Որովայնային տիֆը(typhus abdominalis) և պարատիֆ A և B(paratypfus abdominalis A et B) սուր ինֆեկցիոն հիվանդություններ են, որոնք նման են իրենց կլինիկական նշաններով և պաթոգենեզով: Առաջանում են սալմոնելա տեսակի բակտերիաներով, բնութագրվում են աղիների լիմֆատիկ ապարատի ախտահարումով(գլխավորապես բարակ աղիի), բակտերեմիայով և ընթանում են արտահայտված ինտոքսիկացիայով, լյարդի և փածաղի մեծացումով, հաճախ ռոզեոլոզ ցանավորումով:
Պատմական տվյալներ-տիֆ-պարատիֆ խմբի հիվանդությունները հայտնի էին դեռևս վաղ ժամանակներից: Նրանց կլինիկական նկարագրումը տվել է Հիպոկրատը (460-377թթ-ին մ.թ.ա.): Հիվանդության անվանումը ծագել է typhos բառից, որը նշանակում է <<ամպ>>, <<մշուշ>>: Մինչև 18-րդ դարը <<տիֆ>> անվան տակ միավորել են տենդով ընթացող բոլոր հիվանդությունները, որոնք ուղեկցվում էին գիտակցության մթագնումով կամ կորստով:
Էթիոլոգիա-որովայնային տիֆի(Salmonella typhi) և պարատիֆ A և B(Salmonella paratyphi A et B) հարուցիչները պատկանում են Salmonella ցեղին (D-սերոլոգիական խմբին), աղիքային բակտերիաների ընտանիքին(Enterobacteriaceae), մորֆոլոգիորեն չեն տարբերվում միմյանցից, ցուպիկաձև են, ունեն նաև ֆիլտրացվող և Լ-ձևեր:Սպոր և պատիճ չեն առաջացնում, շարժուն են, ունեն պերիտրախեալ տեղակայված մտրակներ, G- են, բակտերիալ բջջի քայքայումից անջատվում է էնդոտոքսին, աճում են սովորական սննդային միջավայրերում, ավելի լավ` լեղի պարունակող միջավայրերում: Բիոքիմիական տեսանկյունից պարատիֆոզ բակտերիաները ավելի ակտիվ են. նրանք ճեղքում են ածխաջրերը` թթվի և գազի առաջացմամբ: Որովայնատիֆային բակտերիաները ունեն սոմատիկ (թերմոստաբիլ) O-անտիգեն, մտրակավոր (թերմոլաբիլ) H-անտիգեն և սոմատիկ թերմոլաբիլ Vi-անտիգեն, որը տեղակայված է ավելի մակերեսորեն, քան O-անտիգենը: Հողում և ջրում բակտերիաները կարող են պահպանվել մի քանի օրից մինչև մի քանի ամիս: Բարենպաստ միջավայր են համարվում սննդամթերքները (կաթը, թթվասերը,կաթնաշոռը, աղացած միսը), որոնց մեջ նրանք ոչ միայն պահպանվում են, այլ նաև բազմանում են, լավ են տանում ցածր ջերմաստիճանը, տաքացնելիս արագ ոչնչանում են(60 -ի դեպքում` 30ր-ից, 100 `համարյա ակնթարթորեն): Դեզինֆեկցող միջոցները (հիպոքլորիտներ, քլորամիններ, լիզոլ) սովորական կոնցենտրացիաներով ոչնչացնում են հարուցչին մի քանի ր-ի ընթացքում:
Էպիդեմիոլոգիա-որովայնային տիֆ, պարատիֆ A և B պատկանում են աղիքային անթրոպոնոզներին: Ինֆեկցիայի աղբյուրը հիվանդն է կամ բակտերիակիրը: Հիվանդ մարդու օրգանիզմից որովայնային տիֆի, պարատիֆ A և B հարուցիչները արտազատվում են արտաքին միջավայր արտաթորանքներով, մեզով և թքով: Հիվանդի օրգանիզմից հարուցչի մասիվ արտազատում տեղի է ունենում հիվանդության 7-րդ օրը, հասնում է առավելագույնի ծաղկման շրջանում և փոքրանում է ռեկոնվալեսցենցիայի շրջանում: Բակտերիակրությունը շատ դեպքերում կարող է տևել 3 ամսից ոչ ավել(սուր բակտերիակրություն), երբեմն ամբողջ կյանքի ընթացքում կարող է պահպանվել (խրոնիկական բակտերիակրություն): Խրոնիկ բակտերիակիրները հանդիսանում են որովայանտիֆային ինֆեկցիայի հիմնական աղբյուրնեը: Որովայնային տիֆին և պարատիֆերին բնորոշ է վարակման ֆեկալ-օրալ մեխանիզմը, որը իրականացվում է ինֆեկցիայի փոխանցման ջրային, սննդային և կենցաղ-կոնտակտային ուղիներով:
Տիֆ-պարատիֆային հիվանդությունների հարուցիչների փոխանցումը ջրի միջոցով, ինչպես նախկինում, այնպես էլ ներկայումս ունի մեծ նշանակություն: Ջրային էպիդեմիաները աճում են կայծակնորեն, բայց արագ ավարտվում են վարակված աղբույրը օգտագործելուց դադարելուց հետո: Եթե հիվանդությունը զարգացել է ջրհորից վարակված ջրի օգտագործման հետևանքով, էպիդեմիաները կրում են տեղային, օջախային բնույթ: Սպորադիկ հիվանդությունները պայամանավորված են բաց ջրամբարներից ջրի, տեխնիկական ջրի օգտագործման հետ, որը օգտագործվում է տարբեր արտադրական գործունեության համար: Սննդի հետ կապված համաճարակային բռնկումները վտանգավոր են, քանի որ սննդամթերքներում որովայնատիֆային բակտերիաները կարող են պահպանվել երկարատև և բազմանալ: Սննդային էպիդեմիաներին բնորոշ են հիվանդությունների թվի արագ աճ և բնային տարածում մարզերում կամ բնակարաններում , որոնք օգտագործում են վարակված սննդամթերք: Սննդամթերքների վարակման մեջ մեծ դեր ունեն ճանճերը: Մի շարք դեպքերում վարակը փոխանցվում է կենցաղ-կոնտակտային ճանապարհով, որի դեպքում փոխանցման գործոններն են շրջապատի առարկաները: Առավել հաճախ հիվանդանում են 15-45տ մարդիկ, գլխավորապես արական սեռը: Տարած ինֆեկցիայից հետո մնում է կայուն իմունիտետ, սակայն որոշ հիվանդների մոտ մի քանի տարի հետո հիվանդությունը կարող է կրկնվել: Տիֆ-պարատիֆային հիվանդություններին բնորոշ է հիվանդացության սեզոնային բարձրացում ամառ-աշուն շրջանում, երբ բարենպաստ պայմաններ են ստեղծվում հարուցչի փոխանցման հիմնական ուղիների և գործոնների համար:
Պաթոգենեզ և պաթանատոմիական պատկերը-ընկնելով օրգանիզմ բերանի միջոցով և հաղթահարելով մարսողական ուղու վերին հատվածների պաշտպանական պատնեշը`որովայնատիֆային բակտերիաները թափանցում են բարակ աղու լուսանցք(վարակման ֆազա): Աղիի լուսանցքից նրա լորձաթաղանթի լիմֆատիկ գոյացություններով(սոլիտար ֆոլիկուլներ և նրանց կուտակումներ` խմբային լիմֆատիկ ֆոլիկուլներ) բակտերիաները թափանցում են ռեգիոնար ավշային հանգույցներ(գլխավորապես միջընդերքային), որտեղ ինտենսիվ բազմանում են, որը բերում է բորբոքային պրոցեսի զարգացման(առաջնային ռեգիոնար ինֆեկցիայի ֆազա): Նշված պաթոգենետիկ ֆազաները համապատասխանում են ինկուբացիոն շրջանին: Հիվանդության զարգացման այս շրջանում տեղի է ունենում օրգանիզմի սենսիբիլիզացիա, այդ թվում նաև աղիների լիմֆատիկ ապարատի, որի հետ կապում են որովայնային տիֆին բնորոշ հետագա պաթոմորֆոլոգիական փոփոխությունները: Հեմատոլիմֆատիկ պատնեշի թափանցելիության խամգարման հետևանքով մանրէները արյուն են թափանցում, զարգանում է բակտերեմիա, որի հետ համընկնում է հիվանդության տենդային շրջանի սկիզբը:
Արյան բակտերիոցիդ հատկությունների ազդեցության հետևանքով բակտերիաների մի մասի ոչնչացման, ինչպես նաև մակրոֆագային համակարգի կողմից ֆագոցիտոզի հետևանքով անջատվում է էնդոտոքսին` առաջացնելով օրգանիզմի ընդհանուր ինտոքսիկացիա(բակտերեմիայի և տոքսինեմիայի ֆազա): Օժտված լինելով արտահայտված նեյրորտրոպ հատկություններով, նրանք ախտահարում են ԿՆՀ և ծանր դեպքերում առաջացնում են status typhosus: Վեգետատիվ նյարդային համակարգի ախտահարումը բերում է վագոտոնիայի սիմպտոմների առաջացման, մեթեորիզմի զարգացման, որովայնում ցավերի առաջացման, տրոֆիկ խանգարումների: Արյան մեջ շրջանառող բակտերիաների մի մասը կլանվում է մակրոֆագալ համակարգի բջիջների կողմից, սակայն հարուցիչները պահպանում են իրենց կենսունակությունը և բազմանում են այդ բջիջներում: Սկսվում է պարենխիմատոզ դիսեմինացիայի ֆազան`ախտահարված օրգանների համապատասխան կլինիկական արտահայտումներով, էկզանթեմայով: Ինֆեկցիայի զարգացման հենց սկզբից սկսած առաջանում են պաշտպանական ռեակցիաներ, որոնք նպաստում են օրգանիզմից հարուցչի վերացմանը: Այս պրոցեսում մեծ դեր ունեն սպեցիֆիկ հակամարմինները (օպսոնինները, ագլուտինինները, բակտերիոլիզինները, պրեցիպիտինները, հակաէնդոտոքսինները, կոմպլեմենտ-կախյալ համակարգը), ինչպես նաև մակրոֆագերի ֆագոցիտար ակտիվության աճը:
Օրգանիզմից որովայնանին տիֆի հարուցիչների արտազատման գործում մեծ դեր ունեն արտազատական համակարգերի ֆունկցիաների ակտիվացումը` լյարդի, երիկամների, աղիների (աղիքային ելուստներ, լիբերկունյան գեղձեր): Սկսած հիվանդության 8-9 օրից բակտերիաները լեղիի հետ արտազատվում են աղիի լուսանցք և մասամբ դուրս են գալիս օրգանիզմից կղանքով: Մնացած բակտերիաները ներդրվում են բարակ աղիի դիստալ հատվածների առջնային սենսիբիլիզացված խմբային և սոլիտար ֆոլիկուլներում: Դրանցում արագ զարգացող նեկրոտիկ պրոցեսները բացատրվում են ալերգիկ ռեակցիաներով, որոնք արտահայտվում են հիպերերգիկ բորբոքման տեսքով(արտազատական-ալերգիկ ֆազա): Օրգանիզմից հարուցչի արտազատում կարող է լինել մեզով, քրտինքով, թքով, կրծքի կաթով: Հարուցչի արտազատման զգալի ուժեղացումը, սպեցիֆիկ հակամարմինների կուտակումը, մակրոֆագային համակարգի բջիջների ֆագոցիտար ակտիվության բարձրացումը վկայում են իմունիտետի ձևավորման և ֆիզիոլոգիական հավասարակշության վերականգնման մասին: Որովայանտիֆային օջախներից բակտերիաները կարող են անցնել արյուն պրոցեսի հետագա գեներալիզացիայով, հիվանդության ռեցիդիվի տեսքով:
Ռեցիդիվների առաջացումը պայմանավորված է ձևավորվող իմունիտետի անբավարար լարվածությամբ` անտիբիոտիկների օգտագործման հետևանքով, որոնք` թուլացնելով անտիգենային ակտիվությունը, նպաստում են սպեցիֆիկ հակամարմինների առաջացման իջեցման: Որովայանային տիֆի ժամանակ հաճախ դիտվում է երկարատև բակտերիակրություն: Ներկայումս այն ընդունվում է որպես ինֆեկցիայի խրոնիկական ձև, որի դեպքում հարուցիչը պահպանվում է մակրոֆագալ համակարգի բջիջներում: Բակտերիակրության ձևավորման հիմքում ընկած է իմունիտետի անկատարելիությունը: Խրոնիկ բակտերիակիրների մոտ հայտնաբերված է O-հակամարմնային մակրոիմունոգլոբուլինի (IgM) դեֆիցիտը: Հայտնի է, որ այդ դասի իմունոգլոբուլինները մեծ դեր ունեն հակաորովայնատիֆային իմունիտետի ձևավորման մեջ: Բակտերիակրության որոշ դեպքերում որովայնատիֆային բակտերիաները ոսկրածուծի մակրոֆագալ բջիջներում կարող են անցնել Լ-ձևերի, որոնք էլ միջավայրի բարենպաստ պայմանների դեպքում վերափոխվում են ելքային ձևերի և առաջացնում են անսիմպտոմ բակտերեմիա` արտաթորանքներով հարուցչի արտազատումով: Տիֆ-պարատիֆային հիվանդությունների ժամանակ հիմնական պաթոմորֆոլոգիական փոփոխությունները դիտվում են զստաղու լիմֆոիդ հյուսվածքում: Այս փոփոխությունների զարգացման ցիկլայնությունը և օրինաչափությունը հիմք հանդիսացան առանձնացնելու 5 պաթոմորֆոլոգիական շրջան: Սակայն դրանք պայմանական են, քանի որ ոչ միշտ են լրիվ համապատասխանում հիվանդության կլինինկական շրջաններին և ծանրությանը:
Առաջին շրջանը համապատասխանում է հիվանդության 1 շաբաթին և բնութագրվում է բարակ աղու լիմֆոիդ հյուսվածքի ուռճեցմամբ` ուղեղանման ուռճեցման շրջան: 2-րդ շաբաթում ուռճեցված լիմֆատիկ հանգույցների կենտրոնական հատվածներում սկսվում է մեռուկացման պրոցես(մեռուկացման շրջան): 3-րդ շաբաթում տեղի է ունենում լիմֆոիդ հյուսվածքի մեռուկացված հյուսվածքների շերտազատում և խոցերի առաջացում(խոցերի առաջացման շրջան): Լորձաթաղանթի և ենթալորձային հիմի խորը շերտերը մերկանում են: 3-րդ շաբաթվա վերջում և 4-րդ շաբաթվա սկզբում մեռուկացված հյուսվածքների շերտազատումը ավարտվում է և սկսվում է 4` <<մաքուր խոցերի>> շրջանը: 5 շրջանը համապատասխանում է հիվանդության մոտավորապես 5-6-րդ շաբաթին, բնութագրվում է խոցերի լավացումով` առանց ձգող սպիական փոփոխությունների:
Կլինիկական պատկեր-որովայնային տիֆի ժամանակ ինկուբացիոն շրջանի տևողությունը 7-25 օր է, հաճախ միջինում կազմելով 9-14 օր:
Տարբերում են որովայնային տիֆի տիպիկ և ատիպիկ ընթացքով ձևերը: Տիպիկ ձևերը ընթանում են ցիկլայնորեն: Դա թույլ է տալիս առանձնացնել հիվանդության 4 շրջան`սկզբնական, ծաղկման, հիվանդության լուծման և առողջացման: Ըստ կլինիկական արտահայտումների ծանրության տարբերում են թեթև, միջին և ծանր ձևերը: Ըստ հիվանդության ընթացքի առանձնահատկությունների տարբերում են որովայնային տիֆի բարդացած և ոչ բարդացած ձևերը: Հիվանդության սկզբնական շրջան: Բութագրվում է ինտոքսիկացիոն սինդրոմի աստիճանաբար կամ սուր զարգացումով: Նախկինում ինտոքսիկացիայի սիմպտոմները զարգանում էին աստիճանաբար, ներկայումս երկու ձևերը հանդիպում են հավասարաչափ: Հիվանդության նշանների աստիճանաբար զարգացման ժամանակ հիվանդության առաջին օրերին դիտվում են ուժեղ հոգնածություն, աճող թուլություն, դող, ուժեղացող գլխացավ, ախորժակի իջեցում կամ բացակայություն: Մարմնի ջերմաստիճանը աստիճանաբար բարձրանում է և 5-7-րդ օրը հասնում է մինչև 39-40 : Այդ ընթացքում ինտոքսիկացիան, թուլությունը խորանում է, զարգանում է ադինամիա, գլխացավերը դառնում են համառ, քունը խանգարվում է, առաջանում է անոռեքսիա, օբստիպացիա, մեթեորիզմ:Երբեմն դիետան խախտելիս առաջանում է դիառեա: Դեֆեկացիան լինում է 2-4 անգամ օրը:
Հիվանդության սուր սկզբի դեպքում ինտոքսիկացիայի բոլոր սիմպտոմները լրիվ զարգանում են 2-3 օրվա ընթացքում: Սկզբնական շրջանում հիվանդներին հետազոտելիս ուշադրություն են գրավում արգելակված վիճակը և ադինամիան: Հիվանդները անտարբեր են շրջապատի նկատմամբ, հարցերին պատասխանում են կարճ, ոչ միանգամից: Դեմքը գունատ է կամ թեթևակի հիպերեմիկ, երբեմն փոքր-ինչ պաստոզ: Սիրտ-անոթային համակարգը հետազոտելիս հայտնաբերվում է հարաբերական բրադիկարդիա, երբեմն պուլսի դիկրոտիա, զարկերակային ճնշումը իջած է: Թոքերում լսվում է կոշտացած վեզիկուլյար շնչառություն և տարածուն չոր խզզոցներ, ինչը վկայում է դիֆուզ բրոնխիտի զարգացման մասին:
Մարսողական համակարգը որպես կանոն ներգրավում է պաթոլոգիական պրոցեսի մեջ: Լեզուն հաստացած է` կողմնային մակերեսների վրա ատամների հետքերով,լեզվի մեջքը պատված է մոխրա-սպիտակավուն փառով, եզրերի և ծայրի վրա փառ չկա, ունեն հագեցած վարդագույն կամ կարմիր գույն: Քիմքը թեթևակի կարմրած է, երբեմն դիտվում է նշիկների հիպերեմիա և մեծացում: Մեթեորիզմի հետևանքով որովայնը թեթևակի փքված է: Պալպացիայի ժամանակ աջ զստափոսում հայտնաբերվում է խոշոր տրամաչափի գրգռոց կույր աղում, մանր տրամաչափի գրգռոց և ցավոտություն զստաղու տերմինալ հատվածի ընթացքով, ինչը վկայում է իլեիտի մասին:Պերկուսիայի ժամանակ նկատվում է պերկուտոր հնչյունի կարճեցում իլեոցեկալ հատվածում(Պադալկիի սիմպտոմ), ինչ պայմանավորված է միջընդերքի բորբոքված լիմֆատիկ հանգույցների հիպերպլազիայով: Դրա մասին վկայում է նաև Շտեռնբերգի դրական <<խաչվող>> սիմպտոմը: Առաջին շաբաթվա վերջում հայտնաբերվում է լյարդի և փայծաղի մեծացում: Հեմոգրամայի վրա կարճատև (առաջին 2-3 օրը), չափավոր լեյկոցիտոզից հետո, հիվանդության 4-5 օրը դիտվում է լեյկոպենիա`լեյկոցիտար բանաձևի թեքումով դեպի ձախ, անէոզինոֆիլիա, հարաբերական լիմֆոցիտոզ և թրոմբոցիտոպենիա: ԷՆԱ չափավոր ուժեղացած է: Հեմոգրամայի փոփոխությունները հանդիսանում են որովայնատիֆային բակտերիաների տոքսինների ազդեցության հետևանք ոսկրածուծի վրա: Ուրոգրամայում փոփոխությունները արտահայտում են <<ինֆեկցիոն-տոքսիկ երիկամ>> սինդրոմը`պրոտեիուրիա, միկրոհեմատուրիա, ցիլինդրուրիա:
Հիվանդության ծաղկման շրջան: 1շաբաթվա վերջում և 2-րդ շաբաթվա սկզբին սկսվում է հիվանդության ծաղկման շրջանը, երբ բոլոր նշանները մաքսիմալ արտահայտված են: Մարմնի ջերմաստիճանը բարձրանալով մինչև 39-40 հետագայում կարող է կրել մշտական բնույթ(վունդերլիխյան տիպ) կամ բազմալիքային բնույթ(բոտկինյան տիպ), ջերմաստիճանային կորը կարող է ունենալ մի ալիք (ըստ Կիլդյուշևսկու): Հիվանդության այս շրջանում գլխացավերը և անքնությունը դառնում են անտանելի: Զարգանում է status typhosus,որը բնութագրվում է արտահայատված թուլությամբ, ադինամիայով, ապաթիայով, գիտակցության խանգարումներով` սկսած շշմած վիճակից մինչև սոպոր և կոմա: Հնարավոր է ինֆեկցիոն դելիրիայի զարգացում:
Հիվանդության 8-10 օրը զարգանում է բնորոշ էկզանթեմա: Այն հայտնաբերվում է 55-70 հիվանդների մոտ և տեղակայվում է որովայնի և կրծքավանդակի ստորին հատվածի վրա: Ցանը, որպես կանոն, աղքատ է, նրա էլեմենտների քանակը չի գերազանցում 6-8, ըստ բնույթի ռոզեոլոզ է, մոնոմորֆ: Ցանային տարրերը կլոր են, վարդագույն հետքերի տեսքով, հստակ կոնտուրներով, 3մմ տրամագծով: Հաճախ բարձրանում են մաշկի մակերեսից(roseola elevanta) և լավ երևում են գունատ ֆոնի վրա: Սեղմելիս անհետանում են, բաց թողելիս նորից առաջանում: Յուրաքանչյուր տարր մնում է 1-5 օր, հաճախ 3-4 օր: Ցանի վերացումից հետո մնում է հազիվ նկատվող պիգմենտացիա: Հին անհետացող տարրերի ֆոնի վրա կարող են առաջանալ նորերը(ցանավորման ֆենոմեն), որը կապված է բակտերեմիայի ալիքանման ընթացքով: Որոշ հիվանդների մոտ դիտվում է ափերի և ներբանների դեղին գունավորում` մաշկի կարոտինային հիպեխրոմիա(Ֆիլիպովիչի սիմպտոմ), որը առաջանում է կարոտինային փոխանակության խանգարման հետևանքով, որն էլ կապված է լյարդի ախտահարման հետ: Հիվանդության ծաղկման շրջանում պահպանվում է հարաբերական բրադիկարդիան, պուլսի դիկրոտիան, զարկերակային ճմշումը ավելի է իջնում: Սրտամկանի ախտահարումը արտահայտվում է սրտի բթության սահմանների չափավոր տեղաշարժով դեպի ձախ, սրտի տոների խլությամբ, մեղմ սիստոլիկ աղմուկով, որը լսվում է գագաթում և հիմքի մոտ: Թոքերի վրա շարունակվում են լսվել կոշտացած վեզիկուլյար շնչառություն և տարածուն չոր խզզոցներ: Որոշ դեպքերում առաջանում են օջախային թոքաբորբի նշաններ`պայմանավորված ինչպես որովայանտիֆային հարուցչով, այնպես էլ ուղեկցող միկրոֆլորայով:
Ծաղկման շրջանում մարսողական համակարգի ախտահարման սիմպտոմները հասնում են մաքսիմալ զարգացման: Շրթունքները չոր են, երբեմն պատված փառով: Լեզուն հաստացած է, պատված է խիտ մոխրա-շագանակագույն փառով, եզրերը և ծայրը վառ կարմիր են` ատամների հետքերով (<<տիֆոզ>>, <<վառված>> լեզու): Ծանր հիվանդների մոտ լեզուն դառնում է չոր և ձեռք է բերում ֆուլիգինոզ տեսք, որովայնը փքված է մեթեորիզմի հետևանքով, կղանքը` հնարավոր է փորկապություն, որոշ դեպքերում ջրիկ է, ոսպով սուպի նման և բնորոշ թթու հոտով: Արտահայտված են դառնում գրգռոցը և ցավոտությունը աղիի իլեոցեկալ հատվածի պալպացիայի ժամանակ, պահպանվում են Պադալկիի և Շտեռնբերգի դրական սիմպտոմները: Լյարդը մեծացած է, երբեմն ցավոտ, կոնստիտենցիան պինդ: Փայծաղը մեծացած է: Հիվանդության ծաղկման շրջանում քչանում է մեզի քանակը: Հայտնաբերվում է պրոտեինուրիա, միկրոհեմատուրիա, ցիլինդրուրիա: Առաջանում է բակտերուրիա, որը հաճախ բերում է երիկամային գավաթիկների և միզապարկի լորձաթաղանթի բորբոքման: Հիվանդության այս շրջանում կարող են առաջանալ այնպիսի վտանգավոր բարդություններ, ինչպիսիք են որովայնատիֆային խոցերի պերֆորացիան և աղիքային արյունահոսությունը: Որոշ դեպքերում մահը վրա է հասնում ծանր ինտոքսիկացիայի և վտանգավոր բարդությունների պատճառով:
Հիվանդության լուծման շրջան: Մարմնի ջերմաստիճանը իջնում է, կարգավորումից առաջ սկսում է տատանվել, ձեռք է բերում ամֆիբոլիկ բնույթ(առավոտյան և երեկոյան ջերմաստիճանների տարբերություն 2-2,5 է): Գլխացավը դադարում է, քունը կարգավորվում է, ախորժակը լավանում է, լեզուն խոնավանում է, փառը վերանում է, դիուրեզը կարգավորվում է: Հիվանդության լուծման շրջանի տևողությունը, որպես կանոն, չի գերազանցում 1 շաբաթը:
Առողջացման շրջան: Վերականգնվում են օրգանիզմի խանգարված ֆունկցիաները, և տեղի է ունենում օրգանիզմից տիֆի հարուցիչների վերացում: Այս շրջանին բնորոշ է ասթենովեգետատիվ սինդրոմը, որը պահպանվում է 2-4 շաբաթ և կախված է տարած հիվանդության ծանրությունից: Որովայնային տիֆով հիվանդացածների 3-5 դառնում են խրոնիկ բակտերիակիրներ: Ռեցիդիվներ (միջինում 7-9 հիվանդների մոտ) հաճախ առաջանում են նորմալ ջերմաստիճանի ֆոնի վրա 2-3 շաբաթում, բայց կարող են առաջանալ նաև ավելի ուշ ժամկետներում (1-2 ամիս)` անկախ հիվանդության ձևից և ծանրությունից: Ռեցիդիվները կարող են լինել մի անգամ կամ բազմաթիվ անգամներ: Տենդի տևողությունը ռեցիդիվի դեպքում տատանվում է 1-3 օրից մինչև 2-3 շաբաթ: Նախառեցիդիվային շրջանում նկատվում է սուբֆեբրիլիտետ, լեզվի փառից մաքրվելը դանդաղում է, պահպանվում է մեծացած լյարդը, փայծաղը, հեմոգրամայի վրա պահպանվում են հիվանդության ծաղկման շրջանին բնորոշ փոփոխությունները: Կլինիկորեն որովայնային տիֆի ռեցիդիվները նման են առաջնային հիվանդության ընթացքին և տարբերվում են միայն ջերմաստիճանի արագ բարձրացումով, ցանի վաղ առաջացումով, տենդի կարճ տևողությամբ և ավելի թեթև ընթացքով: Հիվանդության ատիպիկ ձևերի դեպքում որովայնային տիֆին բնորոշ մի շարք նշաններ կարող են բացակայել: Ատիպիկ են համարվում հիվանդության աբորտիվ և ջնջված ձևերը:
Աբորտիվ ձևը շատ նման է հիվանդության տիպիկ ընթացքին, բայց կլինիկական պատկերը լրիվ չի զարգանում: Ջերմաստիճանը արագ (7-10 օրվա ընթացքում), հաճախ կրիտիկորեն իջնում է, անհետանում են ինտոքսիկացիայի սիմպտոմները, սկսվում է առողջացում: Ջնջված ձևի դեպքում (<<ամբուլատոր տիֆ>>, կամ <<թեթև տիֆ>>) ինտոքսիկացիան արտահայտված է աննշան: Ջերմաստիճանը սուբֆեբրիլ է, տևողությունը 5-7 օրից ոչ ավել(երբեմն 2-3 օր): Էկզանթեման հազվադեպ է զարգանում: Ներքին օրգաններում փոփոխությունները թույլ են արտահայտված: Հիվանդները որպես կանոն աշխատունակ են: Երբեմն հիվանդությունը ընթանում է առանձին օրգանների և համակարգերի ախտահարման նշանների գերակշռությամբ( պնևմոտիֆ, մենինգոտիֆ, կոլոտիֆ): Բարդություններ:Որովայնային տիֆի ժամանակ բարդությունները պայմանակնորեն բաժանում են սպեցիֆիկ` պայմանավորված հարուցչի և նրա տոքսինի պաթոգեն ազդեցությամբ, և ոչ սպեցիֆիկ` պայմանավորված ուղեկցող միկրոֆլորայով: Սպեցիֆիկ բարդություններից հիվանդության ելքի համար մեծ նշանակություն ունի աղիքային արյունահոսությունը, պերֆորատիվ պերիտոնիտը, ինֆեկցիոն-տոքսիկ շոկը:
Աղիքային արյունահոսությունը առաջանում է 1-2 հիվանդների մոտ, պրոգնոզը անբարենպաստ է և հաճախ հիվանդության 3-րդ շաբաթում, երբեմն ջերմաստիճանի իջեցումից հետո: Արյունահոսության պատճառը որովայնատիֆային խոցի հատակում անոթի (երակի կամ զարկերակի) առոզիան է : Արյունահոսությունը կարող է կրել դիֆուզ, մազանոթային բնույթ: Նրա զարգացման մեխանիզմում մեծ դեր ունեն մակարդելիության իջեցումը և թրոմբագոյացման դանդաղումը: Կախված աղիքի պարունակության էվակուացիայից և արյունահոսության չափից հիվանդների կղանքը դառնում է ձյութանման (մելենա), պարունակում է արյան մակարդուկներ կամ թարմ արյուն:
Քիչ քանակի արյունահոսությունները չեն ազդում հիվանդի վիճակի վրա: Դրանք հայտնաբերվում են կղանքի հետազոտման ժամանակ կամ Գրեգերսենի ռեակցիայի օգնությամբ արյունահոսության սկզբից շատ ժամանակ հետո: Մասիվ արյունահոսությունների դեպքում մարմնի ջերմաստիճանը կտրուկ իջնում է մինչև նորմա կամ սուբնորմա, առաջանում է ծարավ, պուլսը հաճախանում է, զարկերակային ճնշումը իջնում է: Ոչ մեծ ծավալի արյունահոսությունը ճիշտ ժամանակին ցույց տված օգնության դեպքում ավարտվում է բարենպաստ: Մասիվ արյունահոսությունը կարող է բերել հեմոռագիկ շոկի զարգացման, որը միշտ ունի լուրջ պրոգնոզ: Պերֆորատիվ պերիտոնիտը, որպես աղիքի խոցի թափածակման հետևանք, որովայնային տիֆի վտանգավոր բարդություններից է: Այն զարգանում է հիվանդության 2-4 շաբաթում, երբեմն ջերմաստիճանի կարգավորումից հետո: Հանդիպում է 0,5-1,5 հիվանդների մոտ և կարող է դիտվել ոչ միայն հիվանդության ծանր, այլ նաև թեթև ընթացքների դեպքում: Թափածակումը հիմնականում տեղի է ունենում զստաղու` կույր աղու անցման տեղից 25-30 սմ հեռավորության վրա: Պերֆորացիային նպաստում են մեթեորիզմը, ուժեղացած պերիստալտիկան, կտրուկ շարժումները, ուժեղ հազը, որովայնի կոպիտ շոշափումը, դիետայի խախտումը:
Որովայնատիֆային պերֆորատիվ պերիտոնիտի կլինիկական պատկերը ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք պետք է հաշվի առնել ախտորոշման ժամանակ: Status typhosus-ի առկայությունը կարող է քողարկել պերֆորացիայի նշանները: Թափածակման հիմնական սիպտոմը` հանկարծակի, կտրուկ ցավը, հաճախ կարող է բացակայել, հետևաբար անգամ թեթև ցավերի դեպքում բժիշկը պետք է ուշադիր լինի: Պերիտոնիտի մյուս կարևոր սիմպտոմը որովայնի պատի մկանների կծկումն է: Մթագնած գիտակցությամբ հիվանդների մոտ այն կարող է պերֆորացիայի միակ նշանը լինել: Ոչ մշտական, բայց կարևոր սիմպտոմ է Շյոտկին-Բլյումբերգի դրական ախտանիշը: Աղիքի պերֆորացիան երբեմն ուղեկցվում է ծանր կոլապսով: Պերֆորացիայից մի քանի ժամ հետո զարգանում է պերիտոնիտի կլինիկական պատկերը: Առաջանում է facies hyppocratica, միանում է փսխումը, համառ գղտոց, որովայնի փքվածություն և տարածուն ցավեր: Լյարդային բթությունը անհետանում է: Սակայն այս սիմպտոմները բավականին ուշ են զարգանում: Հիվանդին կարող են փրկել, եթե վիրահատական միջամտությունը կատարվի պերֆորացիայից հետո 6 ժամվա ընթացքում: Ավելի ուշ վիրահատության դեպքում պրոգնոզն համարյա անհույս է:
Ինֆեկցիոն-տոքսիկ շոկը որպես կանոն զարգանում է հիվանդության ծաղկման շրջանում և հանդիպում է հվանդների 0,5-0,7 դեպքերում: Նրա առաջացումը պայմանավորված է որովայնատիֆային հարուցիչների և նրանց տոքսինների մասիվ թափանցումով արյան մեջ: Շոկի զարգացման հիմքում ընկած է ոչ այնքան տոքսիկ էֆեկտը, որքան իմուն կոնֆլիկտի կայծակնային առաջացումը` պայմանավորված բակտերիալ անտիգենների առկայության, իմուն կոմպլեքսների ձևավորմամբ, կոմպլեմենտի ֆիքսացիայով, պլազմատիկ բջիջների ռեակցիաներով, մոնոնուկլեար ֆագոցիտային համակարգի կտրուկ հյուծումով, հեպարին- և հիստամինեմիայով: Հիվանդության կլինիկական պատկերում ինֆեկցիոն-տոքսիկ շոկին նախորդում են հիպերթերմիան և նեյրոտոքսիկոզը: Նրա զարգացման ժամանակ դիտվում է ջեմաստիճանի կտրուկ իջեցում, ուժեղացած քրտնարտադրություն, տախկարդիա, տախիպնոէ, զարկերակային ճնշման անկում, օլիգուրիա, հետագայում անուրիա: Ոչ սպեցիֆիկ բարդություններին են պատկանում թոքաբորբը, թրոմբոֆլեբիտները, մենինգիտները, պիելիտները, պարոտիտները, ստոմատիտները և այլն:
Կանխատեսում-չբարդացած ընթացքի դեպքում ելքը բարենպաստ է: Բարդությունների զարգացման դեպքում անբարենպաստ է (հատկապես պերֆորատիվ պերիտոնիտի դեպքում): Մահացությունը կազմում է 0,1-0,3 :
Պարատիֆերի կլինիկական պատկերը: Ըստ համաճարակաբանական տվյալների, պաթոգենեզի, մորֆոլոգիայի և կլինիկական պատկերի պարատիֆ A և B հիմնականում նման են որովայնային տիֆին, բայց ունեն որոշակի առանձնահատկություններ: Պարատիֆ A ժամանակ ինկուբացիոն շրջանը ավելի կարճ է, քան որովայնային տիֆի ժամանակ, տևողությունը 8-10 օր է: Հաճախ սկիզբը սուր է, երբեմն ուղեկցվում է հարբուխով, հազով: Զննման ժամանակ հայտնաբերվում է դեմքի հիպերեմիա, սկլերայի անոթների ինյեկցիա, հերպես շրթունքների վրա: Ջերմաստիճանային կորը ունի ոչ ճիշտ բնույթ` հաճախ ալիքանման է կամ թուլացող: Տենդը հաճախ ուղեկցվում է դողով, իսկ հետո ծավալուն քրտնարտադրությամբ: Պարատիֆ A ժամանակ ցանը հայտնվում է ավելի վաղ ժամկետներում (հիվանդության 4-7 օրերը), բնութագրվում է պոլիմորֆիզմով` առկա են լրացուցիչ տարրեր: Ցանը լինում է ռոզեոլոզ, կարմրուկանման, պետեխիալ: Ինտոքսիկացիան, որպես կանոն, արտահայտված է չափավոր, բացակայում է տիֆոզային ստատուսը: Հեմոգրամայում հայտնաբերվում է նորմոցիտոզ, բայց նաև կարող է լինել լեյկոցիտոզ լիմֆոմոնոցիտոզի հետ: Հիվանդների մեծամասնության մոտ հիվանդությունը ունի միջին ծանրության ընթացք, բայց կարող են նաև լինել ծանր ընթացքով ձևերը բարդություններով` աղիքային արյունահոսությունների տեսքով, աղիի պերֆորացիայով, բրոնխոպնևմոնիայով և այլն: Պարատիֆ A ժամանակ ռեցիդիվները հանդիպում են շատ հաճախ:
Պարատիֆ B ժամանակ ինկուբացիոն շրջանը կազմում է 5-15օր, բայց կարող է նաև տևական լինել: Հիվանդությունը հաճախ սուր է սկսվում, ուղեկցվում է արտահայտված դողով, մկաններում ցավոտությամբ, քրտնարտադրությամբ: Հիվանդության սկզբնական շրջանում ինտոքսիկացիայի երևույթները համակցվում են սուր գաստրոէնտերիտի նշանների հետ: Ջերմային ռեակցիան կարճ է, հաճախ ալիքային բնույթի: Տիֆոզային վիճակը հիվանդների մեծամասնության մոտ բացակայում է, սկզբնական շրջանում (3-5 օրը) դիտվող ինտոքսիկացիայի նշանները արագ անհետանում են: Ցանը հայտնվում է վաղ ժամկետներում, ունի պոլիմորֆ բնույթ, հաճախ տարածուն է: Որոշ դեպքերում պարատիֆ B ընթացքը կարող է ծանր լինել`սեպտիկ երևույթներով`թարախային մենինգիտի, մենինգոէնցեֆալիտի, սեպտիկոպիեմիայի տեսքով: Հեմոգրամայի վրա դիտվում է նեյտրոֆիլային լեյկոցիտոզ: Տիֆ-պարատիֆային ինֆեկցիաների կլինիկական ընթացքը կարող է տատանվել` կախված համաճարակային բռնկման բնույթից, հիվանդների տարիքից, ուղեկցող հիվանդություններից և նախկինում կատարված պատվաստումներից: Հիվանդությունը սովորաբար տևում է 3-4 շաբաթ, բայց կարող է նաև կարճ լինել (5-7 օր): Կրկնակի ռեցիդիվները և բարդությունները երկարացնում են հիվանդության ընթացքը, երբեմն մինչև մի քանի ամիս:
Ախտորոշում-Որովայնային տիֆի և պարատիֆերի դեպքում մեծ նշանակություն ունի դիագնոստիկան հիվանդության 5-7 օրը: Տիֆ-պարատիֆային հիվանդությունների ճանաչման համար մեծ նշանակություն ունեն ինչպես կլինիկո-համաճարաբանական, այնպես էլ լաբորատոր տվյալները: Լաբորատոր ախտորոշման մեջ օգտագործում են բակտերիոլոգիական և սերոլոգիական հետազոտման մեթոդներ, որոնք անցկացվում են հաշվի առնելով ինֆեկցիոն պրոցեսի շրջանը: Հիվանդության 1-2 շաբաթում հարուցիչը հեշտ անջատվում է արյունից, 2-3 շաբաթից սկսած արտաթորանքներից և մեզից, հիվանդության ամբողջ ընթացքում` դուոդենալ պարունակությունից (հիվանդության սուր շրջանում դուոդենալ զոնդավորումը հակացուցված է, բիլիկուլտուրայի անջատում իրականացնում են ռեկոնվալեսցենցիայի շրջանում):Հարուցչին կարելի է անջատել նաև ռոզեոլների քերուկի, ոսկրածուծի, թարախի, էքսուդատների, խորխի ցանքսի կատարումից: Բակտերիաների անջատումը արյունից վկայում է սուր հիվանդության մասին, որը բացարձակ հաստատում է որովայնային տիֆի ախտորոշումը: Հարուցչի առկայությունը կղանքում վկայումէ հիվանդության կամ բակտերիակրության մասին:Կլինիկական նշանների առկայության դեպքում դրվում է սուր որովայնային տիֆ ախտորոշումը, իսկ բացակայության դեպքում` բակտերիակրություն: Արյան ցանքսը, որ կատարվում է հեմոկուլտուրայի անջատման համար, իրականացնում են հիվանդության 1 օրից սկսած և տենդային շրջանի ամբողջ ընթացքում: Երակից ստերիլ վերցնում են 5-10 մլ արյուն, ցանքս են կատարում 10-20 50-100 մլ լեղային բուլյոնով ֆլակոնում կամ Ռապոպորտի միջավայրում: Սննդային միջավայրի վրա արյան ցանքս կատարելիս պետք է պահպանել արյան և միջավայրի 1:10 հարաբերություն. քիչ քանակի սննդային միջավայրի դեպքում արյունը կարող է բակտերիոցիդ ազդեցություն ցուցաբերել հարուցչի վրա:
Միելոկուլտուրայի ստացման համար օգտագործում են ոսկրածուծը, որը ստանում են պունկցիայի միջոցով: Արյունից և ոսկրածուծից Լ-ձևերի ստացման համար օգտագործում են հատուկ պենիցիլինո-շճային միջավայրեր: Կոպրո-, բիլի- և ուրինոկուլտուրաների ստացման համար օգտագործում են Պլոսկիրևի միջավայրը: Արյան մեջ, ոսկրածուծում և այլ հետազոտվող նյութերում սպեցիֆիկ հակամարմինները հայտնաբերվում են իմունոֆլյուորեսցենտային և իմունոֆերմենտային մեթոդներով: Այդ մեթոդները ունեն բարձր զգայունություն և կարող են օգտագործել էքսպրես դիագնոստիկայի համար որովայանային տիֆի համաճարակային բռնկումների ժամանակ: Որովայնային տիֆ և պարատիֆ A և B սերոլոգիական ախտորոշման համար օգտագործում են գլխավորապես անուղղակի հեմագլյուտինացիայի ռեակցինան էրիթրոցիտար դիագնոստիկումներով (O-, H-, Vi-անտիգեններ): Դրական է համարվում 1:200 և ավելի բարձր տիտրով ռեակցիան: Անուղղակի հենագլուտինացիայի ռեակցիայի մեթոդով զույգ շիճուկները (որ վերցրել են հիվանդության ընթացքում) հետազոտելիս` մեծ ախտորոշիչ նշանակություն ունի հարուցիչների նկատմամբ հակամարմինների տիտրի քառակի և ավելի աճը: Բակտերիակիրների հայտնաբերման համար օգտագործում են անուղղակի հեմագլյուտինացիայի ռեակցիան Vi-անտիգենով: Նախկինում լայնորեն օգտագործվող Վիդալի ռեակցիան աստիճանաբար կորցնում է իր դիագնոստիկ նշանակությունը:
Տարբերակիչ ախտորոշում-տիֆ-պարատիֆային հիվանդությունները պետք է տարբերակել ցանավոր տիֆից, մալարիայից, բրուցելյոզից, լիստերիոզից, թոքաբորբից, սեպսիսից, տուբերկուլյոզից, լիմֆոգրանուլեմատոզից:
Բուժում-որովայնային տիֆի ընթացքը և ելքը կախված են հիվանդի ճիշտ խնամքից, դիետայից, անտիբիոտիկների և պաթոգենետիկ միջոցների ժամանակին կիրառումից: Տիֆ-պարատիֆային հիվանդությունները բուժում են ինֆեկցիոն ստացիոնարում: Հիվանդի համար պետք է ապահովել հանգիստ, հարմար անկողին, լավ հիգիենիկ պայմաններ: Մեծ նշանակություն ունի բերանի խոռոչի և մաշկի խնամքը: Անկողնային ռեժիմը պետք է պահպանել մինչև նորմալ ջերմաստիճանի 6-7 օրը: Սկսած 7-8 օրից թույլատրվում է նստել, իսկ 10-11 օրը հակացուցումների բացակայության դեպքում` քայլել: Տենդային շրջանում և նորմալ ջերմաստիճանի 7-8 օրը հիվանդների դիետան մեխանիկական և քիմիական տեսանկյունից պետք է մաքսիմալ խնայողական լինի աղիների համար, պետք է նպաստի խմորման և թարախային պրոցեսների նվազմանը և միաժամանակ պարունակի բավարար կալորիաներ: Այս պայմաններին համապատասխանում է դիետա N4 և N46: Առողջացման զուգընթաց դիետան աստիճանաբար ընդլայնում են:
Տիֆ-պարատիֆային հիվանդությունների ժամանակ ամենաէֆեկտիվ անտիբիոտիկը լևոմիցետինն է: Հաջողությամբ օգտագործվում է նաև ամպիցլինը: Անտիբիոտիկոթերապիան իրականացվում է ամբողջ տենդային շրջանում և ջերմաստիճանը կարգավորելուց առաջին 10 օրվա ընթացքում: Լևոմիցետին նշանակում են ներերակային 0,5գ օրը 4 անգամ: Սակայն անտիբիոտիկների ընդունումը ոչ միշտ է կանխում ռեցիդիվները և խրոնիկական բակտերիակրության առաջացումը: Լևոմիցետինով հիվանդների բուժման ժամանակ ռեցիդիվները, որպես կանոն, բնութագրվում են ավելի թեթև ընթացքով և առաջանում են ավելի ուշ ժամկետներում(նորմալ ջերմաստիճանի 18-25 օրը), քան չբուժված հիվանդների մոտ: Ռեցիդիվների դեպքում նորից օգտագործում են լևոմիցետին նույն դոզաներով: Խրոնիկական բակտերիակրության դեպքում լևոմիցետինը դրական էֆեկտ չի թողնում: Լևոմիցետինի per oral օգտագործման անհնարինության դեպքում (փսխում) նշանակում են լևոմիցետինի սուկցինատ ներերակային կամ միջմկանային: Բակտերիաների`անտիբիոտիկների կայունության դեպքում օգտագործում են բակտրիմ (բիսեպտոլ) կամ նիտրոֆուրանային պրեպարատներ: Ավելի էֆեկտիվ էթիոտրոպ թերապիայի, ռեցիդիվների և բակտերիակրության ձևավորման կանխարգելման համար օգտագործում են ոչ ստերոիդային անաբոլիկներ (մեթիլուրացիլ, կալիումի օրոտատ): Օրգանիզմի դեզինտոքսիկացիայի համար ներերակային օգտագործում են Ռինգերի լուծույթ, 0,5 գլուկոզայի լուծույթ, ռեոպոլիգլյուկին: Դրական էֆեկտ են թողում նաև կորտիկոստերոիդները, որոնք օգտագործվում են միայն հիվանդության ծանր դեպքերում:
Աղիքային արյունահոսությունների դեպքում անհրաժեշտ է խիստ անկողնային ռեժիմ` պառկած մեջքի վրա 12-24 ժ ընթացքում: Նշանակում են սառը որովայնի վրա, արգելում են սննդի ընդունում 10-12 ժամով, խմվող հեղուկի քանակը կրճատում են մինչև 500մլ: Հետագայում կարելի է ոչ մեծ քանակներով նշանակել լորձային եփուկներ, հյութեր, կիսելներ, մսային և ձկնային բուլյոններ: Արդեն 2-րդ օրից դիետան աստիճանաբար ընդլայնում են: Ոչ մասիվ արյունահոսությունների դեպքում օգտագործում են կալցիումի քլորիդ, C և K վիտամիններ, նատրիումի քլորիդի հիպերտոնիկ լուծույթ (5-10 մլ ներերակային), ժելատինոլ, պլազմա և արյան այլ պրեպարատներ: Մասիվ արյունահոսությունների դեպքում ինֆուզիոն թերապիայում փոխարինող նպատակով օգտագործում են արյան զգալի քանակներ(1-2լ), պոլիիոնային լուծույթներ (<<Տրիսոլ>>,<<Ացեսոլ>>, <<Լակտասոլ>>, <<Կվարտասոլ>> և այլն), կոլոիդային լուծույթներ (պոլիգլյուկին, ռեոպոլիգլյուկին, ժելատինոլ և այլն) և կորտիկոստերոիդներ: Աղիքի պատի պերֆորացիայի դեպքում ցուցված է շտապ վիրահատական միջամտություն:
Պրոֆիկակտիկա-տիֆ-պարատիֆային հիվանդությունների կանխարգելման միջոցառումները պետք է ուղված լինեն ինֆեկցիայի աղբյուրների, փոխանցման ուղիների վերացման, օրգանիզմի անընկալունակության բարձրացման ուղղությամբ: Առողջացման շրջանում 5 օր ինտերվալներով անցկացնում են կղանքի եռակի և լեղու միանգամյա բակտերոլոգիական կոնտրոլ հետազոտություն: Ռեկոնվալեսցենտի կղանքում, մեզում կամ լեղիում բակտերիաների հայտնաբերման դեպքում ստացիոնարում անցկացնում են ինտենսիվ բուժում կախված առկա պաթոլոգիայից և օրգանիզմի ռեակտիվականութունից: Բակտերակիրին դուրս գրում են միայն համաճարակաբանի թույլտվությամբ: Դուրս գրումից հետո բոլոր ռեկոնվալեսցենտները ենթարկվում են դիսպանսեր հսկողության`սիստեմատիկ հետազոտմամբ` հիվանդության ռեցիդիվները և խրոնիկ բակտերիակրության ձևավորումը ժամանակին հայտնաբերելու համար:Հիվանդացածների լաբորատոր հետազոտության ինտենսիվությունը և տևողությունը կախված է նրանց մասնագիտական պատկանելիությունից: Օջախում հարուցչի տարածումը կանխարգելելու համար մինչև հիվանդի կամ բակտերիակիրի հոսպիտալացումը կատարում են ընթացիկ դեզինֆեկցիա: Հոսպիտալացումից հետո օջախում իրականացնում են վերջնական դեզինֆեկցիա:
Հիվանդների հետ շփված անձանց նկատմամբ դրվում է բժշկական հսկողություն 21 օրվա ընթացքում` ամենօրյա թերմոմետրիայով: Անցկացվում է կղանքի և մեզի` միանգամյա, ցուցումների առկայության դեպքում երկակի բակտերիաբանական հետազոտություն: Նախկինում որովայնային տիֆով հիվանդացածների, ինչպես նաև լյարդի և լեղուղիների պաթոլոգիաներով անձանց մոտ անցկացնում են դուոդենալ պարունակության ցանքս և արյան հետազոտում անուղղակի հեմագլյուտինացիայի ռեակցիայի միջոցով էրիթրոցիտար Vi-անտիգենով: Օջախում սպեցիֆիկ կանխարգելումը ներառում է բոլոր կոնտակտավորների կողմից բակտերիոֆագերի ընդունում: Որովայնային տիֆի սպեցիֆիկ վակցինոպրոֆիլակտիկան անցկացնում են էպիդեմիոլոգիական ցուցումներով: Այն շրջանները, որոնք անբարենպաստ են որովայնային տիֆի առումով, պատվաստում կատարում են ամբողջ բնակչությանը`սկսած 7տ երեխաներից: Սպեցիֆիկ պրոֆիլակտիկա ցուցված է նաև ռիսկի խմբերին`ինֆեկցիոն հիվանդանոցների, լաբորատորիաների և մաքրիչ կառույցների աշխատակիցներին: Պատվաստում կատարում են նաև Աֆրիկայի և Ասիայի երկրներ մեկնողներին, որտեղ հիվանդացությունը բավականին բարձր է:
Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին
