանակ հեմատոմաների առաջացման ժամանակն երկարում է` կախված դիստրոֆիկ պրոցեսների խորությունից: Այս մեթոդը կարելի է օգտագործել նաև թերապևտիկ նպատակով պարօդոնտոզի բուժման ժամանակ, որովհետև հեմատոմայի առաջացումը խթանում է ֆերմենտատիվ ակտիվությունը և պարօդոնտալ հյուսվածքների ռեգեներացիան:
5. Յասինովսկու փորձարկումը – որոշում է լորձաթաղանթի միջով լեյկոցիտների միգրացիայի բնութագիրը: Հիվանդը 5 րոպե ողողում է բերանի խոռոչը 50մլ նատրիումի քլորիդի իզոտոնիկ լուծույթով, այնուհետև 5 րոպե անց կրկնում է գործողությունը 15 մլ նույն լուծույթով: Դրա արդյունքը հավաքում են փորձանոթի մեջ և լուսային մանրադիտակի նատ հաշվում կենսունակ լեյկոցիտների և էպիթելիալ բջիջների քանակը: Լեյկոցիտների մեծ քանակը խոսում է բորբոքային պրոցեսի առկայության մասին, քանի որ լայնացած անոթներից մեծ քանակի լեյկոցիտներ կարող են թափանցել բերանի խոռոչ:

Ֆունկցիոնալ մեթոդներ
Լնդերի արյունատար անոթների միկրոշրջանառության վիճակի մասին տվյալներն իմանալու համար օգտագործում են.
1. պոլյարոգրաֆիա - որոշում են հյուսվածքների թթվածնային հագեցվածությունը,
2. ռեոպարոդոնտոգրաֆիա - պարոդոնտի անոթների հետազոտում, որը հիմնված է պարոդոնտային անոթների զարկերակային տատանումների գրանցման վրա:
3. բիոմիկրոսկոպիա - բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի արյունատար անոթների միկրոշրջանառության հետազոտումը մանրադիտակի տակ:

Լաբորատոր հետազոտում
1. Բջջաբանական մեթոդ - հյուսվածքների բջջային կառուցվածքի և որակի փոփոխություննրի հայտնաբերում: Բջջաբանական մեթոդով հետազոտման օբյեկտ են ծառայում էրոզիաները, խոցերը, ճաքերը, բշտերը, բշտիկները, թուքը, լնդային հեղուկը և այլն: Բջջաբանական հետազոտման համար նյութը ստացվում է քերուկների, արտատպվածքների, պունկցիաների տեսքով:

Քերուկ ստանալու համար հետազոտվող շրջանից հեռացնում են բոլոր նեկրոզված հյուսվածքները, այնուհետև մածկիչի կամ հարթիչի միջոցով կատարում քերում:
Արտատպվածքները ստանում են 2 միջոցով: Առաջին դեպքում յուղազերծված առարկայական ապակին հպում են էրոզիային կամ խոցին: Իսկ դժվարհասանելի մասերից ստանալու համար օգտագործում են աշակերտական ռետին, որը կտրտում են նեղ սյունյակներով /5х5/ և եռացնելող ախտահանում: Այդ ռետինե սյունյակը հպում են վերքային մակերեսին, այնուհետև առարկայական ապակուն:

Պունկցիան օգտագործում են այն դեպքերում, երբ անհրաժեշտ է հետազոտման նյութը ստանալ ախտահարված շրջանների խորանիստ մասերից կամ լիմֆատիկ հանգույցներից: Պունկցիան կատարում են 6-8սմ երկարությամբ ասեղի և 5-10մլ ներարկիչի միջոցով:
Ստացված նյութը – պունկտատը – տեղադրում են առարկայական ապակու վրա և ուղարկում լաբորատորիա:
Նշված բոլոր եղանակներով ստացվող նյութը չորացնում են սենյակային ջերմաստիճանում, ֆիքսում մեթիլ սպիրտի օգնությամբ, ներկում ազուր-էոզինով 25 րոպե և դիտարկում մանրադիտակի տակ:
 Հասարակ հերպեսի ժամանակ հայտնաբերվում են - հսկա բազմակորիզ բջիջներ: Ականտոլիթիկ բշտախտի ժամանակ - Տցանկի բջիջներ: Տուբերկուլյոզային խոցերում հայտնաբերվում են` էպիթելոիդ բջիջներ, պալարախտային թմբիկի բջջային տարրեր, Լանգհանսի հսկա բջիջներ և այլն, չարորակ նորագոյացությունների ժամանակ – ատիպիկ, չձևավորված բջիջներ:

2. Մանրէաբանական մեթոդը հիմնված է բերանի խոռոչի հյուսվածքներում և ախտաբանական տարրերում մանրէների որակական և քանակական բնութագրման վրա: Այս մեթոդը կիրառելիս որոշում են նաև հայտնաբերված մանրէների զգայնությունը հակաբիոտիկների նկատմամբ:
Հետազոտման նյութը ստանում են առավոտյան, անոթի վիճակում, ատամները չլվացած, կամ 3-4 ժամ ուտելուց և բերանի ողողումից հետո:

Այս մեթոդի ժամանակ կանդիդոզի դեպքում հայտնաբերում են սնկեր կամ միցելներ, սիֆիլիսի դեպքում` դժգույն տրեպոնեմա,խոցա-մեռուկային պրոցեսների ժամանակ` ֆուզոբակտերիաներ կամ սպիրոխետներ:

3. Բիոպսիան – կենդանի հյուսվածքների հեռացված մասերի հետազոտումն է մանրադիտակի տակ: Առավել հաճախ օգտագործում են նորագոյացությունները հայտնաբերելու և ախտորոշելու նպատակով: Դրա համար անհրաժեշտ է վերցնել հետազոտվող հյուսվածքից մի փոքր հատված: Եթե նորագոյացությունը փոքր է /մինչև 6մմ/, ապա այն հեռացնում են ամբողջությամբ, իսկ եթե մեծ է, ապա հետազոտման համար վերցնում են մի հատված առողջ հյուսվածքի հետ սահմանակից շրջանից, համեմատելու նպատակով: Նյուրը տեղադրվում է ֆիքսող նյութի մեջ և ուղարկում հիստոլոգիական հետազոտման: Ուղեգրի մեջ նշվում է նախնական ախտորոշումը և կարճ կլինիկական տվյալներ:

4. Սերոլոգիական հետազոտությունն անց են կացնում օրգանիզմի իմունոլոգիական և ալերգիկ ֆոնը որոշելու նպատակով, արյան մեջ հակամարմիններ և հակագեներ հայտնաբերելու օգնությամբ: Սերոլոգիական հետազոտություններին են պատկանում Վասերմանի ռեակցիան /սիֆիլիսն ախտորոշելու նպատակով/, Ռայիտի ռեակցիան /բռուցելյոզի ախտորոշման/, ինչպես նաև կարելի է ախտորոշել նաև ՁԻԱՀ վիրուսակիր մարդկանց:

5. Արյան ընդհանուր հետազոտությունն օգնում է բժշկին ճիշտ պատկերացում կազմել օրգանիզմի ընդհանուր վիճակի մասին: Նա իր մեջ ներառում է արյան բաղադրիչ մասերի - էրիտրոցիտների, լեյկոցիտների, թրոմբոցիտների – քանակի վորոշում, հեմոգլոբինի, գունային ցուցանիշի, էրիտրոցիտների նստման արագության, լեյկոֆորմուլայի որոշում:

Հետազոտման ինդեքսային մեթոդներ
1.Բերանի խոռոչի հիգիենիկ վիճակը և նրա դինամիկան գնահատում են Ֆյոդորով-Վոլոդկինայի հիգիենիկ ինդեքսի միջոցով: Շիլեր-Պիսարևի լուծույթով (1գ. բյուրեղային յոդ, 2գ. կալիումի յոդիտ և 40 մլ. թորած ջուր ) ներկում են ստորին ծնոտի կտրիչների և ժանիքների վեստիբուլյար մակերեսը (6 ատամ): Այս ժամանակ յոդի ազդեցության տակ ատամնափառում ներկվում են ածխաջրատների ածանցյալները: Այնուհետև կատարում են հիգիենիկ վիճակի որակական և քանակական գնահատում:

Քանակական. գնահատվուն է 5 բալանոց համակարգով.
5 բալ – ամբողջ մակերեսը ներկվում է
4 բալ – նեկվում է պսակի Է -ը
3 բալ – ներկվում է պսակի զ -ը
2 բալ – ներկվում է պսակի Զ  -ը
1 բալ – չի ներկվում

Հաշվարկը կատարվում է հետևյալ ֆորմուլայով`
Кմիջին = Kn/n, որտեղ Кմիջին – քանակական հիգիենի կինդեքս, Kn – բոլոր ատամների ինդեքսների գումարը, n – հետազոտվող ատամների քանակը (6). Նորմայում ինդեքսը չպետք է գերազանցի 1-ը:

Փառի ինտենսիվության որակական գնահատականը որոշում են 3 բալանոց համակարգի միջոցով`
3 բալ – մակերեսի ինտենսիվ ներկում
2 բալ – թույլ ներկում
1 բալ – ներկումը բացակայւոմ է

Հաշվարկը կատարվում է հետևյալ բանաձևով`
Sմիջին = Sn/n, որտեղ Sմիջին – փառի ինտենսիվության հիգիենիկ ինդեքս , Sn – բոլոր ատամների ինդեքսների գումարը, n – հետազոտվող ատամների քանակը (6).
Գ.Ն. Պախոմովը փոփոխության է ենթարկել Ֆյոդորով-Վոլոդկինայի ինդեքսը` շատացնելով ներկվող ատամների քանակը մինչև 12: Բացի ստորին ծնոտի կտրիչներից և ժանիքներից, ներկվում են նաև բոլոր առաջին աղորիքների և վերին ծնոտի կենտրոնական կտրիչների անդաստակային մակերեսները: Քանակական և որակական գնահատականը հաշվարկվում է ըստ Ֆյոդորով-Վոլոդկինայի, միայն այստեղ n=12:

2.Գրին-Վերմիլիոնի հեշտացված հիգիենիկ ցուցանիշով (OHI-S) հետազոտում ենք 11, 16, 26, 31 ատամների վեստիբուլյար և 36,46 ատամների օրալ մակերեսները:

Հետազոտությունը կատարվում է զոնդով և գնահատվում հետևյալ սանդղակով`
0 – փառ չկա
1 – փառը ծածկում է պսակի 1/3-ից ոչ ավելին
2 –  փառը ծածկում է պսակի 2/3-ը
3 – փառը ծածկում է պսակի 2/3-ից ավելին

Հետագայում ստացված ցուցանիշները գումարվում են և բաժանվում հետազոտված ատամների թվին. Նորմայում OHI-S ցուցանիշը չպետք է գերազանցի  1-ը:
Այս ձևով գնահատում են և փափուկ, և կարծր ատամնանստվածքները:

3.Լնդերի բորբոքային վիճակը գնահատելու համար օգտագործում են նաև պապիլո-մարգինալ-ալվեոլյար ցուցանիշը (РМА). 1 բալով գնահատվում է լնդապտկիկի (Р) բորբոքումը, եզրային /մարգինալ/ լնդի (М) բորբոքումը գնահատվում է 2 բալ, ատամնաբնային /ալվեոլյար/ լնդի (А) բորբոքումը գնահատվում է 3 բալով:
РМА ինդեքսը արտահայտվում է տոկոսներով և որոշվում է բանաձևով`
РМА = ցուցանիշների գումար х 100/ 3 х հետազոտվող ատամների քանակ

4.Ներկայումս ՀԱԿ-ը խորհուրդ է տալիս համաճարակաբանական հետազոտությունների համար օգտագործել նոր` պարօդոնտի հիվանդությունների բուժման անհրաժեշտության ինդեքս (CPITN). երբ օգտագործում են ընդհանուր հասանելի չապանիշներ` լնդերից արյունահոսությունը, ատամնաքարի առկայությունը, պարօդոնտալ գրպանիկների խորությունը: Հետազոտվում է պարօդոնտը հետևյալ ատամների շրջանում` 17/16, 11, 26/27, 47/46, 31, 36/ 37:

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին