Այլ կերպ այս հիվանդությունը կոչվում է համաճարակային ոջլային հետադարձ տիֆ կամ կոսմոպոլիտ հետադարձ տիֆ։ Հարուցիչները սպիրախետներն են՝ Borrellia recurrentis:
Այս հիվանդության ամենահին օջախն համարվում է Աֆրիկան, որտեղից այն տարածվել է տարբեր մայրցամաքներ։ Այս հիվանդությունը որպես առանձին նոզոլոգիական միավոր ճանաչվել է միայն 19-րդ դարի կեսերին։ Ակսած 1739թվից մինչև 1873թ. այս հիվանդության համաճարակներ արձանագրվել են եվրոպական տարբեր երկրներում՝ Իռլանդիայում, Գերմանիայում, Անգլիայում։ 1921 թվին խոշոր համաճարակ է արձանագրվել Եգիպտոսում, որն ընդգրկել է ազգաբնակչության գրեթե 40%-ը։
Հայաստանում ոջլային հետադարձ տիֆի համաճարակ է արձանագրվել 1918-1920թ.թ., հատկապես գաղթականների մեջ։
Սկսած 1925թվից այս հիվանդությունը Հայաստանում վերանում է, սակայն 1946թվին Իրանից հայրենիք ներգաղթածների մեջ արձանագրվում է շուրջ 107 դեպք։ Շնորհիվ ձեռնարկված միջոցառումների այն վերանում է (Ա.Ալեքսանյան, 1962), և մինչև օրս այս հիվանդության դեպքեր մեզ մոտ չեն արձանագրվել։

Վարակի աղբյուրը

Միայն հիվանդ մարդն է։ Հիվանդության հարուցիչները պատկանում են են Spirochaetaceae ընտանիքին, Borrellia դասին, Borrellia recurentis տեսակին։ Հարուցիչը կոչվում է Spirocheta Borrellia recurrwntis Obermeier(1868):
Հիվանդության գաղտնի շրջանից (5-14 օր) հետո վարակվածների մոտ բարձրանում է ջերմությունը (6-8 օր), առաջանում է տիֆոիդ վիճակ։ Նման նոպայի ժամանակ հիվանդների արյան մեջ հարուցիչները հասնում են առավելագույն քանակության և ահա այս ժամանակ է, որ արյան քննությունը (քսուկի պատրաստումից հետո ներկում են ըստ Գիմզայի և հայտնաբերում են սպիրոխետները) մեծամասամբ տալիս է դրական պատասխան։

Ջերմային նոպաների անցնելուց հետո սկսվում t ջերմադադարի շրջանը, որը տևում է գրեթե նույնքան, ինչքան ջերմային նոպան։ Հիվանդներն իրենց համեմատաբար լավ են զգում, սակայն նկատվում են ադինամիայի երևույթներ։ Ապա հիվանդի ջերմությունը նորից բարձրանում է, որը այս անգամ տևում է ավելի քիչ 4-5 օր, այնուհետև նորից սկսում է ջերմադադարի շրջանը, որը ավելի երկար է տևում, քան առաջինը։ Հետագայում նոպաների շրջանը աստիճանաբար կրճատվում է և ընդհակառակը, ջերմադադարը երկարում է։ Այսպիսի ջերմային նոպաները և ջերմադադարները կարող են տևել մինչև 20 օր, եթե հիվանդը անհրաժեշտ բուժում չի ստանում։ Բացի պերիֆերիկ արյունից, սպիրոխետները տեղակայվում են զանազան օրգաններում՝ փայծաղ, գանգուղեղ, լյարդ, սակայն այս հանգամանքը համաճարակաբանական նշանակություն չունի։ Ջերմադադարի ժամանակ հիվանդության հարուցիչներ արյան մեջ սովորաբար չեն հայտնաբերվում, ուստի և այս ժամանակամիջոցը չունի համաճարակաբանական նշանակություն։ Մարդկանց մեջ, հատկապես այս հիվանդության նկատմամբ անապահով վայրերում կարող հազվադեպ են արձանագրվել վարակակրության դեպքեր։

Սպիրոխետները հիվանդի օրգանիզմում տեղավորվելով՝ ախտահարում են մի շարք օրգանների ռետիկուլոէնդեթելյար բջիջները, բազմանում են այնտեղ, որից հետո հաղթահարելով ռետիկուլոէնդոթելյար պատնեշը, դուրս են գալիս այդ հյուսվածքից դեպի պերիֆերիկ արյուն, որտեղ դրանց որոշ մասը ոչնչանում է, արտազատելով էնդոտոքսին։ Վերջինիս պատճառով հիվանդների մոտ առաջանում են դողերոց, գլխացավեր, մկանային ցավեր, փսխում, զանազան նևրոլոգիական և մեխանիկական երևույթներ, բարձրանում է ջերմությունը։

Փոխանցման մեխանիզմները

Ինչպես ցույց է տալիս այս հիվանդության անվանումը, փոխանցումն իրականացվում է ոջիլների օգնությամբ։ Առաջնային նշանակություն ունի հագուստի ոջիլը, սակայն չի բացառվում հիվանդության փոխանցումը նաև գլխի ոջիլի միջոցով։ Առաջին անգամ փոխանցման այս ուղու մասին կարծիք է հայտնել Մինխը (1874 թ.), իսկ հետագայում՝ Շ.Նիկոլը։

Վարակված մարդու արյունը ծծելու ժամանակ ոջիլն իր աղիքներն է տանում հիվանդության հարուցիչները, որոնց որոշ մասն այդտեղ ոչնչանում է՝ շնորհիվ անբարենպաստ պայմանների, իսկ մնացածն անցնում է ոջլի օրգանիզմի խոռոչները և բազմանում։ Արյունը ծծելուց 6-7 օր հետո հիվանդության հարուցիչները տեղակայվում են ոջլի գրեթե բոլոր խոռոչներում (լակունար համակարգում)՝ բացառությամբ աղիքների և թքագեղձերի։ Այս իսկ պատճառով ոջիլի կծելու ժամանակ մարդը չի վարակվում։ Մարդը վարակվում է այն ժամանակ, երբ քորում է կծած, մաշկի ամբողջականությունը խախտված մասը, պատահաբար ճզմելով ոջլին, որի հետևանքով խախտվում է ոջլի ամբողջականությունը, հատկապես խիտինային ծածկույթը, որտեղից դուրս է գալիս հեմոլիմֆան (որի մեջ են սպիրոխետաները),որը թափվում է կծած տեղի մեջ ու այնտեղից անցնում մարդու օրգանիզմ՝ վարակելով նրան ոջլային հետադարձ տիֆով։
Այսպիսով ոջլային հետադարձ տիֆի փոխանցման մեխանիզմն ավելի բարդ ու դժվար է, քան բծավոր տիֆի ժամանակ։

Այս հիվանդության սեզոնայնությունը նույնն է, ինչ բծավոր տիֆի ժամանակ։ Հիվանդությամբ ավելի հաճախ հիվանդանում են տրանսպորտի, լվացքատների, վարսավիրանոցների, բաղնիքների աշխատողները։ Ավելի սակավ, քան բծավոր տիֆի ժամանակ, հիվանդանում են բուժաշխատողները։

Պայքարը և կանխարգելումը

Պայքարի և կանխարգելման միջոցառումները գրեթե նման են բծավոր տիֆի ժամանակ ձեռնարկվող հակահամաճարակային միջոցառումներին։
Կասկածելի հիվանդների մատից անհրաժեշտ է ախտորոշման նպատակով վերցնել արյուն, պատրաստել հաստ կաթիլ կամ քսուկ, ներկել ըստ Գիմզայի, սպիրոխետներ հայտնաբերելու նպատակով դիտել մանրադիտակի տակ։ Հիվանդին ստացիոնարից դուրս կարելի է գրել միայն նորմալ ջերմաստիճանի 21-րդ օրը։
Կոնտակտավորներին ենթարկում են միամոմենտանի սանիտարական մշակման, որի նպատակն է ոջլազերծ անել նրանց։ Կոնտակտավորների նկատմամբ սահմանվում է հսկողություն՝ այս հիվանդության մաքսիմալ գաղտնի շրջանի ընթացքում։ Օջախը ենթարկվում է դեզինֆեկցիայի և հսկողություն է սահմանվում 2 ամիս տևողությամբ, ամեն օր 2 անգամ չափվում է կոնտակտավորների ջերմությունը, հետազոտություն է կատարվում ոջլոտությունը հայտնաբերելու ուղղությամբ։
Այս հիվանդության նկատմամբ վակցինոպրոֆիլակտիկա գոյություն չունի։