Նեգատիվ ՀԱ (հոգեախտաբանական)

«Ես»-ի սուբյեկտիվ գիտակցվող փոփոխությունների դեպքում առկա են բոլոր վերոնշյալ հատկանիշները, սակայն՝ քիչ ավելի արտահայտված։ Ի տարբերություն հոգեկան հյուծվածության, այստեղ առաջին պլան են մղվում հիվանդների կողմից զգացվող իրենց անհատականության, իրենց բնորոշ ինքնակառավարման և իրնքաարտահայտման ձևերի խանգարումները։ Այն, ինչ նախկինում կատարվում էր ակամա, ինքնուրույն, ավտոմատիզացված, պահանջում է ջանքեր, վերահսկում, տիրապետում։ Անձի ուղղվածությունը չի փոխվում, սակայն դժվարանում է այս կամ այն գործողության իրականացումը։ Իրենց սոցիալական կարգավիճակի պահպանման համար հիվանդներն ավելի շատ ջանքեր և ուժեր են ներդնում և սուբյեկտիվորեն դա գիտակցում են։ «Ես»-ի օբյեկտիվորեն արտահայտվող փոփոխություն։ Այս մակարդակից սկսվում և այնուհետև աճում է հաջորդ մակարդակներում անձի (բնավորության և խառնվածքի) անհատական պրեմորբիդ հատկությունների կորուստը։ Զարգացման առաջին տարբերակում տեղի է ունենում նշված հատկությունների սրացում։ Երկրորդ տարբերակում ձևավորվում են նախկինում անձին բնորոշ հատկություններ։ Երկու դեպքում էլ խոսքը գնում է անձի փսիխոպաթիզացիայի մասին։ Սակայն, պետք է ի նկատի ունենալ, որ սրանք փսիխոպաթանման վիճակներ են, այլ ոչ փսիխոպաթիա, այսինքն՝ ձեռք են բերվել հիվանդության արդյունքում, այլ ոչ թե բնածին հատկություններ են։ Այս հիվանդները սահմանափակ են միջավայրի հետ իրենց հարաբերություններում։ Իրենց անկարողությունը դրսևորվում է ոչ միայն իրավիճակներում, երբ պահանջվում են որոշակի հուզական լարվածություն, ճկունություն, հարմարվողականություն, այլև իրենց համար սովորական իրավիճակներում։ Այս մարդիկ դառնում են ենթարկվող, զիջող, պատրաստակամությամբ ընդունում են հարազատների կողմից իրենց խնամքը։ Թուլանում են նրանց մղումներն ու ցանկությունները, հետաքրքրություններն ու հնարավորություները։ Բոլոր դեպքերում իջնում է վերջիններիս սոցիալական ակտիվությունն ու արդյունավետությունը։
Անձի աններդաշնակությամբ տառապող մարդիկ կորցնում են իրենց սոցիալական արժեքը՝ բնավորության, խառնվածքի, մղումների և պահանջների միջև ի հայտ եկած էական անհամապատասխանության պատճառով։ Դա կարող է արտահայտվել ծայրահեղ դյուրագրգռությամբ, գերզգայնությամբ, հուզական անկայունությամբ, աֆեկտիվ մտածողությամբ, էքստրավերսիայով։ Փոխվում է նախկինում անձին բնորոշ վերաբերմունքը սեփական «ես»-ին, մարդկանց հանդեպ, իր աշխատանքին, շրջապատող առարկաներին և երևույթներին։ Ավելի է խորանում սոցիալական ակտիվության անկումը, անարդյունավետությունը։ Էներգետիկ պոտենցիալի իջեցումն օբյեկտիվորեն արտահայտվում է հոգեկան ակտիվության, արդյունավետության, աշխատունակության կայուն անկմամբ, հատկապես այն ոլորտներում, որոնք պահանջում են նոր մոտեցումներ, գիտելիքներ, ստեղծագործական ներուժ։ Խորանում են բնավորության և խառնվածքի վերոնշյալ փոփոխությունները, հատկապես նկատելի են դառնում աուտիզացիան, հուզական ոլորտի աղքատացումը։ Հիվանդները դառնում են եսասեր, կոպիտ, սառն ու անտարբեր իրենց և մերձավորների նկատմամբ։

Անձի մակարդակի իջեցումը, նախորդների համեմատ, ավելի խորը նեգատիվ փոփոխություն է։ Սա անձնային հատկանիշների աղքատացման զուգակցումն է էներգետիկ պոտենցիալի իջեցման հետ։ Անձին բնորոշ բոլոր հատկությունների որակական և քանակական փոփոխություններն այնքան արտահայտված են և տարածված, որ հիվանդը կորցնում է անհատականությունը, իրեն բնորոշ կապերը։ Հետաքրքրություները սահմանափակվում են սպառողական և հեդոնիստական պահանջներով։ Աճում են անձի հուզական և կամային ոլորտների աղքատացումը, մտածողության խանգարումները (սիմվոլիզմ, պարալոգիզմ, անկապություն, ճեղքվածություն և այլն)։ Անձի ռեգրեսը վկայում է անձի հիմնական հատկությունների քայքայման մասին, այսինքն՝ անձն ամբողջովին և անվերադարձ կորցնում է իր նախկին գիտելիքներն ու փորձը, հմտություններն ու հարաբերությունները, քննադատական վերաբերմունքն իր վիճակի հանդեպ։ Հետընթացն արտահայտվում է ընդգծված վարքային շեղումներով՝ որևէ գործունեության դրսևորման բացակայությամբ, հատկապես հակումների ապարգելակմամբ։ Այս հիվանդները լիովին անկարող են ոչ միայն մասնագիտական հարցերում, այլև ընտանիքում, կենցաղում և խնամքի ու հոգատարության կարիքն ունեն։ Նեգատիվ խանգարումների այս ձևը համապատասխանում է ապաթոաբուլիկ համախտանիշին։

Ամնեստիկ խանգարումներն արտահայտվում են հիշողության ախտահարումով։ Հիշողության զանազան խանգարումների շարքում բուն դեֆիցիտար և անդարձելի բնույթ ունի միայն պրոգրեսիվ ամնեզիան, որը բնորոշ է գլխուղեղի օրգանական ախտահարումներին։ Ամնեստիկ նեգատիվ խանգարումներին ավելի բնորոշ են դիսմնեստիկ (հիպոմնեստիկ) հիշողության խանգարումները, ինչպես նաև՝ կոնֆաբուլյացիաները։ Զուգահեռաբար ի հայտ են գալիս աշխատունակության անկում, ուշադրության անկայունություն։ Թուլամտությունը հոգեկան գործունեության խորը և կայուն աղքատացումն է, որն առաջին հերթին ընդգրկում է ինտելեկտը, հուզային-կամային ոլորտը և անհատական անձնային առանձնահատկությունները։ Թուլամտությունն իր բնույթով անդարձելի խանգարում է, քանի որ այն գլխուղեղի օրգանական ախտահարման արդյունք է։

Տարբերում են լակունար, պարցիալ (մասնակի) դեմենցիա և տոտալ, գլոբալ (ամբողջական) դեմենցիա։ Լակունար դեմենցիայի ժամանակ, հիմնականում, ախտահարվում են հիշողությունն ու ուշադրությունը։ Այս խանգարման ժամանակ ինչ որ չափով պահպանվում է հիվանդի անհատականությունը, դրսևորվում է որոշակի քննադատական վերաբերմունք իր վիճակի հանդեպ։ Ամենաբնորոշ անձնային հատկությունները պահպանվում են բավականին երկար ժամանակ։ Լակունար թուլամտությամբ հիվանդը պահպանում է դեռևս իր անձի «արտաքինը»։

Գլոբալ թուլամտության ժամանակ ախտահարվում են ինտելեկտի ամենաբարդ և տարբերակված հատկությունները։ Բնորոշ է քննադատության իսպառ բացակայությունը, տրամաբանության, մտածողության ինքնուրույնության, ապացուցողականության, արդյունավետության խախտումները։ Աղքատանում են այնպիսի ինտելեկտուալ ֆունկցիաներ, ինչպիսիք են իմաստավորումը, հասկացություն ստեղծելը և դրանք գործածելը, դատելն ու եզրահանգելը։ Տոտալ թուլամտության ժամանակ լիովին համահարթվում են անձին բնորոշ հատկությունները, հիվանդը կորցնում է, այսպես կոչված, «անձի կորիզը», այսինքն՝ նախկին անհատականությունը, քննադատությունը։ Իշխում են անտարբերությունը, անհոգությունը կամ ոչնչով չհիմնավորված չարությունն ու ագրեսիան, ապարգելակումը։ Հիվանդներն աստիճանաբար կորցնում են իրենց գիտելիքները, կենսափորձը, մասնագիտական հմտություններն ու նոր փորձառնություն ձեռք բերելու և հինը կիրառելու ունակությունները։ Երկու հիմնական հոգեկան արատները՝ ձեռք բերովին (թուլամտությունը) և բնածինը (սակավամտությունը), ունենալով խանգարումների կառուցվածքային նմանություններ, միաժամանակ ցուցաբերում են զարգացման էական տարբերություններ։ Պատկերավոր ասած, տարբերությունը այս երկու վիճակների միջև այնպիսին է, ինչպես տարբերությունը երկու շինությունների միջև, երբ մեկը դեռ անավարտ է հիմքի կամ առաջին հարկի մակարդակի վրա, իսկ մյուսը ամբողջովին քանդվել է։ Առաջին տարբերակում դժվար է պատկերացնել թե ինչ պիտի կառուցվի, երկրորդում տեսնում ենք, թե ինչ էր և ինչ է դարձել քանդված շենքը։

Հոգեկան մարազմը հոգեկան դեֆիցիտար նեգատիվ խանգարումներից թերևս ամենածանրն է։ Սա աչքի է ընկնում հոգեկան գործունեության ամբողջական քայքայմամբ, փաստորեն, թուլամտության հարաճուն ընթացքի օրինաչափ ավարտական փուլն է։ Այս վիճակում հիվանդները լիովին կորցնում են ինքնասպասարկման ունակությունները, ի վիճակի չեն ինքնուրույն տեղաշարժվել, մշտապես գամված են անկողնուն։ Կորցնում են նաև խոսելու ունակությունները, նրանց խոսքը բաղկացած է առանձին տնքոցներից, հեկեկոցներից, ճիչերից, ակամա լացում են ու ծիծաղում, հաճախ միզում են և կեղտոտում անկողնում։ Հոգեկան մարազմի հետ միասին, հատկապես ծերունական հասակում, զարգանում է ֆիզիկական մարազմը։ Ամփոփելով նեգատիվ խանգարումների նկարագրությունը, նշենք, որ վերջիններս դիտվում են տարբեր հոգեկան խանգարումների ժամանակ։ Ընդ որում յուրաքանչյուր հիվանդությանը (կամ խանգարմանը) համապատասխանում են որոշակի նեգատիվ խանգարումներ։ Այսպես, օրինակ, աֆեկտիվ խանգարումների ժամանակ դիտվում են միայն հոգեկան գործունեության հյուծվածության կամ «ես»-ի սուբյեկտիվ գիտակցվող փոփոխություն, շիզոֆրենիան կարող է ձևավորել զանազան նեգատիվ հոգեկան դեֆեկտներ, սակայն ոչ ավելի խորը, քան յոթերորդ կետում նշված անձի ռեգրեսը։ Նեգատիվ խանգարումները էպիլեպսիայի ժամանակ կարող են ընդգրկել այս խանգարումների իններորդ մակարդակը՝ տոտալ թուլամտությունը, որի նեգատիվ խանգարումները բնորոշ են նաև մի շարք այլ օրգանական հիվանդությունների՝ գանգուղեղային տրավմային, մենինգոէնցեֆալիտին, թունավորումներին։ Հարաճուն օրգանական հիվանդությունները (թուլամտությունները, ժառանգական էնզիմոպաթիաները, դեգեներատիվ պրոցեսները, անոթային հիվանդությունները, ներգանգային ինֆեկցիաները) կարող են ձևավորել արտահայտված հոգեկան մարազմ։

 

 

Սկզբնաղբյուրը՝ Հոգեբուժություն