Պերիկարդիտ (սրտակրանքաբորբ)

V. Զարգացման արատներ (դիվերտիկուլներ, ցելոմային բուշտեր)

Կլինիկա-կազմաբանական դասակարգում
I. Սրտակրանքաբորբերը.
Ա. Սուր ձևեր.
1. Կատարալ
2. Չոր կամ ֆիբրինոզ
3. Արտաքրտնուկային կամ էքսուդատիվ (շճաֆիբրինոզ կամ արնահոսային)
ա) առանց սրտի խծուծման (տամպոնադայի, խցանման)
բ) սրտի խծուծմամբ (լարված)
4. Թարախային
5. Նեխային
Բ. Խրոնիկական ձևեր
1. Խրոնիկական արտաքրտնուկային
2. Արտաքրտնուկա-կպումային, պարկավորված
3. Կպումային.
ա) անախտանիշ
բ) սրտի գործունեության գործառնական խանգարումներով
գ) կրակալումով (պատենավորված սիրտ, տՈվՓՌՐվՏպ րպՐՊՓպ)
դ) արտասրտակրանքային կպումներով
ե) սեղմող սրտակրանքաբորբ (կոնստրիկտիվ պերիկարդիտ)
սկզբնական փուլ (ձև)
արտահայտված փուլ (ձև)
ապասնուցային փուլ (ձև)
Գ. Բորբոքային հատկուռուցքների (գրանուլյոմաների) սերմնակալում (″գաղտակուր″, ″жемчужница″)

II. Սրտակրանքի խոռոչում ոչ բորբոքային պարունակության կուտակում
հիդրոպերիկարդ
արտաքրտնուկային լորձայտուցի (միքսեդեմայի) ժամանակ
արնասրտակրանք (հեմոպերիկարդ)
մամացասրտակրանք (խիլոպերիկարդ)
օդասրտակրանք (պնևմոպերիկարդ)

III. Նորագոյացություններ
մենակյաց (սոլիտար)
սերմանված (դիսսեմինացված)
սրտակրանքաբորբով բարդացած

IV. Բուշտեր
մշտական ծավալի
մեծացող

Սրտակրանքաբորբերի կլինիկական տարբերակները
Հիմնական կլինիկական համախտանիշները.
ա/ սրտակրանքի ախտահարման համախտանիշ;
բ/ սուր փուլային խանգարումների համախտանիշ;
գ/ իմուն խանգարումների համախտանիշ;
դ/ հիմնական հիվանդությունների նշաններ:

Չոր սրտակրանքաբորբ
Սրտակրանքի նյարդային վերջույթների զգայնությունը չափազանց ցածր է: Հիմնականում զգայուն է սրտակրանքի ստորին մասը: Ցավերը հիմնականում առաջանում են այն ժամանակ, երբ սրտակրանքաբորբն ուղեկցվում է նաև թոքամզի ներգրավմամբ (պլևրոպերիկարդիտ): Ցավը սովորաբար տևում է ժամերով, չի անցնում նիտրոգլիցերինից, բութ է, երբեմն կարող է լինել շատ ուժեղ: Այն հիմնականում տեղակայվում է գագաթի շրջանում, կապված է շարժումների հետ` մանավանդ շնչական: Երբեմն կարող է լինել նոպայաձև, հիշեցնելով կրծքային հեղձուկը, ի տարբերություն վերջինիս ֆիզիկական լարման հետագա շարունակման դեպքում այն պակասում է: Հանկարծակի սկզբի դեպքում կարող է նման լինել սրտամկանի ինֆարկտի ժամանակ դիտվող ցավերին, չնայած, նրանք համարյա երբեք չեն լինում այնքան ինտենսիվ, որպեսզի նրանց ճնշման համար օգտագործվեն թմրեցնող ցավազրկիչներ: Արյան շրջանառության և շնչական համակարգի փոփոխությունները ռեֆլեկտոր են և անցողիկ: Դա զարկերակային ճնշման անկումն է, անռիթմությունները, հաճախասրտությունը, հաճախաշնչությունը: Երբեմն ցավոտ է լինում ձախ կրծոսկրա-անրակային միացման վերևում, m.sternocleidomastoideus-ի ոտիկների միջև գտնվող կետը, որտեղ անցնում է ստոծանիական նյարդը: Կարող է ցավոտ լինել նաև թրանման ելունի հիմքի ձախ կողքին գտնվող կետը (սրտակրանքի մեխանիկական գրգռում): Երբեմն կարող է առաջանալ ռեֆլեկտոր հազ: Շատ հազվադեպ կարող է ցավոտ լինել կլումը:

Ախտորոշիչ մեծ նշանակություն ունի սրտակրանքի քսման աղմուկը, որը հաճախ թույլ է տալիս նաև ախտորոշել անախտանիշ ձևերը: Քսման աղմուկը կարող է լինել միափուլ (սիստոլիկ), երկփուլ (սիստոլա-դիաստոլիկ) և եռփուլ (նախասիստոլա-սիստոլա-դիաստոլիկ, ″շոգեքարշի աղմուկ″, Տրաուբեի աղմուկ): Աղմուկն անցողիկ է, կապված է հիվանդի դիրքից, շնչական փուլից, լսափողակի սեղման ուժից: Այն շատ վատ է տարածվում: Ասում են, ″աղմուկը մահանում է այնտեղ, որտեղ ծնվում է″: Սրտամկանի ինֆարկտի ժամանակ նույնպես կարելի է լսել սրտակրանքի քսման աղմուկ, որը բնորոշ է այսպես կոչված էպիստենոկարդիալ պերիկարդիտին, ինչը կարող է ախտորոշման սխալի պատճառ դառնալ: Կամ հակառակը, այն հաճախ հիմք է տվել կասկածել, և այնուհետև հաստատել սրտամկանի ինֆարկտի ախտորոշումը: Սրտակրանքաբորբի նման ցավեր կարող է տալ հարստոծանիական, ինչպես նաև միջնորմային թոքամզաբորբը: Այդ դեպքերում լսվում է ոչ թե սրտակրանքային, այլ թոքամզասրըակրանքային քսման աղմուկ: Այն թոքամզային աղմուկ է, որը, սակայն, առաջանում է սրտի գործունեության շնորհիվ սիստոլայի և դիաստոլայի ժամանակ: Այդ աղմուկը կապված է ոչ միայն սրտի գործունեությունից, այլ նաև զգալիորեն կախված է շնչական շարժումներից: Ընդ որում, եթե այն լավ լսվում է շնչական մեկ փուլում, ապա չի լսվում, կամ շատ թույլ է լսվում շնչական մյուս փուլում: Իսկ սրտակրանքային քսման աղմուկը լսվում է շնչառության երկու փուլերում էլ, արտաշնչման ժամանակ ուժեղանալով, բայց ոչ հակառակը:

ԷՍԳ-ի վրա սկզբնական շրջանում, բայց ոչ բոլոր դեպքերում, լինում է ST-հատվածի նույնակողմ (կոնկորդանտ) բարձրացում, ինչը կապված է հարակից սրտամկանային շերտի բորբոքման հետ: ST-հատվածը մեկ-երկու օրից վերադառնում է իզոգծին, երբեմն փոխարինվելով ST-հատվածի գոգավոր (concave) կարճատև անկմամբ: Երբ ST-հատվածը վերադառնում է իզոգծին, որպես օրենք առաջանում են բացասական T-ատամիկներ, որոնք պահպանվում են բավականին երկար (2-3 շաբաթ):

Արտաքրտնուկային սրտակրանքաբորբ
Կարող է զարգանալ չոր սրտակրանքաբորբից հետո, կամ առանց այդ փուլի: Հեղուկի դանդաղ կուտակման պարագայում ներսրտակրանքային ճնշումը էապես չի բարձրանում նույնիսկ մեծ քանակությամբ արտաքրտնման դեպքում (մինչև 2-3 լիտր): Արյան շրջանառությունն այդ դեպքերում չի խախտվում: Իսկ հեղուկի արագ կուտակման դեպքում նույնիսկ 200-300 մլ-ը կարող է առաջացնել սրտի խծուծման (տամպոնադայի) համախտանիշ, իսկ սրտակրանքային ընկալիչների գրգռումը նույնիսկ կարող է հանգեցնել սրտի հանկարծակի կանգի: Գագաթային հրոցը սովորաբար պահպանված է լինում, սակայն այն տեղափոխված է լինում սրտի բթացման սահմանից ներս (Ժառդենի ախտանիշ): Շնչափողի վրա ճնշումը կարող է առաջացնել համառ հաչոցանման հազ: Կերակրափողի սեղմումը կարող է դժվարացնել կլման ակտը: Ձախ հետադարձ նյարդի ճնշումը կարող է առաջացնել ձայնի փոփոխություն: Ստոծանու շարժումների ցավոտության պատճառով, ինչպես նաև ռեֆլեկտոր ճանապարհով, որովայնը դադարում է մասնակցել շնչական ակտին (Վինտերի ախտանիշ): Սրտի բթացման սահմաններն ընդարձակվում են երկու կողմերը (Ռիչի ախտանիշ): Աջ սահմանը ստոծանու հետ կազմում է բութ անկյուն (Էբշտեյնի ախտանիշ): Բթացման սահմաները փոխվում են մարմնի դիրքից: Երբ հիվանդը կանգնում է, նրանք փոքրանում են 2-4 սանտիմետրով: Հարաբերական և բացառձակ բթացման սահմանները մոտենում են, և ստորին հատվածներում հիմնականում համընկնում են: Թոքի սեղմված հատվածը բախման ժամանակ տալիս է թմբկային երանգ, և այդ կտրուկ անցումը սրտի բացարձակ բթությունից թմբկային երանգով բախման հնչյունին կոչվում է Էդլեֆսեն-Փոթենի ախտանիշ:

Սրտի տոները սովորաբար պահպանվում են, քանի որ հեղուկը չի կարող արգելք հանդիսանալ ձայնի տարածմանը: Սրտակրանքի քսման աղմուկը կարող է լսվել միայն մարմնի որոշակի դիրքերում. օրինակ, գլխի ետ թեքման դեպքում (Գերկեի ախտանիշ), շատ արագ արտաշնչման ժամանակ (Փոթենի ախտանիշ), կամ այլ դիրքերում: Ռենտգենյան նկարի վրա դասական եռանկյունի ձևը կարող է լինել միայն ախտընթացի երկարատև լինելու դեպքում, և դա խոսում է նրա մասին, որ սրտակրանքը կորցրել է իր առաձգականությունը: Իսկ եթե ռենտգենյան պատկերը մոտ է գնդաձևի, ապա դա խոսում է ախտընթացի թարմության մասին: Վերջին դեպքում սովորաբար նկատվում է նաև լյարդի մեծացում և բարձր երակային ճնշում: Ընդհանրապես, ռենտգենյան մեթոդով կարելի է որոշել հեղուկի կուտակումը սրտակրանքի խոռոչում միայն վերջինիս նվազագույնը 100-200 մլ կուտակման դեպքում: ԷՍԳ-ի վրա սովորոբոր լինում է վոլտաժի իջեցում: Սակայն, կարող են հանդիպել և չոր սրտակրանքաբորբին բնորոշ փոփոխություններ:

Խրոնիկական էքսուդատիվ պերիկարդիտն անհրաժեշտ է տարբերակել սրտակրանքի խոռոչում այլ ծագման հեղուկի կուտակման հետ: Հեղուկասրտակրանքը (հիդրոպերիկարդը) ոչ բորբոքային հեղուկի (տրանսսուդատի) կուտակումն է: Սրտակրանքային հեղուկը այդ դեպքերում լինում է պարզ, թափանցիկ, բջջային տարրերից աղքատիկ: Սպիտակուցը հեղուկում լինում է 3 տոկոսից ցածր, տեսակարար կշիռը 1015-1018-ից ցածր: Սովորաբար տրանսսուդատը կուտակվում է 150-300 մլ-ի սահմաններում, բայց կարող են հանդիպել դեպքեր, երբ հեղուկը կուտակվում է մինչև 500-1000 մլ: Ցավ կամ սրտակրանքի քսման աղմուկ երբեք չի լինում: Սովորաբար հիդրոպերիկարդը հանդիպում է որպես ընդհանուր այտուցային համախտանիշի բաղադրիչ: Մեկուսացված հիդրո-պերիկարդ առաջանում է տեղային մանրաշրջանառության խանգարումների պատճառով, որոնք հիմնականում պայմանավորված են միջնորմի նորագոյացություններավ: Միքսեդեմայի (լորձայտուցի) ժամանակ սրտակրանքի խոռոչի արտաքրտնուկի քանակությունը քիչ է, սակայն, երբեմն այն կարող է հասնել 4 լիտրի: Արտաքրտնուկն ունի ուրույն լորձային բնույթ, բարձր խտություն, սպիտակուցի բարձր պարունակություն (2-6 %), բայց Ռիվալտայի փորձը բացասական է: Խիլոպերիկարդը (մամացասրտակրանքը) առաջանում է այն դեպքերում, երբ սրտակրանքի խոռոչի մեջ է ներթափանցում կրծքային ավշածորանը:

Սրտի խծուծումը արտաքրտնուկային սրտակրանքաբորբի ժամանակ
Սրտի տամպոնադան զարգանում է սրտակրանքի խոռոչում հեղուկի արագ կուտակման ժամանակ: Այդ դեպքում առաջանում են արյան շրջանառության արտահայտված խանգարումներ. հաճախասրտություն, զարկերակային ճնշման, մանավանդ պուլսային ճնշման անկում: Ներսրտակրանքային հեղուկը սեղմում է ոչ միայն սիրտը, այլ նաև ներսրտակրանքային տեղակայում ունեցող երակային ցողունները: Վերին և ստորին սիներակները հավասարաչափ չեն սեղմվում. պառկած դիրքում հիմնականում դժվարանում է արտահոսքը վերին, իսկ նստած` ստորին սիներակից: Այդ իսկ պատճառով, այդ հիվանդների մոտ նստած վիճակում մեծանում է լյարդը, իսկ պառկած վիճակում, մանավանդ ներշնչման ժամանակ, լցվում են պարանոցային երակները: Քանի որ ներշնչման ժամանակ ավելի քիչ արյուն է լցվում սիրտը (արյունալեցվում են սիներակները), առաջանում է այսպես կոչված հակասական (պարադոքսային) պուլս (Կուսմաուլի կրկնական շնչական ֆենոմեն): Աստիճանաբար ուժեղանում է ծայրամասային կապտությունը և այտուցը: Հիմնականում այտուցվում են պարանոցը և դեմքը (″հյուպատոսի գլուխ″, Ստոքսի օձիգ): Հիվանդը սովորաբար նստած է` առաջ թեքված, ճակատով հենվելով աթոռի թիկնակին դրված բարձին (Բրեյթմանի դիրք), կամ կանգնում է չորեքթաթ և դեմքով սեղմվում է գետնին դրված բարձին (աղոթող մահմեդականի դիրք, խորը խոնարհման դիրք): Բուժման բացակայության դեպքում հնարավոր է թմբիրային ելք կամ սրտի կանգ:

Թարախային սրտակրանքաբորբն սկսվում է որպես արտաքրտնուկային, վերջինիս հետագա թարախաալմամբ, այնուհետև արտաքրտնուկի պարկավորմամբ մեկ կամ մի քանի սրտակրանքային ծոցերում: Բնորոշ է ծանր թունավորումը: Ջերմությունը հեկտիկ է, դողոցով: Ցավն ինտենսիվ է: Վերորովայնային շրջանը շոշոփման ժամանակ ցավոտ է, մանավանդ ներշնչման ժամանակ (Նագումովիչի ախտանիշ): Սրտակրանքային խոռոչ նեխային վարակի անմիջական ներթափանցման դեպքում հնարավոր է նաև գանգրենոզ պերիկարդիտ:

Կպումային սրտակրանքաբորբի չսեղմող ձևերը
Ախտորոշումը շատ դժվար է հաճախակի անախտանիշ ընթացքի պատճառով: Սրտակրանքի քսման աղմուկը լսվում է շատ հազվադեպ, կարճ ժամանակահատվածում, մարմնի որոշակի դիրքերում: Ոչ հազվադեպ կարող են լինել ցավեր, որոնք առաջանում են մարմնի դիրքի փոփոխությունից կամ ֆիզիկական բեռնվածության սկզբում: Ներսրտակրանքային կպումները սովորաբար էապես չեն անդրադառնում սրտի գործառնական վիճակին: Կպումները միայն այն դեպքում են ազդում սրտի գործունեության վրա, երբ նրանք ֆիքսում են սիրտը ողնաշարին, կրծքավանդակին կամ ստոծանուն: Ներշնչման ժամանակ այդպիսի կպումները դիմադրում են սրտի կծկմանը, դրանով իսկ առաջացնելով հևոց, հակասական պուլս և էքստրասիստոլային անռիթմություն: Սրտակրանքա-թոքամզային կպումները թոքերի հարակից հատվածներում կարող են առաջացնել կազմաբանական փոփոխություններ (եզրային բրոնխաէկտազներ, պնևմոսկլերոզ): Արտասրտակրանքային կպումների նշաններից են գագաթային հրոցի սիստոլիկ ներձգումը (բացասական գագաթային հրոց, Սալի-Չուդնովսկու ախտանիշ), դիաստոլիկ երակային կոլլապսը (Ֆրիդրայխի ախտանիշ), պրոտոդիաստոլիկ էքստրատոնը և սիստոլիկ էքստրատոնի որոշ տարբերակները:

Սեղմող (կոնստրիկտիվ) պերիկարդիտ
Առավել հաճախ հիվանդանում են միջին տարիքի տղամարդիկ: Առավել հաճախակի պատճառներն են պալարախտը և թարախային սրտակրանքաբորբը: Բնորոշ է Բեկի եռյակը. բարձր երակային ճնշում (մինչև 250-300 մմ ջրի սյան), ջրգողությունը և ″փոքր հանդարտ սիրտը″: Բնորոշ են նաև լյարդա-լծակային ախտանիշը և Պիկի կեղծ ցիռոզը: Սրտի դիրքը կրծքավանդակում ֆիքսված է լինում և մարմնի դիրքի փոփոխություններից սրտի սահմանների փոփոխություն չի հայտնաբերվում: Առավել բնորոշ ֆիզիկալ նշաններից է սրտակրանք-տոնը (Բրաուէրի ախտանիշ), որն առաջանում է լայնացման հնարավորություններից զրկված սրտմկանասրտակրանքային պարկի արագ լցման պատճառով: Իսկ լցման գործընթացը արագացած է սրտակրանքի կողմից սրտամկանի ձգման պատճառով: Այդ տոնը լսվում է թրանման ելունի և գագաթի կետերում, բնականոն երրորդ տոնից ավելի շուտ է գրանցվում, բարձր լայնութային է (հաճախ երկրորդ տոնից բարձր), բարձր հաճախականության է: Այստեղ էլ նկատվում է հակասական (պարադոքսալ) պուլս: Նույնիսկ երբեմն ներշնչման ժամանակ պուլսը կարող է չշոշափվել (Ռիգելի ախտանիշ): Սրտակրանքի կրակալման դեպքում հակասական պուլս կարող է չլինել: ԷՍԳ-ի վրա բնորոշ են լայնացած և բարձր P-ատամիկը, բացասական T-ատամիկները բոլոր արտածումներում: Տարբերում են երեք փուլ. սկզբնական, արտահայտված և ապասնուցային (դիստրոֆիկ): Սկզըբնական փուլում հևոցը և բարձր երակային ճնշըւմը նկատվում են միայն բեռնվածության ժամանակ: Արտահայտված փուլում առաջանում է դեմքի այտուցվածություն, պարանոցային երակների լայնացում, ջրգողություն: Դիստրոֆիկ փուլին արդեն բնորոշ է թերսպիտարյունությունը:

Սրտակրանքաբորբի ախտորոշման հավաստմանը զգալիորեն օգնում է արձագանքասրտագրությունը (ԱՍԳ, կամ ԷխոՍԳ), որը թույլ է տալիս ախտորոշել նույնիսկ չնչին քանակության արտաքրտնուկը (50-100 մլ) և սրտակրանքաբորբի սկզբնական փուլերը, որոնք անցյալում ախտորոշելի չէին: ԱՍԳ-ի միջոցով հաստատվեց սրտակրանքի հաճախակի ներգրավվումն այնպիսի հիվանդությունների ժամանակ, ինչպիսիք են պարբերական հիվանդությունը, անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտը, համակարգային կարմիր գայլախտը, ռևմաթոիդ արթրիտը, Ռեյտերի համախտանիշը և այլն: Ախտորոշմանն օգնում է նաև սրտակրանքի պունկցիան, որը նույնպես ցանկալի է կատարել ԱՍԳ-ան հսկողությամբ: Սեղմող սրտակրանքաբորբի այսպես կոչված օղակային (անուլյար) տարբերակի դեպքում դիտվում է միթրալ ստեմոզը հիշեցնող կլինիկական պատկեր, ինչն անվանում են նաև ″արտաքին միթրալ ստենոզ″: Նախասիրտ-փորոքային ակոսի երկարությամբ սեղմող ֆիբրինակրային օղակը խոչնդոտում է արյան անցմանը ձախ նախասրտից դեպի ձախ փորոքը: Տարբերակել այդ հիվանդությունը միթրալ ստենոզից կարելի է հուշաքննության առանձնահատկությունների, թաքամզասրտակրանքային կպումների (սրտի ատամնավոր ուրվագիծ), նախասիրտ-փորոքային ակոսի երկարությամբ հայտնաբերվող ֆիբրինակրային օղակի առկայության (ԱՍԳ) և այլ ախտանիշների օգնությամբ:

Սրտակրանքաբորբի պատճառային ախտորոշումը.

Ռևմատիզմ: Օգնում են ախտորոշմանը ուղեկցող բազմահոդաբորբի, սրտամկանի բորբոքման և այլ նշանները (PQ-հատվածի երկարում, հակաստրեպտոլիզին O-ն և այլն): Սրտակրանքաբորբի նշանները սովորաբար հայտնվում են հոդային գրոհների սկզբից առաջին կամ երկրորդ շաբաթների ընթացքում, կամ երրորդ-չորրորդ շաբաթների ընթացքում, հոդային գրոհների ախտադարձերի ֆոնի վրա: Ռևմատիզմի սրտային ձևի ժամանակ սրտակրանքաբորբը կարող է լինել հիվանդության առաջին արտահայտությունը: Չոր սրտակրանքաբորբը 3 անգամ ավելի հաճախ է առաջանում, քան էքսուդատիվը: Տամպոնադա չի հանդիպում: Զարգացած փականային արատը ախտորոշման կասկած այլևս չի թողնում:

Պալարախտ: Սրտակրանքի ախտահարումը կարող է լինել կամ անմիջական վարակային, սրտակրանքի վրա տուբերկուլոմաների գոյացումով (միլիար թոքախտ), կամ, ավելի հաճախ, վարակա-ալլերգիկ բնույթի: Ախտընթացի ավշածին, թոքերի դրունքների ներգրավմամբ ընթացող տարածման դեպքում, սրտակրանքաբորբն ընդունում է խրոնիկական շճաֆիբրինային կամ արնահոսային ձև: Շատ հազվադեպ հանդիպում է կազեոզ պերիկարդիտը, որը, որպես օրենք, հանգեցնում է "պատենավորված սրտի": Պալարախտային սրտակրանքաբորբը ավելի հաճախ հանդիպում է այլ տեղակայման պալարախտային ակտիվ ախտընթացի դեպքում: Ցավը սրտի շրջանում հազվադեպ է: Բնորոշ են չոր հազը և պալարախտային թունավորման նշանները (ենթատենդ, գիշերային քրտնարտադրություն): Հիվանդության ընթացքն երկարատև և համառ է: Սրտակրանքային արտաքրտնուկի ծավալը կարող է մեծ լինել, բայց առանց խծուծման զարգացման: Հազվադեպ չեն այն դեպքերը, երբ սրտակրանքաբորբը լինում է հիվանդության առաջին արտահայտությունը, նրա "այցեքարտը": Արտաքրտնուկում գերակշռում են լիմֆոցիտները: Որոշ դեպքերում կարելի է հայտնաբերել պալարախտի միկոբակտերիաները:

Ոչ ինքնատիպ կոկկային սրտակրանքաբորբը hաճախ զարգանում է սուր թոքաբորբերի (մետա- կամ պարապնևմոնիկ) կամ սեպսիսի ժամանակ: Հանդիպում է նաև լեգիոնելային սրտակրանքաբորբ: Վերջին դեպքում արտաքրտնուկում գերակշռում են նեյտրոֆիլները: Ինքնատիպ մանրեային սրտակրանքաբորբերի պատճառաբանական ախտորոշումը շատ դժվար է, երբ սրտակրանքի ախտահարումը մեկուսացած է, ինչը, բարեբախտաբար, շատ հազվադեպ է պատահում: Վիրուսային սրտակրանքաբորբերը, ինչպես նաև վիրուսային թոքամզաբորբերը նախկինում հազվադեպ, իսկ ներկայումս ավելի և ավելի հաճախ կարող են բարդացնել վիրուսային վարակը (ECHO, Կոքսակի): Ներկայումս միոկարդիտների կեսը և պերիկարդիտների 1/3-ը կապված են Կոքսակի վիրուսի հետ: Հիվանդությունը սովորաբար սկսվում է սուր շնչական վարակի սովորական նշաններից, զուգակցված է լինում միոկարդիտի հետ (միոպերիկարդիտ), հաճախ, մանավանդ մոնոնուկլեոզի դեպքում, մեծանում են ավշային հանգույցները, լյարդը, փայծաղը, կարող է հանդիպել բազմաձև ցան: Բնորոշ են լեյկոպենիան, արյան մոնոնուկլեար հակազդումը: Ընթացքը բարենպաստ է, երբեմն ախտադարձվող: Հնարավոր անցումը սրտամկանախտի (cardionyopathy) շատ վիճելի է:

Ալլերգիկ, ռևմատիկ, պարապնևմոնիկ կամ վիրուսային բնույթի սուր սրտակրանքաբորբերն, որպես օրենք, չեն վերածվում կպումային սրտակրանքաբորբի, անցնում են առանց բարդությունների և այդ իսկ պատճառով ստացել են արտաախտաբանական անվանվում են. "սուր բարորակ սրտակրանքաբորբեր":

Ալլերգիկ (վարակա-ալլերգիկ) սրտակրանքաբորբերը բնորոշվում են սուր սկզբով և սրտի շրջանում արտահայտված ցավով: Միտում ունեն ախտադարձվելու: Առաջանում են պատճառային գործոնի. շիճուկի, դեղորայքի (hydralazine, procainamide), վարակի ազդեցությունից որոշ ժամանակ անց: Սովորաբար ընթանում է միոպերիկարդիտի տեսքով, հաճախ ալլերգիայի այլ արտահայտությունների հետ: Վնասածին (ալտերոգեն) սրտակրանքաբորբերն են հետինֆարկտայինը, հետփեղկազատումայինը, հետսրտակրանքահատումայինը, որոնց առաջացման մեխանիզմը ինքնաիմուն է: Առավել հաճախ հանդիպողը Դրեսլերի համախտանիշն է: Այն պետք է տարբերակել կրկնական ինֆարկտից: Գայլախտային սրտակրանքաբորբն ընթանում է չոր, էքսուդատիվ (հաճախ արնահոսային) կամ կպումային ախտընթացի տեսքով, ոչ հազվադեպ լինելով ՀԿԳ-ի սկզբնահիվանդությունը (դեբյուտը): Ընթացքը համառ է, ախտադարձվող: Զուգահեռաբար, կամ որոշ ուշացումով հայտնաբերվում են հիմնական հիվանդության այլ արտահայտությունները. ախտադարձվող հոդաբորբը, տենդը, լյարդի և փայծաղի մեծացումը, սակավարյունությունը, լեյկոպենիան, թրոմբոցիտոպենիան, բարձր ԷՆԱ-ն, գեր--գլոբուլինեմիան, հակակորիզային հակամարմինների բարձր տիտրը [առավել բնորոշ են կրկնագալարված ԴՆԹ-ի նկատմամբ հակամարմինները (antibody to double stranded DNA, anti-dsDNA)], արյան քսուկում կամ ոսկրածուծի պունկտատում LE-բջիջների հայտնաբերումը: Սկորբուտային սրտակրանքաբորբը բնորոշվում է բուռն սկզբով և արնահոսային արտաքրտնուկով: Ներկայումս գործնականում չի հանդիպում:
Միզարյունային սրտակրանքաբորբը կարող է լինել չոր, շճաֆիբրինային կամ արնահոսային: Սակավախտանիշ է: Նախկինում այն անվանում էին նաև ″Բրայթի հիվանդությամբ տառապողների մահվան ղողանջ″: Այժմ այն դիտվում է որպես շտապ հեմոդիալիզի ցուցմունք: Հեմոդիալիզային սրտակրանքաբորբն առավել հաճախ ընթանում է արնահոսային ձևով, երբեմն մի քանի ժամվա ընթացքում կարող է հանգեցնել սրտի տամպոնադայի: Սրտակրանքաբորբի այս տարատեսակը սովորաբար զարգանում է հեմոդիալիզի հերթական սեանսից հետո, մի քանի ժամվա ընթացքում: Այդ դեպքերում անհրաժեշտ է շտապ կատարել բեռնաթափող պունկցիա: Ախտածագման գործում նշանակություն ունեն միզարյությունը, հեպարինիզացիան, թրոմբոցիտների գործառնության ընկճումը, արյան բջջային տարրերի վնասումը դիալիզային թաղանթով, ինչը հանգեցնում է մեծ քանակության բորբոքամետ նյութերի արտանետմանը, և այլ մեխանիզմները: Այդ դեպքերում լավ օգնում են ստերոիդները. ինչպես ներերակային, այնպես էլ ներսրտակրանքային ներմուծման եղանակով:

Ճառագայթային սրտակրանքաբորբն առաջանում է միջնորմի ուռուցքների 20-40 Գրեյ չափաբաժնով - կամ ռենտգենաբուժման ժամանակ: Այդ դեպքերում շատ դժվար է լինում տարբերակել ուռուցքային և ճառագայթային սրտակրանքաբորբերը: Ընդ որում, վերջինը նույնիսկ կարող է լինել ուշացած, այսինքն առաջանա ճառագայթաբուժումից 1-5 տարի (!) հետո: Այն կարող է լինել չոր ախտադարձվող, էքսուդատիվ կամ կոնստրիկտիվ: Ուռուցքային սրտակրանքաբորբերը շատ դժվար է ախտորոշել հիվանդության սկզբում: Սովորաբար դրանք արնահոսային են: Սակայն արտաքրտնուկը դառնում է արնահոսային ուշահաս շրջաններում, և, սովորաբար, առաջին պունկցիաների ժամանակ այն չի լինում արյունային, առատ լինելով լիմֆոցիտների առումով (90%): Կարևոր է բջջաբանական հետազոտությունը: Պունկցիայի ժամանակ հնարավոր է արնահոսություն` ուռուցքով քայքայված անոթից: Երբեմն ախտընթացը կարող է դառնալ թարախային, կամ կարող է գոյանալ սիրտը սեղմող ″քաղցկեղային պատյան″: Ուռուցքային ախտընթացին բնորոշ են անշեղորեն հարաճումը` հեղուկի մշտական կուտակումով (″անսպառ արտաքրտնուկ″) և հակապալարախտային/հակաբորբոքային բուժումների անարդյունավետությունը: Սրտակրանքի առաջնային ուռուցքները հազվադեպ են հանդիպում:

Տարբերում են սարկոմաներ և մեզոթելիոմաներ: Մեզոթելիոմաները տալիս են սրտին բնորոշ տեսք. այսպես կոչված "քաղցկեղային շաքարաշերտային սիրտ": Առանձին հանգույցները շատ փոքր են, արձագանքագրությամբ աննկատելի, շատ արագ ախտոջախում են դեպի թոքամիզ, թոքերը, միջնորմի ավշահանգույցները: Սրտակրանքի ախտօջախային ուռուցքներն շատ ավելի հաճախ են հանդիպում, քան առաջնայինները: Բոլորից հաճախ սրտակրանք է ախտօջախվում կրծքագեղձի քաղցկեղը: Հանդիպում են նաև սրտակրանքի բարօրակ ուռուցքներ. ֆիբրոմաներ, լիպոմաներ, անգիոմաներ, տերատոմաներ, դերմոիդային բուշտեր: Հանդիպում են նաև սրտակրանքի բշտերը. ցելոմային բշտեր և սրտակրանքի դիվերտիկուլներ: Դրանք բարակ պատերով խոռոչներ են, որպես օրենք` առանց շրջակա բորբոքային փոփոխությունների: Դիվերտիկուլները պահպանում են կապը սրտակրանքի խոռոչի հետ, իսկ բշտերը կորցրել են այդ կապը: Էմբրիոգենետիկ առումով դրանք սաղմնային խոռոչի` ցելոմի հատվածներ են, այստեղից էլ նրանց անվանումը: Չափսերը. նվազագույնից մինչև 2-3 լիտր պարունակող խոռոչներ: Կլինիկան կախված է և չափսերից, և տեղակայումից: Սրտակրանքի ախտահարումը մակաբույծներով. էխինոկոկկով, ցիստիցերկով, տրիխինելլաներով առաջնային չի լինում: Սկզբից մակաբույծները տեղակայվում են սրտամկանում: Աճի հետ զուգընթաց նրանք կարող են ներթափանցել նաև սրտակրանքի խոռոչ:

Սրտակրանքաբորբը պարբերական հիվանդության ժամանակ: ՊՀ-ունը ժառանգական հիվանդություն է, որը բնորոշվում է ախտադարձվող շճաթաղանթաբորբի և տենդի կրկնվող նոպաներով: Չնայած դրան, ՊՀ-ան նոպաների ժամանակ կլինիկորեն արտահայտվող սրտակրանքաբորբը դիտվում է շատ հազվադեպ, չնայած, պարակլինիկական մեթոդները հաճախ այն հայտնաբերում են: Մեկուսացված նոպաներ, այնպիսին, ինչպես դիտվում են կրծքային կամ որովայնային ձևերի ժամանակ, սրտակրանքի դեպքում չեն հանդիպում, սակայն, ՊՀ-ամբ հիվանդների մոտ ԱՍԳ-ի միջոցով համարյա բոլոր դեպքերում հայտնաբերվում է սրտակրանքի հաստացում, ինչը խոսում է հեղգորեն ընթացող վերջինիս բորբոքման մասին: Երբեմն սրտակրանքաբորբը ՊՀ-ան ժամանակ կարող է լինել բավականին արտահայտված: Նույնիսկ գրականությունում կա նկարագրված մեկ դեպք, երբ մինչև հիմնական նոպաների հրովարտակումը հիվանդի մոտ զարգացել է էքսուդատիվ պերիկարդիտ` սրտի տամպոնադայով: Մեր հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ նույնիսկ միայն որովայնային նոպաներով տառապող ՊՀ-ամբ հիվանդների մոտ հաստացած են և թոքամիզը, և սրտակրանքը: Հնարավոր են ՊՀ-ան այնպիսի անբնորոշ ձևեր, երբ առանց բնորոշ շճաթաղանթաբորբային բուռն նոպաների, կամ նրանց հետ զուգահեռ, կամ էլ մինչև նրանց հրովարտակումը , նկատվի որովայնամզի և սրտակրանքի տարբեր աստիճանի արտահայտված հեղգորեն ընթացող թոքամզաբորբ և/կամ սրտակրանքաբորբ: Բոլոր այդպիսի կասկածելի դեպքերը պետք է անպայման ստուգվեն ՊՀ-ան գենի (MEFV) մուտացիաների առկայության առումով, և եթե տվյալ անձի մոտ հայտնաբերվի այդ գենի 2 մուտացիա, ապա անհրաժեշտ է սկսել կանխարգելային կոլխիցինաբուժությունը, չսպասելով հիվանդության բնորոշ նոպաներին կամ ամիլոիդոզին: Միևնույն ժամանակ, ՊՀ-ամբ հիվանդների դեպքում էլ պետք չէ մոռանալ նաև սրտակրանքաբորբի այլ հնարավոր պատճառների մասին:

Բուժումը: Եթե կարողանանք պարզել սրտակրանքաբորբի պատճառը, բնական է, որ բուժումն առաջին հերթին պետք է լինի պատճառային: Չնայած, այդպիսի բուժումը չի ճնշում արտաքրտնումը և հախուռն բազմացումը (պրոլիֆերացիան), որոնք շարունակում են պահպանել բորբոքային ախտընթացը, ինչի պատճառով բուժումը պետք է լինի նաև ախտածագումային: Հիմնականում դա ոչ բնորոշ հակաբորբոքային բուժումն է: Առավել հաճախ կիրառվում են ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային պատրաստուկները: Ստերոիդները կիրառվում են ՀԿԳ-ի, ՌԱ-ի և ռևմատիզմի դեպքում, քանի որ այդ դեպքերում սրտակրանքի ներգրավվումը վկայում է նշված հիվանդությունների բարձր ակտիվության մասին: Պրեդնիզոլոնի ցածր դեղաչափերով և կարճատև բուժումը կիրառում են նաև Դրեսլերի համախտանիշի ժամանակ: Ստերոիդները ներմուծվում են նաև ներսրտակրանքային եղանակով: Սրտի խծուծման դեպքում խիստ սահմանափակում են հեղուկները, նշանակում միզամուղներ. ինչպես ներերակային (ֆուրոսեմիդ 40 մգ), այնպես էլ խմելու ձևով (80-120 մգ): Սուր գործընթացի դեպքում հենց սկզբից ցանկալի է սրտակրանքի պունկցիան: Բուժմանը չենթարկվող սեղմող պերիկարդիտի ժամանակ ցուցված է սրտակրանքի վիրահատական հեռացումը (պերիկարդէկտոմիա), կամ կրակալած, հաստացած թերթիկների հեռացումը (cardiolysis): Սակայն, այն դեպքերում, երբ այդ վիրահատություններն ուշացնում են, երբ արդեն սրտամկանում գոյանում են զգալի ապասնուցողական փոփոխություններ, ապա կպումների վերացումից հետո առաջանում է ձախ փորոքի սուր լայնացում, և հիվանդը կարող է մահանալ սուր սրտային անբավարարությունից: