Ստաֆիլոկոկային պիոդերմիտների առանձնահատկությունն է բորբոքային պրոցեսի զարգացումը գերազանցապես մաշկի հավելյալ գոյացությունների մազապարկերի, ճարպագեղձերի ու քրտնագեղձերի շրջանում, ինչպես նաև բորբոքային ռեակցիայի թարախային ու թարախանեկրոտիկ բնույթը։ Ստաֆիլոկոկերը զգալիորեն ավելի պակաս առաջացնում են մաշկի մակերեսային ախտահարումներ, որոնք կապված չեն հավելյալ գոյացությունների հետ և բնութագրվում են բշտերի ցանավորմամբ։
Տարբերում են ստաֆիլոկոկային պիոդերմիտների հետևյալ տարատեսակները, օստիոֆոլիկուլիտ, սիկոզ, ֆոլիկուլիտ, ֆուրունկուլ, կարբունկուլ, հիգրադենիտ, երեխաների բազմաքանակ թարախակույտեր (աբսցես), նորածինների պեմֆիգուս։

Օստիոֆոլիկուլիտը (ostiofolikulitis) բնորոշվում է մանր, գնդասեղի գլխիկի մեծության պուստուլաների ցանավորումով, դրանք տեղադրված են մազապարկերի բացվածքի մեջ, կենտրոնում դուրս թափանցած մազով և շրջապատված նեղ վարդագույն երիզով։ Պուստուլաները դուրս են գալիս մերթ սահմանափակ չափերով, մաշկային ծածկույթի ոչ մեծ տեղամասի վրա, մերթ՝ մեծ քանակով և ցրված տեղակայվում են ամենից հաճախ դեմքի (մորուքի շրջան), պարանոցի, նախաբազուկների, սրունքների, ազդրերի մաշկի վրա։ Ուղեկցվում են թեթև քորով։ Հիվանդության 4- 5-րդ օրը պուստուլաները չորանում են, առաջացնելով կեզևիկներ և լավանում են` չթողնելով հետքեր։ Օստիոֆոլիկուլիտները ծագում են ամենից հաճախ մաշկի մեխանիկական գրգռումների ազդեցության տակ՝ շփման, սափրման, քսուքների քսման, մաշկի թրմման ժամանակ (կոմպրեսների կամ երկարատև վիրակապերի տակ) և քրտնոտության, մաշկի չանգռվելու, քոսի, ոջլոտության հետևանքով։ Օստիոֆոլիկուլիտի առանձին տարրերը, աճելով ծայրամասորեն, կարող են հասնել խոշոր սիսեռի մեծության, որը կոչվում Է ստաֆիլոկոկային իմ պետիգո։ Նման տարրեր առանձնապես հաճախ նկատվում են ձեռնաթաթերի թիկնային մակերեսի վրա՝ որպես քոսի բարդություն։

Հյուսվածքաբանորեն օստիոֆոլիկուլիտր բնութագրվում Է մազապարկի մուտքի Էպիթելում, անմիջապես եղջրաշերտի տակ ոչ մեծ խոռոչի առաջացումով։ Խոռոչը լցված Է նեյտրոֆիլների խիտ զանգվածով, որոնց մեջ կարելի Է հայտնաբերել մեծ քանակությամբ ստաֆիլոկոկեր։ Բուն մաշկի պտկիկային շերտում նկատվում Է մազանոթների լայնացում և նրանց շուրջ ոչ մեծ քանակությամբ պոլինուկլեիտների կուտակում։

Բուժումը։ Առանձին պուստուլաների պատռում և մաշկի ախտահարված տեղամասերին անիլինային ներկերի 1 - 2 %-անոց սպիրտային լուծույթի քսում։ Մաշկի շփում 2 %-անոց սալիցիլային կամ բորաթթվային սպիրտով, հաջորդաբար ցանելով 5 - 10 %-անոց բորային կամ սուլֆանիլամիդային փոշի։ Օծում 5 - 10 %-անոց ծծմբային թափահարուկով։ Օստիոֆոլիկուլիտների առաջացմանը նպաստող պատճառների վերա ցում։
Սիկոզ(SycosՎs VulgarՎs): Մաշկի խրոնիկական ստաֆիլոկոկային ախտահարում Է, դիտվում Է գրեթե բացառապես հասուն տղամարդկանց մոտ։ Տեղակայվում Է ամենից հաճախ դեմքի մաշկի վրա, բեղերի ու մորուքի աճման շրջանում, քթի ռունգերի ներսային մակերեսին, ավելի հազվադեպ՝ գլխի մազածածկ մասի, հոնքերի, ցայլքի, անութային փոսերի շրջաններում։ Բնութագրվում Է օստիոֆոլիկուլիտային թարախաբշտիկների կրկնվող ցանավորումով մաշկային ծածկույթի համեմատաբար սահմանափակ տեղամասերում։

Ֆոլիկուլների շուրջը բորբոքային ինֆիլտրատի զարգացման հետևանքով ախտահարված տեղամասի մաշկը աստիճանաբար ամրանում Է և ձեռք է բերում կապտավուն գունավորում։ Ախտահարման օջախը աստիճանաբար մեծանում է` ծայրամասում նորանոր ֆոլիկուլների ախտահարման հետևանքով։ Բացված պուստուլաները չորանում են՝ առաջացնելով թարախային կեղևներ, որոնք կպչում են մազերին։ Ախտահարված մազապարկերից հեռացված մազերը արմատային մասում շրջապատված են ապակենման պատյանով։ Հիվանդությունն ընթանում է երկարատև ամիսներ ու տարիներ, մերթ սրանալով, մերթ մեղմանալով։ Հիվանդր առողջանում է մեծ դժվարությամբ։ Սուբյեկտիվ խանգարումները կամ բացակայում են, կամ արտահայտվում են ծակոցներով և թեթև քորով։

Հյուսվածաախտաբանորեն սիկոզր բնութագրվում է մազապարկի մուտքի էպիթելի մեջ խոռոչի առաջացումով, որր լցված է նեյտրոֆիլներով՝ նման օստիոֆոլիկուլիտների պուստուլային։ Սակայն, ի տարբերություն վերջինի, սիկոզի դեպքում անմիջապես առաջնային պուստուլայի տակ գոյանում են միկրո թարախակույտեր, որոնցից ձևավորվում է նոր պուստուլա։ Մազապարկերի շուրջը և նրանց միջև, բուն մաշկում նշվում է խիտ բորբոքային ինֆիլտրատ` կազմված լիմֆոցիտներից, պլազմատիկ ու եզակի հսկա բջիջներից։
Ախտապատճառները և ախտածնությունը։ Սիկոզի անմիջական պատճառը ստաֆիլոկոկային ինֆեկցիան է։ Իսկ այն հարցը, թե ինչով է բացատրվում հիվանդության տևական, համառ ընթացքը, դեռևս վերջնականորեն չի որոշվել։ Շատ հավանական է Պոսպելովի այն ենթադրությոլնր, որ սիկոզի զարգացման հիմքում ընկած է ճարպամազային ապարատի բնականոն գործունեության խանգարումը նյարդային և էնդոկրին համակարգերի ֆունկցիոնալ խանգարումների ազդեցության տակ։ Տրոիցկայան համարում է, որ սիկոզի առաջացումը կապված է օրգանիզմի իմունոբիոլոգիական ռեակցիաների ցածր ակտիվության հետ։ Տումարկինը սիկոզի առաջացումը կապում է ալերգիկ վիճակի հետ, պայմանավորված քթի, կոկորդի, ականջի օրգանների օջախային ինֆեկցիաներով։ Առանձին դեպքերում սիկոզի առաջացումը կարող է կապված լինել նաև էկզոգեն գործոնների հետ։ Այսպես, վերին շրթունքի սիկոզը ո չ հազվադեպ զարգանում է այն անձանց մոտ, որոնք տառապում են խրոնիկական սինիտով՝ քթի խոռոչից հոսող լորձային արտադրությունից մաշկի մշտական գրգռման հետևանքով։ Հիվանդության զարգացմանը կարող է նպաստել նաև դեմքի մաշկի երկարատև կեղտոտումր կոպիտ փոշու հատիկներով (ածուխի, մետաղական փոշու), հատկապես բարձր ջերմության պայմաններում աշխատելու ժամանակ (տաք արտադրամաս, հնոց):
Բուժումը։ Մեծ թվով պուստուլաների ցանավորման շրջանում՝ 2-5 %-անոց սպիտակ ծծմբի կամ 5 %-անոց քլորտետրացիկլինի քսուքներով վիրակապեր։ Լավ արդյունք են տալիս նաև օծումները անիլինային ներկերի սպիրտային լուծույթներով։

Կեղևների առկայության դեպքում ցուցված են հակաբիոտիկներ, կորաիկոստերոիդային հորմոններ պարունակող քսուքներն ու կրեմները, օքսիկորտ, լոկակորտեն, գեոկորտոն և այլն։ Հետագայում նշանակում են բորաձյութային կամ ծծմբային (5 %-անոց ծծմբատանինային) քսուքների խիստ արտահայտված ինֆիլտրացիայի դեպքում տեղին է էրիթեմային դոզաներով ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը։ Միաժամանակ կատարվում է ձեռքով էպիլյացիա։ Քթի ռունգերի ներսային մակերեսի սիկոզի դեպքում խորհուրդ է տրվում ռեզորցինի 1 %-անոց ջրային լուծույթով լվացում, որից հետո օծում սպիտակ սնդիկի 2%-անոց քսուքով։ Սուր շրջանում նշանակվում են հակաբիոտիկներ՝ պենիցիլին, օքսացիկլին, մետիցիլին, քլորտետրացիկլին, օլեանդոմիցին, օլետետրին։ Նյարդային համակարգի ֆունկցիոնալ խանգարումների ժամանակ ցուց֊ ված է սեդատիվ միջոցների, հիդրոթերապիայի նշանակում։ Երբեմն զգալի բարելավում է տալիս հանգիստը, միջավայրի փոփոխությունը։ Սիկոզով հիվանդների մոտ ոչ հազվադեպ նկատվող սեռական սֆերայի գործունեության իջեցման ժամանակ կարելի է նշանակել մեթիլտեստոստերոն ՝ 0,005 գ օրը 3 անգամ, ներքին ընդունման ձևով (լեզվի տակ, մինչև հաբի ներծծումը), 10-15 օրվա ընթացքում, նույն կուրսը կրկնելով 3-4 շաբաթ անց։ Ցուցված է նաև ոչ սպեցիֆիկ խթանիչ թերապիայի օգտագործումր (աոլտոհեմոթերապիա) կամ սպեցիֆիկ իմունոթերապիա (աուտովակցինա)։ Էկզոգեն գրգռիչ գործոնների առկայության դեպքում անհրաժեշտ է վերացնել դրանք (ռինիտի բուժում, աշխատանքի փոփոխում և. այլն)։

Ֆոլիկուլիտ (folliculitis): Բնորոշվում է կարմիր գույնի, սիսեռից մինչ բալի մեծությամբ, ցավոտ հանգույցիկների ցանավորումով՝ երբեմն պսակավորված պուստուլայով, որից դուրս է թափանցել մազը։ Պահպանվելով մի քանի օր, հանգույցիկները կամ ներծծվում են, կամ թարախակալվում (վերածվելով ոչ մեծ թարախակույտի) և բացվում։ Տեղակայումը բազմապիսի է։ Ամենից հաճախ խորը ֆոլիկուլիտի տարրերը հայտնվում են օստիոֆոլիկուլիտների ցանավորման հետ մեկտեղ՝ առաջացած լինելով նույն պատճառներից։ Նրանց մեկուսացված ցանավորումը պատահում է երբեմն գլխի մազածածկ մասի և պարանոցի ետին մակերեսի վրա։ Լավացումից հետո մնում է ոչ մեծ կետային սպի։
Հյուսվածաախտաբանորեն խոր ֆոլիկուլիտի զարգացումն սկսվում է ֆոլիկուլի շուրջը բորբոքային ինֆիլտրատի առաջացումով բաղկացած նեյտրոֆիլներից ու լիմֆոցիտներից։ Հաջորդականորեն ինֆիլտրատը ներթափանցում է ֆոլիկուլի պատերից ներս և հանգեցնում Է վերջինիս թարախային լուծմանը և մահվանը։
Բուժումը։ Ախտահարված օջախների շփում 2 %-անոց սալիցիլային կամ կամֆորային սպիրտով։ Առանձին տարրերին քսել անիլի֊նային ներկերի սպիրտային լուծույթ կամ մաքուր իխթիոլ։
Ֆուրունկուլը (furunculus) չիբանր, իրենից ներկայացնում Է մազապարկի և այն շրջապատող շարակցական հյուսվածքի սուր թարախանեկրոտիկ բորբոքում, որն առաջանում է, երբ դրսից ներթափանցում են հիվանդածին ստաֆիլոկոկեր։

Ֆուրունկուլի սկիզբն առավել հաճախ հանդիսանում է օստիոֆոլիկուլիտը կամ բորբոքային հանգուցիկր՝ տեղադրված մազապարկի բացվածքի շուրջը դուրս թափանցված մազով։ Առավել հազվադեպ նրա զարգացումն սկսվում է մազապարկի ավելի խորր բաժիններից՝ բուն մաշկի հաստության մեջ սիսեռի մեծության ցավոտ հանգույցիկի առաջացումով, որի վրա մաշկը սկզբում ունենում է բնականոն գունավորում։ Անկախ այս կամ այն սկզբնավորությունից, 1-2 օր անց դերմայում սկսում Է շոշափվել ինֆիլտրատ, ոչ խիստ սահմանագծված հանգույցի ձևով, որն արագորեն մեծանում է ու քիչ կոնանման վեր բարձրանում առողջ մաշկի մակարդակից։ Մաշկը ինֆիլտրատի վրա ստանում է կապտակարմիր գույն։ Ինֆիլտրատի զարգացումն ուղեկցվում է սաստկացող ցավոտությամբ։ Ինֆիլտրատի շրջապատում նկատվում է այտուցում, որր ֆուրունկուլի որոշ տեղակայումների ժամանակ, օրինակ՝ դեմքի վրա, հատկապես շրրթունքների և աչքերի մոտ, ինչպես նաև փոշտի վրա, կարող է լինել սուր արտահայտված։ Երրորդ, չորրորդ օրը ինֆիլտրատի կենտրոնում սկսում է նշմարվել ծփանք։ Այդ ժամանակում սկզբնական պուստուլան չորանում է, նրա տեղում առաջանում է նորը, որր երբեմն հասնում Է ոսպի մեծության։ Փափկումից հետո շուտով .ֆուրունկուլը բացվում է, և նրանից դուրս է գալիս ոչ մեծ քանակությամբ թարախ։ Թարախի հեռացումից հետո բացված տեղում հայտնաբերվում է կանաչ գույնի մեռուկացած հյուսվածք, այսպես կոչված "մեռուկացած միջուկ"։ Հետագայում արտադրվող թարախի քանակն ավելանում է, և 2-3 օր անց թարախի և արյան հետ մեկտեղ հեռանում է նաև մեռուկացած միջուկը։ Նրա հեռացումից հետո գոյանում Է բավական խոր, հրաբխի խառնարան հիշեցնող խոց։ Ցավն արագորեն թուլանում է, բորբոքային ինֆիլտրատն ու այտուցը իջնում են, խոցի հատակը լցվում է գրանուլացիաներով, և 2-3 օր անց տեղի է ունենում լրիվ առողջացում՝ ոչ մեծ, փոս ընկած սպիի առաջացումով։

Ֆուրունկուլի զարգացման ամբողջ ցիկլը տևում է 8՝-10 օր և հազվադեպ է ձգվում ավելի երկար ժամանակով։ Ֆուրունկուլի միջին մեծությունը շագանակի չափերի է հասնում։ Երբեմն լինում են մանր բալի կամ նույնիսկ սիսեռի մեծության և թողնում են սովորական ֆոլիկուլիտի տպավորություն, սակայն վերջիններից տարբերվում են կենտրոնական մեռուկացած միջուկի գոյացումով։ Ֆուրունկուլի ծավալի մեծացումը տեղի է ունենում թարախի առատ կուտակման հետևանքով։ Այսպիսի դեպքերում մեռուկացած միջուկր ենթարկվում է գրեթե լրիվ լուծման, և ֆուրունկուլը վեր Է ածվում թարախակույտի, այսպես կոչված թարախակույտային ֆուրունկուլի։ Որոշ դեպքերում ֆուրունկուլներն ընթանում են շատ աննշան թարախակալումով, վերջիններս կոչվում են "չոր ֆուրունկուլներ"։

Ֆուրունկուլները կարող են առաջանալ միայնակ և հետագայում չկրկնվել կամ կարող են նորից առաջանալ, սակայն մեծ ընդմիջումներից հետո (մի քանի ամիս և ավելի), սրանք կոչվում են միայնակ ֆուրունկուլներ: Ֆուրունկուլի կրկնումները կամ մեծ քանակությամբ ցանավորումը խոսում են ֆուրունկուլյոզի մասին։ Ֆուրունկուլների ցանավորումը կարող է տեղի ունենալ կամ մաշկային ծածկույթի սահմանափակ տեղամասում (օրինակ, նախաբազկի, պարանոցի, զոտկատեղի, որովայնի մաշկի վրա)` տեղակայված ֆուրունկուլյոզ կամ ցրված մաշկային ծածկույթի տարբեր տեղամասերում՝ ընդհանուր ֆուրունկուլյոզ։ Ըստ որում ֆուրունկուլների մեծաքանակ ցանավորումը կարող Է տեղի ունենալ սուր, գրեթե միաժամանակ՝ սուր տեղակայված և սուր ընդհանուր ֆուրունկուլյոզ, կամ շարունակվել շատ ամիսների և անգամ տարիների ընթացքում, երբեմն կարճ ընդմիջումներով՝ խրոնիկական տեղակայված և խրոնիկական ընդհանուր ֆուրունկուլյոզ։

Ֆուրունկուլները կարող են առաջանալ մաշկային ծածկույթի ցանկացած տեղամասում, բացառությամբ ափերի ու ներբանների մաշկի: Միայնակ ֆուրունկուլներն ամենից հաճախ տեղակայվում են նախաբազուկների, դեմքի, պարանոցի ետին մակերեսի, գոտկատեղի, որովայնի, հետույքի և ազդրերի մաշկի վրա։ Մաշկային ծածկույթի այդ նույն տեղամասերը հանդիսանում են ամենահաճախակի տեղակայման վայրեր նաև տեղային՝ սուր կամ խրոնիկական ֆուրունկուլյոզի համար։ Ընդհանուր ֆուրունկուլյոզի ժամանակ ֆուրունկուլների տեղակայոլմր կարող է լինել շատ բազմազան։

Միայնակ ֆոլրունկուլներր մեծամասամբ ընթանում են առանց ընդհանուր երևույթների։ Միայն առանձին հիվանդների մոտ ֆուրունկուլի հասունացումը կարող է ուղեկցվել օրգանիզմի ջերմաստիճանի բարձ֊րացմամբ և ընդհանուր տկարության զգացումով։ Զգալիորեն ավելի հաճախ ընդհանուր երևույթներր դիտվում են ֆուրունկուլյոզով, հատկապես սուր ֆուրունկուլյոզով տառապողների մոտ։ Բարդություններ: Առանձին դեպքերում ֆուրունկուլները կարող են բարդանալ լիմֆանգիտով կամ լիմֆադենիտով։ Ամենածանր բարդությունները դիտվում են այն դեպքերում, երբ ֆուրունկուլներր տեղակայվում են դեմքի, հատկապես շրթունքների, քիթշրթային եռանկյան մաշկի և քթի վրա։ Դրանք կարող են պատճառ դառնալ դիմային երակների թարախային թրոմբոֆլեբիտի, հետագայում թարախային սեպսիսի, սեպտիկոպիեմիայի զարգացմանը, ինչպես նաև տարրեր օրգաններում և հյուսվածքներում բազմաթիվ թարախակույտերի առաջացմանը, որոնք ժամանակին չբուժելու դեպքում կարող են հիվանդի մահվան պատճառ հանդիսանալ։

Այսպիսի "չարորակ ֆուրունկուլի" կլինիկական պատկերը բնոլթագրվում է բորբոքային ինֆիլտրատի հարաճուն ավելացումով և աճող այտուցով, որի ազդեցությամբ հյուսվածքները ձեռք են բերում յուրահատուկ լարվածություն ու պնդացում։ Երբեմն այտուցի սահմաններից դուրս հաջողվում է շոշափել թրոմբոֆլեբիտով ախտահարված երակները (ամուր փոկերի ձևով)։ Ցավային զգացումները խիստ ուժեղանում են։ Միաժամանակ ի հայտ են գալիս նոր նշաններ, օրգանիզմի ջերմաստիճանի բարձրացում, ոչ հազվադեպ մինչև 40°, գլխացավ, գիտակցության մթագնում և այլն։ Չարորակ ֆուրունկուլի զարգացման համար որպես առիթ կարող են հանդիսանալ ֆուրունկուլի ճզմումը, սափրվելու ժամանակ ֆուրունկուլի սկզբնական տարրերի կտրումր, ոչ ռացիոնալ տեղային բուժումը։

Հյուսվածքաբանորեն ֆուրունկուլի զարգացման սկզբնական փուլում էպիթելում՝ մազապարկի մուտքի մեջ դիտվում է խոռոչի գոյացում, լցված նեյտրոֆիլներով ու մեծաքանակ ստաֆիլոկոկերով (նման օստիոֆոլիկուլիտին)։ Աստիճանաբար ստաֆիլոկոկերը, թափանցելով ֆոլիկուլի խորքը, առաջացնում են վերջինիս ու նրան շրջապատող շարակցական հյուսվածքի մեռուկացում։ Մեռուկացած միջուկի շուրջ գոյանում է լայն գոտի՝ կազմված նեյտրոֆիլներից ու մակրոֆագերից, որոնք թափանցում են մեռուկացած հյուսվածքի շրջանը և ֆագոցիտոզի ենթարկում ստաֆիլոկոկերին։ Շրջակա շարակցական հյուսվածքում նկատվում է այտուց, անոթների լայնացում և շուրջանոթային ինֆիլտրացիա՝ գերազանցապես նեյտրոֆիլներից ու լիմֆոցիտներից։
Ախտապատճառները և ախտածնությունը։ Միայնակ ֆուրունկուլներն ու տեղակայված ֆուրունկուլյոզն ամենից հաճախ առաջանում են արտաքին նախատրամադրող գործոնների ազդեցության տակ։ Վերջիններիս պատճառներն են մաշկի, մասնավորապես մազապարկերի բացվածքների կեղտոտումը, մաշկի անբավարար խնամքը և անձնական հիգիենայի կանոնների խախտումները։ Մեծ դեր են կատարում մաշկի կեղտոտումները արտադրության մեջ արտադրվող քիմիական նյութերով՝ քսայուղերով, այրվող հեղուկներով, սառեցնող խառնուրդներով, ինչպես նաև կոպիտ փոշեհատիկներով։ Հատկապես նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվում, երբ մաշկը կեղտոտվելու հետ միասին երկար ժամանակ շփվում է հագուստի հետ։ Պակաս դեր չեն խաղում մաշկի սեկրետոր գործունեության խանգարումները, հատկապես գերքրտնոտությունը, հազվադեպ՝ միկրոտրավմաները (սրսկումներ, կտրվածքներ, քերծվածքներ, միջատների խայթում)։ Կրկնվող միայնակ ֆուրունկուլների առաջացումը. սովորաբար կապված է ստաֆիլոկոկային ինֆեկցիայի նկատմամբ մաշկի աճող սենսիբիլիզացիայի հետ։

Ընդհանուր ֆուրունկուլյոզը սովորաբար առաջանում է էնդոգեն նախատրամադրող գործոնների ազդեցության տակ, ինչպիսիք են՝ հյուծող րնդհանուր հիվանդությունները, սնուցման անկումը, հիպովիտամինոզը (A, C), արյունապակասությունները, խրոնիկական աղիքային ինտոքսիկացիաները, երկարատև ֆիզիկական գերհոգնածությունները, նյութերի փոխանակության (մասնավորապես, ածխաջրային) խանգարումները, ինչպես նաև նյարդային համակարգի ֆունկցիոնալ խանգարումները և ստաֆիլոկոկերի նկատմամբ սենսիբիլիզացիան։ Սուր ֆուրունկուլյոզը (ինչպես տեղակայված, այնպես էլ րնդհանուր) ոչ հազվադեպ առաջանում է տեղային կամ րնդհանուր գերսառեցման, կամ գերտաքացման հետևանքով:

Բուժումը։ Ֆուրունկուլների արտաքին բուժումը տարվում է հիմնականում ներծծեցնող և ավելի պակաս չափով ախտահանող միջոցների օգտագործմամբ։ Հանձնարարվում է չբացված ֆուրունկուլներին քսել իխթիոլ, վրան դնելով բամբակի շերտ ("իխթիոլային ծեփուկներ")։ Քսումներր կատարվում են օրը 1-2 անգամ։ Նախորդ ծեփուկները լվացվում-հեռացվում են գոլ ջրով։ Ֆուրունկուլների բացվելուց հետո դրվում է մի քանի շերտով մառլյա, թրջված կերակրի աղի հիպերտոնիկ լուծույթով, կամ օգտագործվում են ախտահանիչ քսուք՝ 2 %-անոց սպիտակ սնդիկային, 5%-անոց քլորտետրացիկլինային դեղամիջոցները։ Վրայից դրվում է մառլյայի ոչ մեծ կտոր և ամրացվում կլեոլով։

Սրա հետ մեկտեղ նպատակահարմար է չոր ջերմության օգտագործումը (ջեռուկ, սոլյուքս լապտերով լուսավորում, Մինինի ջերմարձակ, ինչպես նաև տաքացում УВЧ էլեկտրամագնիսական դաշտով)։ Խոնավ ջերմությունից, մասնավորապես տաքացնող կոմպրեսների, օգտագործումից պետք է խուսափել, նկատի ունենալով վարակի հնարավոր ցրումը, ինչպես նաև շրջապատող առողջ մաշկի թրմեցումը։ Արդյունավետ է առանձին ֆուրունկուլների բուժումը, մասնավորապես դեմքի վրա, ռենտգենյան ճառագայթներով, (հոսանքի լարվածությունր՝ 150 կվ, հոսանքի ուժր՝ 3 ՄԱ, ալյումինիումի ֆիլտր 3 մմ, 2-3 օրը մեկ անգամ 50 ռ)։ Անկախ օգտագործված բուժման մեթոդից ֆուրունկուլի շրջակայքի մաշկը պետք է մանրազնին ախտահանել 2 %-անոց սալիցիալային կամ բորային սպիրտով, մոնոքլորամինի, անուշադրի 0,5 %-անոց ջրային լուծույթով։

Մաշկի շփումր պետք է կատարել ծայրամասից դեպի կենտրոն։ Լողանալը բաղնիքում, լոգարանում կամ ցնցուղի տակ՝ մեկ կամ մի քանի ֆուրունկուլների առկայության դեպքում, հակացուցված է։ Ֆուրունկուլի շրջակայքի մազերը պետք է կարճ կտրել, սակայն ոչ սափրել։ Ցրումը կանխելու համար անհրաժեշտ է խուսափել մեծ օղակավոր վիրակապեր դնելուց։ Վիրաբուժական միջամտումը (կտրումը) ցուցված է միայն թա֊ րախակույտային ֆուրունկուլների դեպքում։

Ֆուրունկուլների բուժման ժամանակ լայն կիրառում ունեն հակաբիոտիկները։ Չկանխելով կրկնումները, նրանք նպաստում են ֆուրունկուլների արագ ներծծմանը և վերացնում են բարդությունները։ Օգտագործվում է պենիցիլին (միջմկանային 50 000 ԱՄ, 3 ժամը մեկ), նրա դյուրանտ պրեպարատներր (բիցիլին), մինչ 1,5-2 մլ ինքնարյան հետ։ Բացի պենիցիլինից կարելի է նշանակել օքսացիլին, մետացիլին, քլորտետրացիկլին, տետրացիկլին, օլիանդոմիցին, օլետետրին, սիգմոմիցին, ռոնղոմիցին։ Չբարդացած միայնակ ֆուրունկուլների դեպքում բուժումը հակաբիոտիկներով պարտադիր չէ։ Միայն դեմքի մաշկի ֆուրունկուլների (ինչպես չբարդացած, այնպես էլ, հատկապես բարդացած), ինչպես նաև լիմֆադենիտով ու լիմֆանգոիտով բարդացած ֆուրունկուլների դեպքում, հակաբիոտիկները հանդիսանում են բացարձակ ցուցված, իսկ չարորակ ֆուրունկուլների դեպքում՝ կենսականորեն անհրաժեշտ։ Հակաբիոտիկների օգտագործումր ցուցված է նաև ֆուրունկուլյոզի ժամանակ՝ մեծ թվով ֆուրունկուլների ցանավորման շրջանում։ Հակաբիոտիկների բացակայության դեպքում կարելի է օգտագործել սուլֆանիլամիդներ (նորսուլֆազոլ, սուլֆադիմեզին, էթազոլ, սուլֆաղիմետոքսին և այլն)։

Բացի դրանից խրոնիկական ֆուրունկուլյոզի, ինչպես նաև կրկնվող միայնակ ֆուրունկուլների դեպքում օրգանիզմի դիմադրողականության բարձրացման և կրկնումները կանխելու նպատակով խորհուրդ է տրվում ոչ սպեցիֆիկ խթանիչ բուժում (աուտոհեմոթերապիա), ինչպես նաև սպեցիֆիկ իմունոթերապիա սրսկումների ձևով. ա) ստաֆիլոկոկային վակցինայի (բազմավալենտ կամ աուտովակցինայի) ենթամաշկային կամ ներմաշկային ներմուծում 0,1-0,2 մլ-ից մինչև 1 մլ, 2-3 օրյա ընդմիջումներով, րնդամենր 8-10 սրսկում, բ) ստաֆիլոֆիլտրատի (անտիվիրուսի) միջմաշկային սրսկումները նույն դոզաներով, ինչ որ վակցինան, գ) ստաֆիլոկոկային անատոքսինի (ստաֆիլոկոկային տոքսինի, որը ֆորմալինի ավելացման միջոցով զրկված է տոքսիկ հատկություններից, անտիգենայինների պահպանումով) կամ A2 պրեպարատի ենթամաշկային ներմուծումներ, սկսած 0,5 մլ-՚ից, հետագայում՝ 1,0-1,5-2 մլ, ընդամենը 6-8 սրսկում, 2-3 օրյա ընդմիջումներով, դ) ստաֆիլոկոկային. անտիֆագինի ենթամաշկային ներմուծում, ամեն օր, սկսած 0,2 մլ-ից, ավելացնելով դոզան յուրաքանչյուր հաջորդ սրսկման ժամանակ 0,1 մլ մինչ բարձրագույն դոզան՝ 1 մլ, բուժման կուրսի համար՝ 10 սրսկում։ Առանձնապես համառ րնթացող դեպքերում ներմուծում են գամմագլոբուլին։ Խրոնիկական ֆուրունկուլյոզի ժամանակ հիվանդին մանրազնին քննում են՝ հիվանդությանը նախատրամադրող պատճառներր հայտնաբերելու ու համապատասխան անհատական բուժում նշանակելու նպատակով:
Կարբունկուլի (Carbunculus) զարգացումր պայմանավորված է մազապարկերի մեջ դրսից ստաֆիլոկոկերի ներթափանցումով։ Հաջորդաբար վարակը թափանցում է դերմայի խոր շերտերի ու ենթամաշկային րջջանքի ավշային հանգույցների մեջ և առաջացնում է թարախա֊մեռուկացող բորբոքում։ Գոյանում է խիստ ցավոտ, ամուր ինֆիլտրատ, որն աստիճանաբար մեծանում է ու կարող է հասնել երեխայի բռունցքի մեծության։ Մաշկը ինֆիլտրատի վրա գունավորված է կապտակարմիր, կենտրոնական մասում՝ կապույտ գույնով։ Ինֆիլտրատի շուրջը առկա է արտահայտված այտուց։ Մի քանի օր անց ինֆիլտրատի շրջանում գոյանում են մի քանի բացվածքներ, որոնցից արտադրվում է թանձր թարախ, չխառնված արյան հետ։ Մաշկի վրա գոյացած արատների միջոցով երևում են խորը տեղակայված, կանաչ գույնի մեռուկացած զանգվածները, որոնք .աստիճանաբար սկսում են անջատվել թարախի հետ միասին։ Մեռուկացած հյուսվածքի անջատումով գոյանում է խոր խոց` երբեմն հասնելով մինչ ջլոնը և նույնիսկ մկաններր։ Աստիճանաբար խոցր լցվում է գրանոլյացիաներով և լավանում է, գոյացնելով ամուր, ստորադաս հյուսվածքների հետ միաձուլված սպի։ Հիվանդի րնդհանուր վիճակը, որպես կանոն, խանգարված է՝ օրգանիզմի ջերմաստիճանի բարձրացում, սարսուռ, գլխացավ։ Հյուծված հիվանդների մոտ հնարավոր է սեպսիսի զարգացում։ Կարբունկուլները սովորաբար լինում են միայնակ։ Նրանք առավել հաճախ տեղակայվում են ծոծրակի, թիկունքի, գոտկատեղի շրջաններում, ֊ծայրահեղ վտանգավոր են դեմքի կարբունկուլները, որոնք ոչ հազվադեպ ուղեկցվում են նույն բարդություններով, ինչ որ չարորակ ֆուրունկուլները։
Հյուսվածաախտաբանորենկարբունկուլը բնորոշվում Է ենթամաշկային բջջանքի և դերմայի ստորին հատվածների խորը մեոուկացումով, որն աստիճանաբար .տարածվում Է դեպի ծայրամասը։ Կենտրոնական հատվածի շուրջը գոյանում է նեյտրոֆիլներից բաղկացած խիտ ինֆիլտրատ, որն աստիճանաբար տանում է դեպի հյուսվածքների նեկրոզի, շրջապատող հատվածների թարախային լուծման։ Կարբունկուլների զարգացման մեջ հատուկ դեր են խաղում էնդոգեն՝ նախատրամադրող գործոնները, որոնցից ամենից հաճախ նշվում է օրգանիզմի ընդհանուր հյուծումը՝ կապված սնուցման անբավարարության կամ տարած ծանր հիվանդությունների, ինչպես նաև նյութերի փոխանակության, հատկապես ածխաջրային խանգարումների (շաքարախտ) հետ։
Բուժումը։ Առաջին պլանում են հակաբիոտիկները, հատկապես պենիցիլինը (ենթամաշկային սրսկումներ՝ 50 000-100 000 ԱՄ, 3 ժամը մեկ), ինչպես նաև այլ հակաբիոտիկները, որոնք թառամ ընթացքի դեպքում կարող են զուգորդվել ոչ խթանիչ թերապիայի (աուտոհեմոթերապիայի) հետ։ Ծանր դեպքերում հնարավոր Է պենիցիլինի և սուլֆանիլամիդների միաժամանակյա նշանակումը։ Արտաքին բուժման մեթոդներից խորհուրդ է տրվում օգտագործել տաքը (տաք թրջոցներ, ջեռակներ), տաքացում УВЧ-ով: Հիվանդության սկզբում լավ արդյունք է տալիս ռենտգենաբուժումը, 50-ական Ռ, 2-3 օրյա րնդմիջումներով (տեխնիկական պայմաններր նույնն են, ինչ որ ֆուրունկուլի ժամանակ)։ Կարբունկուլի բացվելու ժամանակ դնել արտածծող վիրակապ՝ թրջված նատրիումի քլորիդի հիպերտոնիկ լուծույթով: Մեռուկացած զանգվածի դանդաղ պոկվելու դեպքում խորհուրդ է տրվում օգտագործել սալիցիլաթթու կամ նատրիումի սալիցիլատ, որոնցով մոտավորապես 0,5 սմ հաստությամբ ծածկում են կարբունկուլի մակերեսը։ Առանձին դեպքերում ցուցված է վիրաբուժական միջամտություն (կտրվածք)։ Պարտադիր է շրջակա առողջ մաշկի մանրազնին ախտահանումը, ինչպես ֆուրունկուլի բուժման ժամանակ։
Հիդրադենիտ (hidradenitis): Ապոկրին քրտնագեղձերի թարախային բորբոքում է։ Հիվանդությունն ամենից հաճախ տեղակայվում է անութային փոսերում (սովորաբար միակողմանի), ավելի պակաս՝ հետույքի ծալքում, կանանց մոտ՝ մեծ ամոթաշրթերի շրջանում։ Մաշկի հաստաշերտի մեջ գոյանում են սկզբում ոչ մեծ, սիսեռի չափ ցավոտ հանգույցներ, որոնք արագորեն մեծանում են, հասնում շագանակի կամ աղավնու ձվի մեծության և վեր բարձրանում շրջակա առողջ մաշկի մակարդակից։ Մաշկը նրանց վրա ստանում է կապտակարմիր գույն:

Սկզբում լինելով ամուր, հանգույցներն արագորեն փափկում են և բացվում ոչ մեծ, ծակծկված (պերֆորացիա) բացվածքի ձևով, որից արտադրվում է մեծ քանակությամբ թարախ։ Թարախակույտի խոռոչն աստիճանաբար լցվում I, գրանուլացիաներով, և պրոցեսն աստիճանաբար ավարտվում է ոչ մեծ, ձգված սպիի գոյացումով։ Որոշ դեպքերում հիդրադենիտային հանգույցները ներծծվում են առանց բացվելու և սպիներ չեն գոյացնում։ Հանգույցներր լինում են մեկից մինչև մի քանի հատ։ Եթե հանգույցների թիվը մեծ է, գոյացած առանձին թարախակույտերը կարող են միաձուլվել մեկ րնդհանուր խոռոչի մեջ։ Հիվանդությունն սկսում է սուր, սակայն հետագայում կարող է րնդունել խրոնիկական ընթացք, երբ վարակի փոխանցման հետևանքով առաջանում են նորանոր հանգույցներ։ Հիվանդների ընդհանուր վիճակը սովորաբար չի խանգարված, միայն բազմաթիվ հանգույցների միաժամանակյա ցանավորման դեպքում կարող է նկատվել օրգանիզմի ջերմաստիճանի բարձրացում։ Հիդրադենիտը բացառապես նկատվոլմ է սեռական հասունացման տարիքից հետո՝ թե տղամարդկանց և թե կանանց մոտ միատեսակ հաճախությամբ։
Հյուսվածաախտաբանոբեն հիդրադենիտը բնորոշվում է գերազանցապես նեյտրոֆիլներից բաղկացած բորբոքային ինֆիլտրատի առաջացումով՝ ապոկրին քրտնագեղձերի մարմնի ու արտազատող ծորանի շուրջը, գեղձի հետագա թարախային լուծումով ու մահով։
Ախտապատճառները և ախտածնությունը։ Հիվանգությունն առաջանում է մազապարկերի բացվածքների միջով քրտնագեղձերի արտազատիչ ծորանների մեջ ստաֆիլոկոկերի ներդրման հետևանքով։ Նախատրամադրող պատճառներն են. գերքրտնոտությունը, հատկապես բավարար մաքրություն չպահպանելու դեպքում, ոչ հազվադեպ նաև (հատկապես կանանց մոտ) մաշկի գրգռումը՝ անութային փոսերը բութ ածելիով սափրելու ժամանակ և սեռական գեղձերի գործունեության խանգարումները։
Ախտորոշումը՝ հաշվի առնելով պրոցեսի ուրույն տեղակայումը, դժվարություններ չի ներկայացնում։ Հիդրադենիտը ֆուրունկուլներից տարբերվում է նեկրոզի բացակայությամբ։
Բուժումը նույնն է, ինչ որ ֆուրունկուլյոզի ժամանակ։ Բացի այդ լավ արդյունք է ցուցաբերում գերձայնը կամ բիոմիցինի ֆոնոֆորեզը։ Միաձուլվող թարախակույտերի գոյացման դեպքում ցուցված է վիրաբուժական միջամտություն (կտրվածք)։ Կրկնումների և տևական ընթացքի հակման դեպքում հանձնարարվում է ռենտգենոթերապիա։
Երեխաների բազմաքանակ թարախակույտեր։ Հիվանդությունը դիտվում է կրծքի և վաղ մանկական հասակի երեխաների մոտ և բնորոշվում է մաշկի խորքում տեղադրված մեծ քանակի ամուր հանգույցների գոյացումով, որոնք սկզբում սիսեռի չափ են, հետագայում մեծանում են մինչև բալի չափ և լրիվ փափկում են, գոյացնելով թարախակույտ։ Մաշկը թարախակույտերի վրա ներկված է մուգ կարմիր կամ կապտակարմիր գույնի։ Թարախակույտերը երկար ժամանակ չեն բացվում։ Ծակելիս արտադրվում է զգալի քանակությամբ թարախ։ Ախտահարումը տեղակայվում է իրանի, հատկապես մեջքի, գլխի մազածածկ մասի (ծոծրակ), նստատեղերի, վերին և ստորին ծայրանդամների մաշկի վրա։ Հանգույցների հետ մեկտեղ նկատվում է ոչ մեծ, կորեկի հատիկի չափ մակերեսային պուստուլաների միաժամանակյա ցանավորում, որոնք գոյանում են քրտնագեղձերի արտազատող ծորանների մուտքում (պերիպորիտ)։ Հիվանդությունն ընթանում է երկար, դանդաղ։ Լավացող թարախակույտերին փոխարինում են նորերը։ Մաշկային ախտահարումը կարող է հասցնել պիեմիայի, սեպսիսի զարգացման։
Հյուսվածաախտաբանորեն՝ դերմայում կամ ենթամաշկային բշջանքում թարախակույտերի գոյացում, որոնց ելակետային տեղը քրտնագեղձի արտազատող ծորանն է։
Ախտապատճառները և ախտածնությունը։ Երեխաների մոտ բազմաքանակ թարախակույտերը ծագում են էկրին քրտնագեղձերի արտազատող ծորանների մեջ ստաֆիլոկոկային ինֆեկցիայի թափանցման հետևանքով։ Դրան նպաստում է երեխաներին ոչ մաքուր պահելը, չափից ավելի տաք հագցնելը և դրա հետ կապված նրանց գերքրտնելը, բացի այղ օրգանիզմի սնուցման իջեցումը, հյուծող հիվանդությունները (հատկապես էնտերիտները, ընդհանուր ինֆեկցիաները), ռախիտը, արհեստական սնուցումը։
Բուժումը։ Խորհուրդ է տրվում մաշկին քսել օղի և թարախակույտերը բացել ծակելով, այնուհետև քսել անիլինային ներկերի սպիրտային լուծույթներ, լուսավորել ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներով։ Ընդհանուր բուժումը, հակաբիոտիկներ, ընդհանուր ամրապնդող միջոցներ, ճիշտ սննդի նշանակում։

Նորածինների բշտաբորբ
(pemphigus neonatorum): Սուր վարակիչ Հիվանդություն է, աչքի է ընկնում իր մեծ հպավարակելիությամբ։ Ախտահարում է նորածիններին կյանքի առաջին 7-10 օրերում։ Աչքի է ընկնում շատ արագ առաջացող բշտերով, որոնք գոյանում են էրիթեմատոզ բծի ֆոնի կամ երևութապես առողջ մաշկի վրա, շրջապատված լինելով նեղ վարդագույն պսակով։ Սկզբնական բշտերը, որոնք լինում են խոշոր սիսեռի մեծության, կիսագնդաձև բարձրանում են շրջակա մաշկի մակարդակից վեր և լցված են շճային, թափանցիկ պարունակությամբ։ Արագորեն մեծանալով ծայրամասային աճման միջոցով, նրանց տրամագիծը կարող է հասնել մի քանի սանտիմետրի։ Միաժամանակ նրանք դառնում են ավելի ծալքավոր բնույթի, պարունակությունը դառնում է պղտոր։ Սպիտակեղենի հետ շփվելու հետևանքով բշտերը բացվում են, գոյացնելով կարմրավարդագույն քերծվածքներ, որոնց շուրջը կախվում են բշտերի ծածկի մնացորդներ։ Պինցետով ձգելու ժամանակ կարելի է շարունակել էպիթելի շերտազատումր էրոզիայի սահմանից դուրս։ Ամենից հաճախ բշտերի ցանավորումն սկսվում է վերին ծայրանդամների ու որովայնի (պորտի շուրջը) մաշկի վրա, սակայն հետագայում նրանք կարող են տարածվել ամբողջ մաշկային ծածկույթով մեկ։ Պորտային վերքի շրջանում ոչ հազվադեպ դիտվում է այտուց, հիպերեմիա և կեղևների կուտակում։ Հիվանդների ընդհանուր վիճակը թեթև դեպքերում կարող է խանգարված չլինել։ Ավելի ծանր դեպքերում նշվում է օրգանիզմի ջերմաստիճանի բարձրացում մինչև 38° և ավելի, թուլություն, ախորժակի կորուստ, լուծ։ Բացառիկ ծանր դեպքերում կարող է զարգանալ սեպտիկոպիեմիա, որը ոչ հազվադեպ վերջանում է երեխայի մահով։

Նորածինների պեմֆիդուսի բացառիկ ծանր ձևն է ներկայացնում, այսպես կոչված Ռիտերի թերթաձև մաշկաբորբը։ Հիվանդությունն սկսվում է բշտերի ցանավորումով, որոնք, արագ մեծանալով ու բացվելով, տանում են դեպի վառ կարմիր գույնի տարածուն էրոզիաների գոյացմանը: Արտաքինից առողջ թվացող մաշկի տեղամասերում մատով թեթև տրորելու դեպքում տեղի է ունենում եղջերաշերտի շերտազատում և գոյանում են էրոզիաներ։ Մի քանի օրվա ընթացքում պրոցեսն ախաահարում է գրեթե ամբողջ մաշկային ծածկույթը և, որպես կանոն, տանում է դեպի սեպսիսի զարգացումը, որը հաճախ մահացու վախճան է ունենում:

Հյուսվածաախտաբանությունը։ Բշտի խոռոչը տեղադրված է անմի֊ ջապես եղջերային շերտի տակ և լցված է աննշան քանակությամբ նեյտրոֆիլներով։ Փշաձև շերտի բջիջները, որոնք կազմում են բշտի հատակը, թույլ են ներկվում, նրանց միջև հանդիպում են առանձին լեյկոցիտներ, դերմայում՝ պտկիկային շերտի անոթների լայնացում և նրանց շուրջը աննշան ինֆիլտրացիա, գերազանցապես նեյտրոֆիլներից։
Ախտորոշումը։ Տարբերական ախտորոշման տեսակետից պետք է նկատի ունենալ նորածինների սիֆիլիսային բշտաբորբը և բնածին էպիդերմոլիզը, որոնք տարբերվում են նորածինների պեմֆիդուսից նրանով, որ ի հայտ են գալիս արդեն ծննդաբերության պահին և տեղակայվում են մաշկի այն տեղամասերում, որոնք ենթարկվում են վնասման (նորածինների մոտ՝ գլուխ, ուսեր, ստորին վերջույթներ)։ Կասկածելի դեպքերում բշտերի պարունակությունր հետազոտվում է դժգույն տրեպոնեմի նկատմամբ, իսկ արյունր պետք է հետազոտել րստ Վասերմանի ռեակցիայի, նստվածքային ռեակցիաների և դժգույն տիեպոնեմների անշարժացման ռեակցիայի։
Ախտապատճառները։ Համաճարակաբանությունը։ Հիվանդությունն առաջացնում է ոսկեգույն ստաֆիլոկոկը, որն օժտված է բարձր տոքսիկությամբ։ Վարակի աղբյուրն ամենից առաջ հանդիսանում են բժշկական անձնակազմը (քույրեր, խնամողներ) կամ նորածինների մայրերը, որոնք վերջերս տարել են մաշկի ստաֆիլոկոկա֊ յին ախտահարումների ինչ-որ ձևեր (ֆուրունկուլներ, հիդրադենիտ)։ Ինֆեկցիայի վարակի հետագա փոխանցումը մեկ նորածնից մյուսին բժշկական անձնակազմի ձեռքերի կամ սպիտակեղենի միջոցով կարող է ծննդատներում առաջացնել հիվանդության համաճարակային բռնկում։
Բուժումը։ Բշտերը բացել և. ծածկերի մնացորդներն զգուշորեն հեռացնել, էրոզիաներին քսել բորանաֆթալանային 5 %-անոց, գենցիանվիոլետի 2 %-անոց օծանելիք։ Տաք լոգանքներ կալիում պերմանգանատով։ Ընդհանուր բուժումը, հակաբիոտիկներ կամ սուլֆանիլամիդներ։
Կանխարգելումը։ Առողջ նորածինների անհապաղ անջատում հիվանդներից, բժշկական անձնակազմի հիվանդ անձանց ժամանակավոր հեռացում աշխատանքից։ Շենքի մանրազնին ախտահանում, սպիտակեղենի հականեխում:

 

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին