Երիկամի ավազանի բորբոքումն է։ Ավազանի և սկահակի լորձաթաղանթի բորբոքումը, որպես կանոն, ուղեկցվում է նաև երիկամի պարենխիմայի բորբոքային պրոցեսով։ Գործնականում առանձին պիելիտ չի լինում, ուստի ճիշտ կլինի խոսել պիելոնեֆրիտի մասին։ Երիկամների ոչ սպեցիֆիկ մանրէական-բորբոքային հիվանդություն է, գերազանցապես օջախային, սկահակաավազանային համակարգի և միջանկյալ հյուսվածքի ախտահարումով, որն ընթանում է երիկամների և խողովակային ֆունկցիայի վաղ խանգարումով։
Պիելոնեֆրիտը կարող է լինել`
* միակողմանի
* երկկողմանի,
* սուր
* քրոնիկական,
* առաջնային
* երկրորդային։
Էթիոլոգիան և պաթոգենեզը։ Շատ հաճախ հարուցիչները ստաֆիլոկոկը, աղիքային, նեխային, կապտաթարախային ցուպիկներն են։ Վերջին տարիներին հաճախացել են հիվանդությունները, որոնց առաջացնում են պայմանական-ախտածին միկրոօրգանիզմները՝ ստրեպտոկոկերը և էնտերոկոկերը։ Վերջիններս հաճախ հայտնաբերվում են երիկամների և միզատար ուղիների քրոնիկական հիվանդություններով տառապող հիվանդների մեզի ցանքսում։ Պիելոնեֆրիտի ռեցիդիվների առաջացման պրոցեսում որոշակի դեր է հատկացվում մանրէների «L» ձևերին։ L ձևերը երիկամային հյուսվածքում երկար են պահպանում իրենց ախտածին հատկությունները, օժտված են դեղորայքային կայունությամբ (ռեզիստենտականություն), իսկ մի շարք նպաստող գործոնների ազդեցության պայմաններում (սառեցում, վարակ) կարող են վերափոխվել նախկին միկրոբային ձևերի և ախտաբանական պրոցեսի սրացում առաջացնել: Վերջին տարիների ուսումնասիրությունները հիմք են տալիս ենթադրելու պիելոնեֆրիտի ծագման վիրուսային բնույթի մասին։
Առանձնացվում են այն գործոնները, որոնք նախատրամադրում են պիելոնեֆրիտի զարգացումը՝ ժառանգական, ձևաբանական, ֆիզիկական, ուրոդինամիկ, նյութափոխանակային, դեղորայքային, կլիմայական և այլն։ Երիկամներում քրոնիկական պրոցեսի զարգացման ժառանգական գործոնների թվում առավել հաճախ հանդիպում է հիպոպլաստիկ դիսպլազիան։ Վերջինս նպաստում է երիկամային տարբերակված էպիթելի հիմնական ֆունկցիայի խանգարմանը, երիկամային պատնեշային ֆունկցիայի թուլացմանը և վարակի առկայության դեպքում հանդիսանում է միզային համակարգում քրոնիկական բորբոքման պրոցեսի զարգացման գործոններից մեկը: Վարակի ներթափանցումը շատ հաճախ տեղի է ունենում արյունային և վերընթաց ձևով՝ միզածորանով։ Երեխաների մոտ վարակի վերընթաց զարգացման մեջ մեծ նշանակություն է տրվում ռեֆլյուքսներին, ինչպես նաև աղջիկների սեռական ուղիների մանրէական բորբոքմանը։
Մանրէական հակածնային խթանմանը երիկամները պատասխանում են սեկրետոր իմունոգլոբուլինների արտադրումով ։ Պիելոնեֆրիտի զանազան տարբերակները մեծ մասամբ կախված են իմունաբանական ռեակցիաների բնույթից։ Պրոցեսի սուր ցիկլային ընթացքը տեղի է ունենում այն երեխաների մոտ, որոնք ունակ են հակածնային խթանմանը պատասխանել իմունոգլոբուլինների լիարժեք արտադրումով։ Քրոնիկականի վերածնման հակումը դիտվում է իմունոգլոբուլինների անբավարար արտադրման պայմաններում: Այսպես կոչվող «առաջնային» պիելոնեֆրիտի զարգացման պրոցեսում, երբ չեն հայտնաբերվում խցանման և նյութափոխանակության խանգարումներ, ախտաբանությունը զարգանում է ֆագոցիտային համակարգի կամ իմունաբանական հակազդեցության այս կամ այն օղակի պակասի հետևանքով։
Կլինիկան: Երեխաների մոտ առաջին ամիսներին ընթանում է համատարած վարակի տիպով՝ տոքսիկոզի, էքսիկոզի երևույթներով, տեղային ախտանիշների բացակայությամբ, որոնք բնորոշ են ավելի բարձր տարիքի երեխաների համար (Է.Մ. Սիլինա)։ Հիվանդությանը նախատրամադրված են կյանքի առաջին կես տարվա, հատկապես 4-5 ամսական երեխաները, որը համընկնում է խառը սնուցման անցման, տարբեր դեղորայք ընդունելու, կանխարգելիչ պատվաստումների, ռեսպիրատոր վիրուսային վարակների հաճախացման հետ։ Սկզբնական շրջանում նկատվում է երեխայի գունատություն՝ հաճախ դեղնագույն երանգով, փսխում, մարմնի զանգվածի ավելացման բացակայություն, հաճախ միզախանգարման երևույթներ՝ միզարձակման ժամանակ ճչոց և ճիգի գործադրում, հաճախացած կամ հազվադեպ միզարձակում։ Այդ շրջանում արդեն հայտնաբերվում է չափավոր սպիտամիզություն, զգալի լեյկոցիտուրիա, միկոոհեմատուրիա։ Ավելի ուշ շրջանում լինում է արտահայտված ինտոքսիկացիա, ջրազրկում, ծարավություն, ադինամիա, ռեֆլեքսների ընկճում։ Վիճակի ծանրությունը հաճախ խորանում է տոքսիկոզի, թթվագարության, խողովակային էպիթելի ախտահարման ֆոնի վրա էլեկտրոլիտայհն տեղաշարժերով։ Բարձր տարիքի երեխաների մոտ կլինիկական ախտանիշներն ավելի որոշակի են։ Բացի ինտոքսիկացիայից, կարող են նկատվել նաև որովայնի, գոտկատեղի ցավեր, միզարձակության և մարսողության խանգարման երևույթներ։ Արյան քննություններով հայտնաբերվում է լեյկոցիտոզ՝ ձախ թեքումով, ԷՆԱ-ի արագացում։
Պիելոնեֆրիտի ախտորոշման համար նշանակություն ունի ճիշտ հավաքած անամնեզը։ Լեյկոցիտուրիան պիելոնեֆրիտի հաճախ նկատվող, սակայն ոչ ախտահատուկ նշանն է։ Լեյկոցիտուրիայի աղբյուրը պարզելուն որոշ չափով օգնում է 2 և 3 բաժակների փորձը։ Պիելոնեֆրիտի և ցիստիտի համար բնորոշ է լեյկոցիտների առկայությունը մեզի բոլոր բաժիններում (համատարած լեյկոցիտուրիա), մինչդեռ ուրեթրիտի դեպքում՝ գլխավորապես առաջին բաժնում (ինիցիալ լեյկոցիտուրիա): Թաքնված լեյկոցիտամիզությունը լավ է հայտնաբերվում քանակական մեթոդների օգնությամբ (Նեչիպորենկոյի, Ամբուրժեի փորձանմուշներ), ինչպես նաև հրահրող փորձերով՝ պրեդնիզոլոնով, ջրային ծանրաբեռնումով, ՈՒՎՉ-ի կիրառումով։
Պիելոնեֆրիտի ակտիվության գագաթնակետում մեզի նստվածքում լեյկոցիտների 85-90%-ը ներկայացված է լինում նեյտրոֆիլներով։ Պիելոնեֆրիտի ակտիվ փուլում բնորոշ է զգալի բակտերուրիան (1 մլ մեզում 105 և ավելի միկրոբների քանակություն): Տարբերակել զգալի մանրէամիզությունը միզատար ուղիների ստորին հատվածների ախտոտումից հնարավոր է միայն ֆազակոնտրաստային մանրադիտակի օգնությամբ։ Ընդ որում, անհրաժեշտ է հաշվի առնել երկու պայման՝
1. տեսադաշտում մինչև 10 միկրոօրգանիզմների առկայությունը լրիվ բացառում է մանրէամիզությունը,
2. տեսադաշտում միկրոօրգանիզմների հաշվման անհնարինությունը վկայում է միզային վարակի մասին։
Մեզի փորձանմուշների ֆազակոնտրաստային մանրադիտակային ուսումնասիրությունների առավելությունը միզային վարակի անմիջական ախտորոշման և վաղ սկսվող բուժման հնարավորությունն է։ Հետագա ուլտրաձայնային, ռենտգենոկոնտրաստային և ռադիոիզոտոպային հետազոտությունները լրացնում են պիելոնեֆրիտի ախտորոշումը և հնարավորություն են տալիս ճշտելու հիվանդության ձևը, խցանման առկայությունը, նրա տեղակայումը և բնույթը։ Ձևաբանական ուսումնասիրությունները հաճախ օջախային փոփոխությունների գերակշռում են հայտնաբերում (բազմասեգմենտային լեյկոցիտային ինֆիլտրացիա, ստորադիր խողովակների քայքայում, միջանկյալ հյուսվածքի սկլերոզ)։
Տարբերակիչ ախտորոշման ժամանակ պետք է բացառել երիկամների այլ միկրոբային բորբոքային հիվանդությունները (ցիստիտ, ուրեթրիտ, վուլվովագինիտ, բալանոպոստիտ), ինչպես նաև երիկամի այնպիսի հիվանդություններ, ինչպիսիք են տարածուն գլոմերուլոնեֆրիտը, ոչ մանրէական միջանկյալ նեֆրիտը, երիկամների տուբերկուլոզը և այլն։
Քրոնիկական պիելոնեֆրիտ։ Կլինիկական արտահայտություններին բնորոշ է բազմազանությունը, որը պայմանավորված է երիկամներում մանրէական բորբոքային պրոցեսի տեղակայումից և տարածվածությունից, վարակի ակտիվությունից, հիվանդության շրջանից և բարդությունների առկայությունից։
Հիվանդությունը հաճախ ընթանում է գաղտնի, արտահայտվելով միայն մեզի փոփոխություններով (լեյկոցիտուրիա, ոչ մշտական հեմատուրիա և պրոտեինուրիա) և բակտերիաուրիայով։ Սակայն ավելի մանրազնին հետազոտության դեպքում հիվանդների մոտ հաճախ հնարավոր է հայտնաբերել քրոնիկական թունավորման ախտանիշներ՝ հոգնածություն, սուբֆեբրիլ ջերմություն։ Հիվանդների մեծ մասի մոտ քրոնիկական պիելոնեֆրիտն ունի կրկնվող ընթացք, որը բնորոշվում է արտահայտված կլինիկական երևույթների նոպաներով (պիելոնեֆրիտի գրոհներ), որոնց հաջորդում են շատ կամ քիչ երկարատև, առանց ախտանիշների շրջանները կամ ռեմիսիաները։
Երկար ժամանակ հիվանդների արտաքին տեսքը գրեթե չի փոխվում։ Երբեմն նկատվում է մաշկի գունատություն և դեմքի այտուցվածություն։ Երիկամային անբավարարության միացման դեպքում մաշկը դառնում է չոր, անհարթ և թեփոտվում է։ Լեզուն չոր է՝ պատված մոխրագույն փառով։ Հայտնվում է զարկերակային հիպերտենզիա։ Այտուցներ, որպես կանոն, չեն լինում (տե՛ս «Երիկամային անբավարարություն»)։ Արյան hետազոտությունից hաճախ hայտնաբերվում է չափավոր արտահայտված սակավարյունություն (հիպո- կամ նորմոքրոմ), որը կայուն է երկաթի պատրաստուկների և B12 վիտամինի բուժման նկատմամբ։ Հաճախ լինում է լեյկոցիտոզ` ձախ թեքումով, ԷՆԱ-ի արագացում։
Քրոնիկական պիելոնեֆրիտով hիվանդ երեխաների մեծ մասի մոտ արտազատական միզագրության (ուրոգրաֆիայի) դեպքում հայտնաբերվում են ֆունկցիոնալ փոփոխություններ գավաթաավազանների և միզածորանների տոնուսի իջեցման ձևով։ Հիվանդության զարգացման հետ տեղի է ունենում պտկիկների հարթեցում, գավաթների պատկերի կոպտացում, վզիկների ձևափոխում (նեղացում, կարճացում)։ Ավելի ուշ շրջանում նկատվում է պիելոնեֆրիտին բնորոշ կնճռոտված երիկամ, որը չափերով փոքրացած է, ունի անհարթ ուրվագծեր, գնդասեղաձև կամ սնկաձև ձևափոխված գավաթները մոտեցած են միմյանց։ Մեզի արտահոսքի դժվարացման դեպքում քրոնիկական պիելոնեֆրիտի ռենտգենաբանական պատկերը լրացվում է ուրոդինամիկայի խանգարման ախտանիշներով, որն արտահայտվում է ավազանների, միզածորանների և միզապարկի տարբեր աստիճանի լայնացումով։ Քրոնիկական պիելոնեֆրիտով հիվանդ երեխաների մոտ, հատկապես խանգարված միզարձակման առկայության դեպքում, պարտադիր է ցիստոուրեթրոգրաֆիան, որը հաճախ միզապարկամիզածորանային հետհոսք է հայտնաբերում (Ա.Գ. Պուգաչով)։
Բուժումը։ Պիելոնեֆրիտի սուր շրջանում նշանակվում է անկողնային ռեժիմ, կաթնաբուսական դիետա, վիճակի բարելավման դեպքում՝ դիետա, որը համապատասխանում է երեխայի տարիքին և պարունակում է բավարար քանակներով վիտամիններ, սպիտակուցներ և ճարպեր։ Տեղային արյան շրջանառության բարելավման, ցավերի մեղմացման նպատակով նշանակում են տաքացնող կոմպրեսներ, ջերմակ, գոտկատեղի շրջանի դիաթերմիա։ Եթե ցավերը չեն մեղմանում, տրվում են սպազմոլիտիկներ։ Պիելոնեֆրիտի բուժման կոմպլեքսում առանձնահատուկ տեղ է գրավում հակամանրէական թերապիան։ Այն պետք է լինի ժամանակին, բավականին ինտենսիվ և երկարատև։ Շատ արդյունավետ են կիսասինթետիկ հակաբիոտիկները։ Բարձրարդյունավետ են նաև նիտրոֆուրանի ածանցյալները, որոնք ունեն ազդեցության լայն սպեկտր։ Պետք է հիշել նաև հակաբիոտիկների փոխարինման անհրաժեշտության (յուրաքանչյուր 7-10 օրը) և նրանց օգտագործման զգուշության մասին, որոնք երիկամների ֆունկցիոնալ անբավարարության ժամանակ կիրառվում են պակաս դեղաչափերով։ Սուլֆանիլամիդային դեղորայքը տրվում են ընդունված դեղաչափերով 7-10 օր՝ մեծ քանակությամբ հեղուկների հետ։
Հակամանրէական դեղամիջոցների ընտրությունը և նրանց զուգակցումը կատարվում է` հաշվի առնելով հարուցիչի բնույթը, դեղանյութերի նկատմամբ նրա զգայնությունը, երիկամների վիճակը, մեզի ռեակցիան, հակաբիոտիկների նկատմամբ հիվանդի անհատական զգայնությունը։ Ներկայումս դեռևս վիճաբանական է հակամանրէական բուժման կուրսերի երկարատևության հարցը։ Հեղինակների մեծ մասի կարծիքով ռեմիսիաների երկարատևությունը և ռեցիդիվների հաճախությունը կապված է ոչ թե բուժման կուրսի երկարատևությունից, այլ զարգացման անոմալիաներից կամ նյութափոխանակության խանգարումներից և խցանման աստիճանից։
Չխցանված (ոչ օբստրուկտիվ) պիելոնեֆրիտի դեպքում շատ նպատակահարմար է չընդմիջվող հակամանրէական թերապիայի նշանակումը ոչ պակաս, քան 6 շաբաթվա ընթացքում և առավելագույն դեղաչափով՝ առաջին 10-20 օրերին։ Այնուհետև դեղաչափն իջեցվում է կիսով չափ կամ փոխարինվում է այլ դեղորայքով։ Մեզի կայուն կարգավորման պայմաններում ցուցված է անցնել ընդմիջվող բուժման (3-6 ամիս)։ Պիելոնեֆրիտի խցանող ձևերի դեպքում հակամանրէական թերապիան ավելի երկարատև է, իրագործվում է անհատական սխեմայով, միզաշարժման և նյութափոխանակության խանգարումների կարգավորումով։ Դիսբակտերիոզի կանխարգելման նպատակով նշանակվում են թթու կաթնային սննդամթերք: Երկրորդային պիելոնեֆրիտի բուժման ժամանակ առաջին հերթին անհրաժեշտ է զանազան վերականգնողական-պլաստիկական վիրահատությունների օգնությամբ վերացնել միզատար ուղիների խցանումը։ Սանատոր-առողջարանային բուժումը կատարվում է ոչ շուտ քան սրացումից 6 ամիս հետո Ժելեզնովոդսկում, Էսենտուկիում, Տրուսկավեցում, Ուստինովում, Սաիրմեում և այլն։
Քրոնիկական պիելոնեֆրիտի բուժումը պետք է կատարվի երկար տարիների ընթացքում։ Բուժման սկզբունքը նույնն է, ինչպես և սուր պիելոնեֆրիտի ժամանակ։ Անհրաժեշտ է առանձնահատուկ ուշադրություն դարձնել իմունոթերապիային, ուրոդինամիկայի վերականգնման միջոցառումների կիրառմանը, որոնք կանխարգելում են արտահայտված սկլերոզային փոփոխությունների զարգացումը։ Այդ նպատակով մանրէական բորբոքման ակտիվության մարման շրջանում կիրառվում են գլյուկոկորտիկոիդներ (7-10 օր), ինչպես նաև խինոլինային շարքի դեղամիջոցներ հակամիկրոբային թերապիայի զուգակցումով։ Խինոլինային շարքի դեղամիջոցներ ստացած պիելոնեֆրիտով հիվանդ երեխաների երկարատև դիտարկումից հայտնաբերվել է խանգարված նյութափոխանակության վերականգնում, խողովակային ֆունկցիայի պահպանում և երիկամների չափերի փոքրացման բացակայություն (Ն.Ա. Կորովինա)։
Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին
