Վահանագեղձի  քաղցկեղն  էնդոկրին  համակարգի օրգանների  ամենից  հաճախ  հանդիպող  չարորակ  ուռուցքն  է: Կազմում  է բոլոր  չարորակ  նորագոյացությունների  0.4-1%-ը: 3-6  անգամ  ավելի  հաճախ  դիտվում  է կանանց, քան  տղամարդկանց  մոտ, որը  կապում  են  կանանց  մոտ  էնդոկրին  համակարգում  պրոցեսների  մեծ  ինտենսիվության  հետ:
Հիվանդացության  պիկը  արձանագրվում  է  50-69  տարեկանում:
Վահանագեղձի  քաղցկեղի  զարգացմանը  նպաստող  գործոններն  են վահանագեղձում  հիպերպլաստիկ  պրոցեսները`  արյան  մեջ  թիրեոտրոպ  հորմոնի  (ԹՏՀ -TSH)  բարձր  մակարդակի  ֆոնի  վրա  (երկարատև  գոյություն  ունեցող  խպիպ, ադենոմա), ճառագայթային  ազդեցությունները (գլխի  և  պարանոցի  ճառագայթում  մանկական և  դեռահասային  տարիքում, պրոֆեսիոնալ  վնասներ, ռադիացիոն  վթարների  գոտում  գտնվելը), երկարատև  բուժումը  ռադիակտիվ յոդով  կամ  թիրեոստատիկ  դեղամիջոցներով:
Մեծ  դեր  է  տրվում  թիրեոիդ  հորմոնների  սինթեզի  անբավարարությանը`  ինչպես  արտաքին, այնպես  էլ  ներքին  գործոնների  ազդեցությամբ:
Արյան  մեջ  ԹՏՀ-ի  բարձր  պարունակությունը  համարվում  է  կարևոր  պաթոգենետիկ  գործոն վահանագեղձի  ուռուցքների  զարգացման  համար: ԹՏՀ-ի  բարձր  արտազատումը  բերում  է  վահանագեղձի  հյուսվածքի  հիպերպլազիայի, սկզբում  դիֆուզ  (կոմպենսատոր), այնուհետև  նաև  օջախային  պրոլիֆերատների  ձևով:

Վահանագեղձի  քաղցկեղի  որոշ  ձևեր  ունեն  ժառանգական  բնույթ:
Վահանագեղձի  քաղցկեղը  մետաստազավորում  է  լիմֆոգեն  և  հեմատոգեն  ճանապարհներով:  Կարող  է  ծագել  A, B և  C  բջիջներից:
Վահանագեղձի  քաղցկեղը  բնութագրվում  է  հյուսվածաբանական  ձևերի  բազմազանությամբ, որոնք տարբերվում  են  կլինիկական  ընթացքով, ագրեսիվությամբ  և  պրոգնոզով:
Վահանագեղձի  քաղցկեղի  միջազգային  հյուսվածաբանական  դասակարգումը
- պապիլյար  քաղցկեղ
- ֆոլիկուլյար  քաղցկեղ
- մեդուլյար  քաղցկեղ
- ցածր-դիֆերենցված  քաղցկեղ
- չդիֆերենցված  (անապլաստիկ)  քաղցկեղ
- հազվադեպ  ձևեր
Պապիլյար  քաղցկեղն  ամենահաճախակի  տարբերակն  է  (80-85%), կանանց  մոտ  հանդիպում է  2-3  անգամ  ավելի  հաճախ, միջին  տարիքը`  34-44  տարեկան:
55-80%  դեպքերում  ունի  բազմաօջախային  (մուլտիֆոկալ)  բնույթ  և  դեպքերի  ավելի  քան  50%-ում  հայտնաբերվում  է  նաև  հակադիր  բլթում: Ընթացքը  երկարատև  է:
Ռեգիոնար  ավշահանգույցներն  ախտահարում  է  40-50%  դեպքերում, հեռավոր  մետաստազներ  են  հայտնաբերվում  հիվանդների  10%-ի  մոտ:
Ֆոլիկուլյար  քաղցկեղը  հայտնաբերվում  է  հիվանդների  10%-ի  մոտ, կանանց  մոտ      2-3  անգամ  ավելի  հաճախ, միջին  տարիքը`  45-50  տարեկան: Կլինիկական  ընթացքը  երկարատև  է: Ունի  ունիցենտրիկ  աճ, բնութագրվում  է  հիմնականում  հեմատոգեն  մետաստազավորումով (11-20%, հաճախ թոքեր  և  ոսկրեր), ռեգիոնար  ավշահանգույցներում  մետաստազներ  են  հայտնաբերվում  հիվանդների  5-6%-ի  մոտ:
Վահանագեղձի  պապիլյար  և  ֆոլիկուլյար  քաղցկեղները  համարվում  են  տարբերակված  (դիֆերենցված)  ձևեր:
Որոշ  ուռուցքներ  ունեն  խառը  պապիլյար  և  ֆոլիկուլյար  բնույթ:
Մեդուլյար  քաղցկեղը  ախտորոշվում  է  5%  դեպքերում, կանանց  մոտ  1.5  անգամ  ավելի  հաճախ, միջին  տարիքը`  մոտ  50  տարեկանում:
Մեդուլյար  քաղցկեղը  միջանկյալ  դիրք  է  գրավում  վահանագեղձի  դիֆերենցված  և  չդիֆերենցված   նորագոյացությունների  միջև  և  դասվում  է  APUD-համակարգի  ուռուցքներին: Տարբերում  են  մեդուլյար  քաղցկեղի  սպորադիկ  (70-80%)  և  ընտանեկան  ձևեր  (20-30%):
Ընտանեկան  ձևը  կարող  է  լինել  բազմակի  էնդոկրին  նեոպլազիայի   (multiple  endocrine  neoplasia, MEN  type II, աուտոսոմ-դոմինանտ  ժառանգում)  սինդրոմի  մի  մաս  (MEN IIa, Sipple-ի  սինդրոմ – մեդուլյար  քաղցկեղ, ֆեոքրոմոցիտոմա, հիպերպարաթիրեոզ; MEN IIb – մեդուլյար  քաղցկեղ, լորձային  նևրոմաներ, մարֆանոիդ  habitus): Մեդուլյար  քաղցկեղը  բնութագրվում  է  ուռուցքում  ամիլոիդի  առկայությամբ  (բնորոշ  մորֆոլոգիական  չափորոշիչ)  և  արյան  մեջ  թիրեոկալցիտոնինի  բարձր  պարունակությամբ (ուռուցքային  մարկեր): Ընթացքն  ագրեսիվ  է, պարանոցի  ավշահանգույցներում  մետաստազներ  են  հայտնաբերվում  հիվանդների  70%-ի  մոտ, հեռավոր  օրգաններում`  15-19%-ի  մոտ:
Ցածր-դիֆերենցված  քաղցկեղն    ախտորոշվում  է  0.5-3%  դեպքերում, կանանց  մոտ  2  անգամ  ավելի  հաճախ, միջին  տարիքը`  55  տարեկանում: Ընթացքն ագրեսիվ  է, ինֆիլտրատիվ  աճով, ռեգիոնար  ավշահանգույցներում  մետաստազներ  են  հայտնաբերվում  հիվանդների  30-50%-ի  մոտ, հեռավոր  օրգաններում`  36-85%  դեպքերում:
Չդիֆերենցված  (անապլաստիկ)  քաղցկեղն  ախտորոշվում  է  0.1-1%  դեպքերում, կանանց  մոտ 3  անգամ  ավելի  հաճախ, հիմնականում  տարեցների  մոտ:
Բնութագրվում  է  առանձնահատուկ ագրեսիվ  ընթացքով և  անբարենպաստ  պրոգնոզով: Ռեգիոնար  ավշահանգույցներում  մետաստազներ  են  հայտնաբերվում  հիվանդների  40%-ի  մոտ, հեռավոր  օրգաններում`  50%  դեպքերում:

Վահանագեղձի  քաղցկեղի   TNM  դասակարգումը 
T- առաջնային  ուռուցք
Tx – տվյալներն  անբավարար  են  առաջնային  ուռուցքի  գնահատման  համար,
T0 - առաջնային  ուռուցքը  չի  որոշվում,
T1 – ուռուցքի  ամենամեծ  չափսը  մինչև  2  սմ  է, սահմանազատված  է  վահանագեղձի  հյուսվածքով
T2 -  ուռուցքի ամենամեծ  չափսը  2-4 սմ  է, սահմանազատված  է  վահանագեղձի  հյուսվածքով
T3 -  ուռուցքի ամենամեծ  չափսը  4 սմ-ից  ավել  է, սահմանազատված  է  վահանագեղձի  հյուսվածքով  կամ  ցանկացած  չափսերի  ուռուցք  նվազագույն  տարածումով  դեպի  շրջակա  հյուսվածքներ (օրինակ, կրծոսկր-վահանային  մկան  կամ  փափուկ  հյուսվածքներ), չի  ներաճում  օրգաններին, առաջշնչափողային  փակեղին, խոշոր  անոթներին, ներվերին
T4a – ուռուցքը տարածվում  է  վահանագեղձի  պատյանից  դուրս  և  ախտահարում  է  փափուկ  հյուսվածքները, ըմպանը, կոկորդը, շնչափողը, որկորը, հետադարձ  նյարդը
T4b – ուռուցքը ախտահարում  է  առաջողնաշարային  փակեղը, միջնորմի  անոթները  կամ  շրջապատում  է  քնային  զարկերակին, բազմաօօջախային  ուռուցքները  գնահատվում  են  ամենամեծ  հանգույցի  չափսով,  (m)  նշանով, օրինակ  T2(m), բոլոր  անապլաստիկ  քաղցկեղները  դասակարգվում  են  որպես  T4
N - ռեգիոնար  ավշային հանգույցներ 
Nx - տվյալներն  անբավարար  են  ռեգիոնար  ավշային հանգույցների  գնահատման  համար
N0 - բացակայում  են  ռեգիոնար  ավշային հանգույցների  մետաստատիկ  ախտահարման  նշանները
N1 - ավշահանգույցները  ախտահարված  են  մետաստազներով 
N1a - մետաստազներ պրետրախեալ  և  պարատրախեալ  ավշային հանգույցներում, ներառյալ  պրելարինգեալ  (delphian)  ավշահանգույցները
N1b - մետաստազները  որոշվում  են  ախտահարման  կողմում, երկու  կողմերից, հակադիր  կողմում,  և/կամ  վերին  միջնորմում
M - հեռավոր  մետաստազներ
Mx - տվյալներն  անբավարար  են  հեռավոր  մետաստազների  գնահատման  համար
M0 - հեռավոր  մետաստազներ  չեն  որոշվում
M1 - առկա  են  հեռավոր  մետաստազներ:

Կլինիկական  պատկերը.
Հիմնական  տեղային  ախտանշանը  համարվում  է  վահանագեղձում  ուռուցքային  հանգույցի  առկայությունը`  պինդ, թմբկավոր  կոնսիստենցիայով, սահմանափակ  շարժունությամբ; շոշափվում  են  նաև  պարանոցային  ավշային  հանգույցները:
Ուռուցքը  չափսերով  մեծանում  է  և  ճնշում / ներաճում  շրջակա  օրգաններին  և  հյուսվածքներին.
- հետադարձ  ներվ – ձայնի  փոփոխություն, լարինգոսկոպիայի  ժամանակ`  ձայնալարերի  շարժունակության  խանգարում
- շնչափող  և  բրոնխներ – հևոց, շնչառության  խանգարում, ցիանոզ, շնչափողի  ինֆիլտրացիայի  դեպքում`  արյունախխում
- որկոր - դիսֆագիա
- խոշոր  երակներ - երակային  կանգ  (պարանոցի  երակների  արտափքում, կրծքավանդակի  առաջային  պատի  երակների  լայնացում), արյունախխում
- սիմպատիկ  ցողուն – Կլոդ Բեռնար-Հորների  սինդրոմ:
Հիվանդների   21%-ի  մոտ  զարգանում  է  հիմնական  փոխանակության  խանգարում, 15-17% դեպքերում  դիտվում  են  հիպերթիրեոզի  երևույթներ:
Մեդուլյար  քաղցկեղի  դեպքում  արտազատվող  հումորալ  գործոններն  առաջացնում  են  փորլույծ  (25-32%), ոսկրային  ցավեր:
Կլինիկական  պատկերում  կարող  են  լինել  ախտանշաններ`  պայմանավորված  թոքերում  և  ոսկրերում  մետաստազների  առկայությամբ: Թոքերում  մետաստազները  ռենտգենաբանորեն  ունեն  կլոր  գոյացությունների  կամ  բազմաթիվ  մանրօջախային  ստվերի  տեսք – միլիար  կարցինոզի  պատկեր`  հիշեցնելով  միլիար  դիսեմինացիան տուբերկուլոզի  ժամանակ:
Ոսկրերում  մետաստազներն  ունեն  օստոլիտիկ  բնույթ  և  որպես  կանոն, տեղակայում  են  տափակ  ոսկրերում  (գանգ, կրծոսկր, կողեր, կոնք, ողնաշար):

Ախտորոշումը.
- անամնեզ, զննում, վահանագեղձի  շոշափում
- արյան  մեջ  վահանագեղձի  հորմոնների  մակարդակի  որոշում
- ՈւՁՀ – վահանագեղձի  չափսերը  և  ձևը, հարաբերությունը  շրջակա  օրգանների  հետ, պարանոցի  ավշահանգույցների, որովայնի  խոռոչի  օրգանների  վիճակը
- վահանագեղձի  ուռուցքի  պունկցիոն  կամ  տրեպան  բիոպսիա`  ցուցումների  դեպքում  ՈւՁՀ  հսկողությամբ; պարանոցի  ավշահանգույց(ներ)ի  պունկցիոն  բիոպսիա, վիրահատության  ժամանակ  ուռուցքի  մակերեսի  դրոշմվածքի  բջջաբանական  հետազոտություն
- անուղղակի  ֆիբրոլարինգոսկոպիա
- ռադիոիզոտոպային  հետազոտություն
- կոմպյուտերային/ միջուկառեզոնանսային / պոզիտրոն-էմիսիոն  տոմոգրաֆիա
- մեդուլյար  քաղցկեղի  դեպքում  թիրեոկալցիտոնինի  մակարդակի  որոշում  (բազալ  և  պենտագաստրինով  խթանված)  և  գենետիկ  տեստավորում  (RET  պրոտոօնկոգենի  մուտացիայի  հայտնաբերում):

Տարբերակիչ  ախտորոշումը.
- հանգուցավոր  խպիպ  և  ադենոմա
- Հաշիմոտոյի  խրոնիկ  լիմֆոմատոզ  թիրեոիդիտ
- Ռիդելի  խրոնիկ  ֆիբրոզ  թիրեոիդիտ
- սուր և  խրոնիկ  թիրեոիդիտներ  և  ստրումիտներ
Բուժումը.
Վահանագեղձի  քաղցկեղի   բուժման  հիմնական  եղանակը  համարվում  է  վիրահատությունը – կատարվում  է  վահանագեղձի  տոտալ  կամ  համարյա-տոտալ  հեռացում  ռեգիոնար  ավշային  հանգույցների  հետ: Մեկ  բլթում  ուռուցքի (ֆոլիկուլյար  քաղցկեղ) տեղակայման  և  բարձր  դիֆերենցման  կառուցվածքի  դեպքում  հնարավոր  է  խնայողական  (էկոնոմ)  վիրահատություն` հեմիթիրեոիդէկտոմիա  վահանագեղձի  նեղուցի  հետ:
Վիրահատությունից  հետո (պապիլյար, ֆոլիկուլյար  և ցածր-դիֆերենցման  քաղցկեղով  բոլոր  հիվանդներին`  անկախ վիրահատության  ծավալից)  նշանակվում  է   սուպրեսիվ  հորմոնոթերապիա վահանագեղձի  հորմոններով (Լ-թիրոքսին ` 2.0-2.5 mkg/kg/օրը):
Վահանագեղձի  մեդուլյար  քաղցկեղի  դեպքում  նշանակում  են  հորմոնների  փոխարինող  դեղաչափեր, քանի  որ  C-բջիջները  անկախ  են  ԹՏՀ-ի  ազդեցությունից:
Անապլաստիկ  քաղցկեղի  դեպքում  նույնպես  նշանակվում  է  փոխարինող  հորմոնոթերապիա (Լ-թիրոքսին ` 1.5-1.7 mkg/kg/օրը):
Վահանագեղձի  դիֆերենցված  քաղցկեղի (պապիլյար  և  ֆոլիկուլյար  տարբերակներ) դեպքում թիրեոիդէկտոմիայից  հետո, ինչպես  նաև  հեռավոր  մետաստազների  առկայության  դեպքում  կատարվում  է  բուժում  ռադիոակտիվ  յոդով (131I)` ռադիոյոդոթերապիա, որի  առաջին  սեանսը  կոչվում  է  ռադիոակտիվ  յոդով     աբլացիա: Վահանագեղձի  քաղցկեղի  մնացած  մորֆոլոգիական  ձևերը  իզոտոպ  չեն  կուտակում:
Վահանագեղձի  դիֆերենցված  քաղցկեղի  դեպքում  քիմիոթերապիան  և  ճառագայթային  բուժումը  կարևոր  դեր  չեն  խաղում:
Ճառագայթային  բուժումը  կատարվում  է  ցածր-դիֆերենցված, չդիֆերենցված  և  մեդուլյար  քաղցկեղների  դեպքում`  վիրահատության  և/կամ  քիմիոթերապիայի  հետ  կոմբինացված, ինչպես  նաև  պալիատիվ  նպատակներով:
Չդիֆերենցված  կամ  մեդուլյար  քաղցկեղի  անվիրահատելի  դեպքերում  կատարվում  է  մոնո-  կամ  պոլիքիմիոթերապիա  (ամենաարդյունավետ  ցիտոստատիկը  համարվում  է  դոքսոռուբիցինը):
 

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին