Սուր վարակիչ հիվանդություն է, որն առաջանում է A խմբին պատկանող ստրեպտոկոկերի բետա-հեմոլիտիկ տոքսիգեն հարուցիչներից։ Ընթանում է ջերմության բարձրացմամբ, ինտոքսիակցիայով, անգինայով և մանր կետավոր ցանով։
Առաջին անգամ այս հիվանդության կլինիկական նկարագրությունը տվել է Աիդենհամին (1675):
Հիվանդության պատճառագիտության հարցերը մինչև 20-րդ դարի սկիզբը վիճաբանությունների առարկա են եղել։ 1905 թվին Սավչենկոն հայտնաբերեց քութեշի ստրեպտոկոկային տոքսինը, որից պատրաստելով հակատոքսիկ շիճուկ, ներարկեց հիվւսնդերին և ստացավ բուժական արդյունավետություն։ 1906թվին Գաբրիչևսկին տոքսինը ներարկելով երեխաներին (կանխազգուշական պատվաստանյութ ստանալու նպատակով), տեսավ նրանց մոտ կլինիկական երևույթներ, որոնք շատ նման էին քութեշին։ Այնուհետև Դիկ ամուսինները (1938թ.) հաստատեցին Գաբրիչևսկու փորձը և, փոքր դոզաներով տոքսինի միջմաշկային ներարկում կատարելով, ապացուցեցին, որ քութեշի հիվանդությունից հետո առաջացած հակատոքսիններ ունեցող անձանց մոտ միջմաշկային փորձի ժամանակ (Դիկի ռեակցիա) մաշկային ռեակցիա չի առաջանում, քանի որ հակատոքսինները չեզոքացնում են տոքսինի առկայությունը։ Եվ ընդհակառակը, երբ օրգանիզմում բացակայում է հակատոքսինը, տոքսինի միջմաշկային ներարկումից հետո առաջանում են տեղային երևույթներ։
Վարակի աղբյուրը
Հիվանդության գաղտնի շրջանը 1-ից 12 օր է, միջինը՝ 2-7 օր։ Հիվանդությունը սուր սկիզբ ունի, բարձրանում է ջերմությունը ցավում են կոկորդն ու գլուխը, առաջանում է ինտոքսիկացիա, ի հայտ են գալիս փսխման երևույթներ, ըմպանի լորձաթաղանթի հիպերէմիա։ Անգինան մշտապես ուղեկցում է քութեշին։ Պարանոցի ավշային գեղձերը մեծանում են։ Առաջին 2 օրերին մաշկի վրա առաջանում է վառ վարդագույն ցան, հատկապես որովայնի ստորին հատվածում, մինչդեռ քիթ-շրթունքային մասը զերծ է մնում ցանից։ Կապված հիվանդության ծանրության աստիճանի հետ՝ ցանը պահպանվում է 2-3 օրից մինչև 4-6 օր, որից հետո սկսվում է ցանի թեփոտման շրջանը (2-3 շաբաթ)։
Քութեշի ժամանակ հիվանդության վարակի աղբյուր հսսմարվում են հիվանդ մարդիկ և վարակակիրները։ Կարևոր նշականակությ ուն ունեն նաև թարախային բաց օջախներից (օտիտ, սինուսիտ, լիմֆադենիտ և այլն) արտազատվող հարուցիչները։
Համաճարակաբանական տեսակետից խիստ վտանգավոր են քութեշի ոչ տիպիկ ձևերը, որոնք ուշ ախտորոշման պատճառով կարող են վարակը անարգել փոխանցել առողջներին։
Քութեշի համաճարակների օջախներում բավականին բարձր տոկոս են կազմում այսպես կոչված «համր» վարակակիրները, որ հիվանդության հարուցիչների փոքր դոզաների հետ շփման հետևանք է (բնական իմունիզացիա)։
Առողջ վարակակրության համաճարակաբանական նշանակությունն այնքան էլ մեծ չէ։ Հայաստանում 1996 և 1998թ.թ. քութեշի դեպքերը բավականին հաճախացել են։
Փոխանցման եխանիզմը
Իրականացվում է այնպես, ինչպես բոլոր օդակաթիլային հիվանդությունների ժամանակ։ Հիվանդության հարուցիչներն արտաքին միջավայրում բավականին անկայուն են, արևի ճառագայթների ազդեցությունից ոչնչանում են 30 րոպեի ընթացքում։ Ախտահանիչ նյութերից ոչնչացնում են 5 րոպեում։
Քութեշը կարող է փոխանցվել նաև հիվանդության հարուցիչներով ախտահարված կաթից։ Փոխանցման գործում որոշակի համաճարակաբանական նշանակություն ունեն նաև հիվանդի խաղալիքները, սրբիչը և այլ իրեր։ Քութեշի հարուցիչները բացի բկանցքից վարակում են նաև այլ օրգան-համակարգեր (էքստրաբուկալ քութեշ), կանացի սեռական օրգանները, այրվածքային և սովորական վերքերը և այլն։
Ընկալունակություն և անընկալունակություն
Քութեշի նկատմամբ մարդկանց ընկալությունը հասնում է 40%-ի, իսկ եթե հաշվի առնենք նաև հիվանդության ոչ տիպիկ, թեթև ձևերը, ապա տոկոսայնությունը կբարձրանա։
Քութեշով մեկ անգամ հիվանդանալուց հետո մարդիկ ձեռք են բերում անընկալություն, սակայն կրկին հիվանդանալը հազվադեպ երևույթ չէ, մանավանդ վերջին տարիներին։
Մարդկանց ընկալությունը որոշվում է Դիկի ռեակցիայի օգնությամբ։ Սակայն վերջին տարիներին ոչ քիչ թվով ուսումնասիրություններ ապացուցում են, որ Դիկի ռեակցիան չի տալիս քութեշի իմունիտետի իրական պատկերը։
Մի շարք հեղինակների տվյալներով՝ կրկնակի հիվանդացության դեպքերը տատանվում են 4-7%-ի միջև։ Քութեշի ժամանակ իմունոկենսաբանական ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ մորից ստացած պասիվ անընկալության պատճառով նորածինների ընկալությունն այս հիվանդության նկատմամբ շատ աննշան է։ Հետագայում, տարիքի ավելացման հետ բարձրանում է նաև ընկալության աստիճանը։ Այսպես 4-6 տարեկանների մոտ այն կազմում է 85%: Բարձր տարիքի երեխաները ավելի սակավ են հիվանդանում քութեշով այն պատճառով, որ նրանք լատենտ իմունիզացիայի են ենթարկվում բնական ճանապարհով։
Հայաստանի պայմաններում հիվանդության աճ արձանագրվում է հոկտեմբեր –նոյեմբեր ամիսներին (Ա.Ալեքսանյան)։ Այս երևույթը հեղինակը կապում է երեխաների սերտ շփման, ինչպես նաև աշնան ամիսներին սկսվող ցրտերի, օդի խոնավության բարձրացման, վերին շնչառական ուղիների բորբոքային երևույթների հաճախացման հետ։
Քութեշին յուրահատուկ է նաև հիվանդության պարբերականությունը ինֆեկցիայի բարձրացման և իջեցման ալիքներով(4-6 տարին մեկ անգամ)։ Աակայն այս հիվանդության ժամանակ, կապված մարդկանց ցածր ընկալության աստիճանի հետ, այս պրոցեսն ավելի մեղմ է արտահայտված, քան, օրինակ, կարմրուկի ժամանակ։
Պայքարը և կախարգելումը
Քութեշով հիվանդների մեկուսացումը կատարվում է համաճարակաբանական և կլինիկական տվյալների առկայությամբ։ Այս տեսակետից կարևոր նշանակություն ունի նրանց վաղաժամ հայտնաբերումը (1-2 օրերի ընթացքում), քանի որ այս ժամանակաշրջանում նրանց մեկուսացնելը նպաստում է հետագա դեպքերի կանխմանը։ Հիվանդներին կարելի է մեկուսացնել նաև տնային պայմաններում։ Այս հիվանդության դեմ պայքարի միջոցառումներում հսկայական դեր խաղաց հակաբիոտիկների զանգվածային կիրառումը, որի հետևանքով չնայած ավելացան հիվանդության ոչ տիպիկ, թեթև, ամբուլատոր ձևերը, սակայն խիստ նվազեց ինչպես հիվանդությունը, այնպես էլ նրա բարդությունը՝ մահաբերությունը։
Հիվանդների հոսպիտալացումը կատարվում է ելնելով ռեկոնվալեսցենտների հանդիպումը նոր հիվանդների հետ արգելելու սկզբունքից (1-2 օրերի ընդունվածներ)։ Անհրաժեշտ է նաև մեկուսացնել ծանր հիվանդներին։ Նմանատիպ հակաբիոտիկներով բուժվածներին նույնպես անհրաժեշտ է մեկուսացնել այլ հակաբիոտիկներով բուժվածներից։
Հիվանդության հարուցիչները ձեռք չեն բերում անզգայնություն հակաբիոտիկների նկատմամբ։ Դպրոցական և նախադպրոցական տարիքի հիվանդացած երեխաներին թույլատրվում է հաճախել մանկական հիմնարկություններ միայն 12 օրից հետո՝ հաշված մեկուսացման վերջից։
Եթե քութեշի օջախում հայտնաբերվում են անգինայով հիվանդներ (որը կարող է լինել քութեշի ոչ տիպիկ, թեթև ձևը), մեկուսացվում է 7 օր ժամանակով։ Հիվանդի հետ շփման մեջ մտածներին դարձյալ մեկուսացնում են 7 օրով։ Առողջներին հիվանդներից պահպանելու նպատակով ներարկվում է գամմագլոբուլին։ Դիկի ռեակցիայի դրական արդյունքի դեպքում նույնպես ներարկվում է գամմագլոբուլին։
Քութեշի տիպիկ բարդություններից են լիմֆադենիտները, օտիտները, մաստոիդիտները, նեֆրոզոնեֆրիտները։
Բնակարանը ենթարկվում է ախտահանման թույլ ախտահանիչ նյութերով, սենյակն օդափոխվում է։
Չնայած բազմաթիվ ուսումնասիրություններին և փորձերին մինչև օրս քութեշի վակցինոպրոֆիլակտիկան օժտված չէ բարձր արդյունավետությամբ։ Մեր ամբիոնում Ա.Աստաբացյանի կողմից (1966-1967թ.թ.) տարվել են նման աշխատանքներ՝ ACKDC վակցինայի օգնությամբ, սակայն արդյունքները եղել են անբավարար։
Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին
