Միզասեռական միկոպլազմոզ

Միկոպլազմոլոգիան ժամանակակից կենսաբժշկագիտության բուռն զարգացող ճյուղերից է։ Միզասեռական միկոպլազմոզին (ՄՍՄ) առաջադրվող բուժական լուծումների, մեղմ ասած, ոչ բարձր արդյունավետությունը պայմանավորված է ՍՎ-ների դերի ոչ պատշաճավայել կարևորմամբ, ախտորոշման հիմնահարցերի մինչև օրս շարունակվող հայեցողականությամբ, բուժական մոտեցումների ախտանշանային և պարզունակ գրեթե փորձարարական բնույթով ևն։ Ստորշարադրյալը խնդրո առարկան փոքրիշատե լուսաբանելու նպատակ է հետապնդում։

ՄՍՄ-ը գերազանցապես սեռական ճանապարհով փոխանցվող մանրէային վարակական հիվանդություն է։ Փոխանցման այդ ճանապարհի գերակայության մասին են վկայում հիվանդների տարիքային կազմը, հիվանդացության և սեռական ակտիվության, հիվանդացության և պրոմիսկուիտետի միջև գոյություն ունեցող ուղղակի համահարաբերակցությունը, ինչպես նաև բազում այլ, դետերմինիստական բնույթի ապացույցներ՝ ՌՀ-ի, ՓԿՕԲՀ-ի, հղիության և ծննդի ախտաբանության, երկրորդային անպտղության, ռևմատոիդ համախտանիշների, ՇՀ-ի, ՄՍՀ-ի տարաբնույթ հիվանդությունների՝ նշյալ խմբի մանրէներով պայմանավորված լինելու վերաբերյալ։

Պատճառագիտությունը

Միկոպլազմաները բնության մեջ լայնորեն տարածված մանրէներ են, որոնք ի հեճուկս իրենց անվանածագմանը (լատ, mycos՝ սունկ)՝ սնկերի հետ լեզվատրամաբանական որևէ առնչություն չունեն։

Ըստ պրոգրեսիվ էվոլյուցիոն տեսության, միկոպլազմաները պարզագույն մանրէների վերապրած ճյուղերից են (նրանցից հետագայում զարգացել են թե՛ պրոկարիոտները, և թե՛ էուկարիոտները), որոնք ի հայտ են եկել էվոլյուցիոն շարժման այն փուլում, երբ մանրէների ԲՊ-ը՝ որպես պեպտիդագլիկանային կառուցվածք ունեցող պաշտպանական բջջային կառույց, դեռևս չէր հասցրել ձևավորվել։

Ըստ ռեգրեսիվ էվոլյուցիոն տեսության, միկոպլազմաներն առաջացել են (հետ են զարգացել) որոշ գրամ-դրական, անօդակյաց, ֆիլոգենետիկորեն սերնդակից մանրէներից՝ կլոստրիդիաներից, որոնք, ենթադրաբար, գենոմի դելեցիայի (քրոմոսոմի մի հատվածի ռեդուկցիա) արդյունքում կորցրել են իրենց ԲՊ-ը՝ ներկայիս կառուցվածքային ձևն ընդունելով (միկոպլազմաներն, ի տարբերություն այլ մանրէների, հաճախ են մուտացիայի ենթարկվում)։

Մինչ 1898 թ. միկոպլազմաները հայտնի են եղել որպես եզան թարախային պերիպնևմոնիայի հարուցիչներ՝ հետագայում միայն առանձնացվելով առանձին խմբի մեջ։

Զգայունությունն արտաքին միջավայրում

Միկոպլազմաներն արտաքին միջավայրի անբարենպաստ գործոնների ազդեցությանը տարբեր կերպ են հակազդում։

Ջերմաստիճանային փոփոխություններ

Եթե սառը ջերմաստիճանում նրանք պահպանվում են շատ երկար, ապա բարձր ջերմաստիճանում արագորեն ոչնչանում են (+60°C-ում ընդամենը 10 րոպեում)։

Օսմոտիկ փոփոխություններ

Ի տարբերություն այլ մանրէների, միկոպլազմաներն օսմոտիկ տեսանկյունից անկայուն են, քանի որ զուրկ են ԲՊ-ից և արտաքինից պատսպարված են միայն ՑԹ-ով։ Սրանով է, թերևս, պայմանավորված նրանց մակաբուծային կենսակերպը և օսմոտիկ կայուն միջավայր (օրինակ՝ միզուկի լորձաթաղանթը) ընտրելու <<նախասիրությունը>>՝ օսմոտիկ շոկից (թորած ջրի, էթանոլի, կոմպլեմենտի, ՀՄ-ների և այլ նյութերի ազդեցությամբ արագորեն լիզիսի ենթարկումը) խուսափելու նպատակով։

Միջավայրի pH-ի փոփոխություններ

Միկոպլազմաները զգայուն են միջավայրի pH-ի փոփոխությունների նկատմամբ և ոչնչանում են, երբ pH ≥ 8,0։

Հականեխիչ լուծույթների ազդեցությամբ պայմանավորված փոփոխություններ

Հականեխիչ լուծույթների (քլորամին ևն) նկատմամբ նրանք անկայուն են։

Հակաբիոտիկների ազդեցությամբ պայմանավորված փոփոխություններ

Միկոպլազմաները զգայուն են միայն այն հակաբիոտիկների նկատմամբ, որոնց ազդեցության հիմքում ընկած է սպիտակուցի և ԴՆԹ-ի սինթեզի ընկճումը (տետրացիկլիններ, հատկապես` դոքսիցիկլին, մակրոլիդներ, հատկապես` ազիտրոմիցին, խինոլոններ, հատկապես` օֆլօքսացին ևն)։

Հակաբիոտիկակայունությունը

Հակաբիոտիկակայունության ձևավորումը պայմանավորված է բազմազան գործոններով։ Հիմնական մեխանիզմները շարադրված են ստորև.

Բջջային պատի բացակայություն

ԲՊ-ի բացակայությամբ է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ մի խումբ հակաբիոտիկներ, որոնց ազդեցության հիմքում ԲՊ-ի սինթեզի արգելակումն է, այդ թվում` β-լակտամային հակաբիոտիկները (պենիցիլիններ, ցեֆալոսպորիններ ևն) ՄՍՄ-ի ժամանակ բացարձակապես անարդյունավետ են։ ՄՍՄ-ի ժամանակ նույնքան անարդյունավետ են նաև սուլֆանիլամիդները։ Բանը նրանում է, որ մանրէները թիրախային բջիջներից կլանում են աճի գործոններ՝ ֆոլաթթու, դիհիդրոֆոլաթթու և այլն, նյութեր, որոնց կենսաքիմիական հենքը պարաամինոբենզոյաթթուն է։ Քանի որ վերջինիս և սուլֆանիլամիդների քիմիական կառուցվածքը համանման է, ուստի մանրէների կողմից սուլֆանիլամիդները <<թյուրիմացաբար>> կլանվում են իբրև պարաամինոբենզոյաթթու, որը և կաթվածահարում է նրանց։ Միկոպլազմաներն, ի տարբերություն շատ այլ մանրէների, իրենց աճի համար պարաամինոբենզոյաթթու չեն պահանջում, որը, սակայն, նրանց <<չի խանգարում>> սուլֆանիլամիդների նկատմամբ նույնպես կայունություն դրսևորել։

Մուտացիաների զարգացում, նոր գենետիկ նյութի ինտեգրում

MH-ն և ՍՍ-ն 55% դեպքերում կայուն են տետրացիկլինի և ֆտորխինոլոնների նկատմամբ, որը պայմանավորված է հակաբիոտիկակայունության դետերմինանտներով կամ տարբերանշաններով (կետային մուտացիաներ ԴՆԹ-ի որոշ հատվածներում)։ Օր`. տետրացիկլինների նկատմամբ MH-ի կայունության դետերմինանտն, այսպես կոչված, Tո916 կոնյուգատիվ տրանսպոզոնն է (կայունության <> կոչվող խիստ որոշակի նուկլեոտիդային հաջորդականությունը)։

MH-ի կայունությունը ֆտորխինոլոնների նկատմամբ պայմանավորված է gyrA գենի նուկլեոտիդային փոփոխություններով (ցիտոզինը փոխարինված է թիմինով. արդյունքում 83-րդ դիրքում սերինը փոխարինվում է լեյցինով)։

Կառուցվածքային առանձնահատկությունները

Ձևը

Միկոպլազմաները ծայրահեղորեն տարաձև (ձվաձև, գնդաձև, օղակաձև, թելանման, ճյուղանման, բազմանկյուն, կոկացուպիկանման ևն), տարբեր օպտիկական խտության, միաբջիջ (պրոտիստ), գրամբացասական մանրէներ են։ Բազմաձև (պոլիմորֆիզմ, պլեոմորֆիզմ) տարատեսակների մեջ գերակշռում են գնդաձև տեսակները։ Բացառություն է կազմում MG–ն, որն ունի երկարաձգված, ցողունակերպ իրան։
Միկոպլազմաներն ընդհանրապես անշարժ են, սակայն նրանց որոշ տեսակներ հեղուկով պատված հարթ մակերեսի վրա կատարում են սահող բնույթի, սպրդուն շարժումներ, որը վկայում է նրանց մոտ բջջային կմախքի առկայության մասին։

Չափերը

Չնչին (D=125-250-400 նմ) չափերի շնորհիվ (ազատ ապրող մանրէներից ամենամանր պրոկարիոտներն են) միկոպլազմաները (նաև` խլամիդիաները, վիրուսները ևն) ֆիլտրվում են վիրուսային նիտրոցելյուլոզային (≤0,45 մկմ = 450 նմ) ֆիլտրերով և այդ իսկ պատճառով տարիներ շարունակ դիտարկվել են իբրև վիրուսներ. XX դարի 30ական թթ.-ից նրանք սկսեցին դիտարկվել մանրէների, 50-ական թթ.–ից մանրէների L-ձևերի (ԲՊ-ի բացակայություն) և միայն 60-ական թթ.–ից հետո ներկա տաքսոնոմիական շարքում։

Արտաքին թաղանթը

Մանրէների մեծ մասը` մինչև անգամ նրանց L-ձևերն, արտաքինից ծածկված են ԲՊ-ով, որի ամրության գրավականը պեպտիդագլիկանային հիմնակմախքն է (կարկաս)։ Վերջինս L-ձևերի մոտ հանդես է գալիս տարաբնույթ կառուցվածքային խախտումներով։ Միկոպլազմաները սակայն զուրկ են և՛ բուն ԲՊ-ից (պեպտիդոգլիկանի սինթեզի հատկությամբ օժտված չեն) և՛ կորիզային պատից (պրոկարիոտներ)։
Միկոպլազմաները (ինչպես նաև խլամիդիաները) սահմանազատված են արտաքին միջավայրից միայն լիպիդային կառուցվածքի, գրամ-բացասական մանրէների ՑԹ-ից փոքր-ինչ հաստ եռշերտ ՑԹ-ով, որով պայմանավորված է նրանց բազմաձևությունը, նրբասահությունը (դիամինոպիմելինային թթվի և մուկոպեպտիդային համալիրի բացակայություն), կայունությունը պենիցիլինի խմբի պատրաստուկների նկատմամբ (ԲՊ-ի բաղադրատարրերի սինթեզի ճնշում) և անկայունությունն օսմոտիկ շոկի դրսևորումների հանդեպ։

Բազմացումը

Միկոպլազմաները բազմանում են կրկնակի (բինար) կիսման ճանապարհով և այդ իմաստով բոլորովին չեն տարբերվում մնացած պրոկարիոտներից։ Նրանք հանգստի ձևեր կամ սպորներ չեն առաջացնում, որը պայմանավորված է ԲՊ-ի առաջացումն ապահովող կենսասինթետիկ համակարգերի բացակայությամբ։ Միկոպլազմաներն ըստ իրենց առաջացրած գաղութների ձևի և կառուցվածքի, ինչպես նաև, բազմացման յուրահատկությունների բավականին նման են մանրէների L-ձևերին և տարբերվում են վերջիններից միայն ավելի հատիկավոր մակերեսով, փոքր չափերով և բազմաձևությամբ։
Ի տարբերություն վիրուսների, միկոպլազմաներն ունեն իրենց ԴՆԹ-ի և ՌՆԹի շղթաների վրա մայրական ԴՆԹ-ի նուկլեոտիդների կրկնօրինակման (տրանսկրիպցիա) սեփական համակարգ։ Այլ կերպ ասած` նրանք կարող են բազմանալ նաև ոչ բջջային արհեստական միջավայրերում, թեպետև շատ պահանջկոտ են վերջիններիս նկատմամբ։

Գենոմի առանձնահատկությունները

Գենոմի փոքրիկ չափերը

Պրոկարիոտների մեջ միկոպլազմաների գենոմն ամենափոքրն է: Նրա երկարությունը տատանվում է 560-1350 կբ-ի, իսկ ուռեապլազմաներինը 760-1170 կբ-ի շըրջանակներում։ Ամենակարճ գենոմն ունի MG-ն` 560 կբ, որը և համարվում է կյանքի ամենափոքր բջջային ձևը։
Գենոմի երկարության և in vitro պայմաններում աճի ընդունակության միջև համահարաբերակցության խնդիրն, իհարկե, կարևոր է։ Թվում է, թե որքան երկար է գենոմը, այնքան հարմարված պետք է լինեն հարուցիչները մշակութացման պայմաններին MH–ի գենոմի երկարությունը մոտ 2 անգամ ավելի է, քան MG-ինը, սակայն նրանք երկուսն էլ չեն աճում ոչ բջջային արհեստական միջավայրերում։

Գենետիկ սահմանափակ նյութ

MG-ի գենոմն ի վիճակի է սպիտակուցների չափազանց սահմանափակ քանակ կոդավորել (պարունակում է սպիտակուցների ընդամենը 479 հաջորդականություն, այն դեպքում, երբ E. coli-ն, օրինակ` 4288 հաջորդականություն)։

Էվոլյուցիոն զարգացման ընթացքում միկոպլազմաները կորցրել են այն զեները, որոնք պատասխանատու են ամինաթթուների սինթեզի համար (նորմալ աճի համար անհրաժեշտ է գլյուտամինաթթու և ասպարագինաթթու)։ Նաև հետ են զարգացել կենսասինթետիկ գործընթացների համագործոնների (կոֆակտորներ), այն է` վիտամինների, ճարպաթթուների, պուրինների և պիրիմիդինների սինթեզը կոդավորող զեները։ Այսպիսով, միկոպլազմաների մոտ գենետիկ նյութը խիստ սահմանափակ է և, ուստի, նորմալ կենսագործունեության համար նրանք դատապարտված են ամինաթթուներ, վիտամիններ, ճարպաթթուներ (թաղանթների հոսունության կարգավորում), պուրիններ և պիրիմիդիններ ներմուծել դրսից։ Վերջիններիս հայթայթման նպատակով, մասնավորապես, ԷԲ-ները քայքայվում են միկոպլազմային հզոր նուկլեազաների կողմից, անջատվում է էկզոգեն ԴՆԹ (և ՌՆԹ), որը և միկոպլազմաներն անմիջապես կլանում են։ Սեփական ճարպաթթուներ սինթեզելու անկարողությունը ևս փոխհատուցվում է էկզոգեն ճանապարհով (թաղանթածն խոլեստերինը մուտք է գործում դրսից)։ Միկոպլազմաների գենոմի բնորոշ գծերից է նաև գուանինային և ցիտոզինային հիմքերի ցածր քանակը (23-40 մոլ%` MH–ի և 27–30 մոլ%` ՍՍ-ի համար)։

Ախտահարման թիրախը

Միկոպլազմաների ախտահարման գլխավոր թիրախը ՍՍՀ-ի և ՇՀ-ի լորձաթաղանթներն են, նաև` աչքի և ՍԱՀ-ի լորձաթաղանթները, կրծքագեղձերը և հոդերը։
Մինչև անցյալ դարի 80-90 ական թթ.–ը կարծում էին, որ միկոպլազմաները թաղանթային, մակերեսային մանրէներ են, ախտահարում են միայն բջիջների թաղանթների կրիպտաներն ու ցիտոպլազմա չեն թափանցում։ Նրանց անգամ կոչում էին օպտիմալ մակաբույծներ, քանի որ հարուցված ախտաբանությունը լետալ վախճանի իբրև թե չէր հանգեցնում։ Այս կանխադրույթը, սակայն ժխտվեց 1989 թ.-ին էլեկտրոնամանրադիտային հետազոտություններով։ Ապացուցվեց, որ միկոպլազմաները դասական ներբջջային մանրէներ են (նախ` հայտնաբերվեց M. fermentans–ը, ապա` M. penetrans-ը, որն իր անունը ձեռք էր բերել հենց էուկարիոտների ներբջջային կառույցներ թափանցելու կարողության շնորհիվ), որոնք, բնականաբար, ախտահարում են նաև ներբջջային թաղանթային և ոչ թաղանթային կառույցները։ Իմիջիայլոց, հենց ներբջջային մակաբուծման երևույթն է, որը շատ նվազեցնում է օրգանիզմից միկոպլազմաների Էլիմինացնելու, ավելին` վերջնականապես էռադիկացիայի հնարավորությունները։ Ու նրանց տվյալ շտամի` որևէ հակաբիոտիկի հանդեպ զգայունություն ցուցաբերելու հանգամանքը in vitro պայմաններում, ամենևին էլ կայուն երաշխիք չէ նրանց in vivo ոչնչացումն իրագործելու համար։ Միկոպլազմաներն, այո՛, ախտահարում են բջիջների թաղանթային կառույցները։ Ընդ որում, նրանք ախտահարում են թե՛ֆագոցիտային ակտիվության (նեյտրոֆիլներ, մակրոֆագեր ևն) և թե՛ այդ ակտիվությունից զուրկ բջիջներին (լորձաթաղանթների ԷԲ-ներ)։ Բայց սա միայն գործընթացի սկիզբն է։ Նրանք նախապես միանում են էԲ-ների մակերեսի յուրահատուկ ռեցեպտորներին, ապա` թափանցում ցիտոպլազմա, գլխավորապես` պերինուկլեար գոտի (խախտվում է բջիջների նորմալ գործառությունը, նրանց մի մասն ամբողջությամբ լուծվում է), որտեղ միառժամանակ պաշտպանվում են ԻՀ-ի, ինչպես նաև`հակաբիոտիկների ազդեցությունից։

Միկոպլազմաների տարբեր տեսակներ օժտված են գերազանցապես այս կամ այն օրգանն ախտահարելու առանձնահատկությամբ։ Այսպես` Mycoplasma pneumonia-ն ախտահարում է գերազանցապես ՇՀ-ն, MG-ն՝ ՄԱՀ-ն ևն: Վերջին տարիներին միկոպլազմաների դասական թիրախների մասին տեղեկատվությունը որոշակի փոփոխությունների է ենթարկվել։ Մասնավորապես հաճախակի են դարձել հաղորդումներն այն մասին, որ ՁԻԱՀ-ի ժամանակ կամ իմուն անբավարարությամբ ուղեկցվող այլ իրավիճակներում MH-ն հայտնաբերվում է նաև ցանկացած այլ օրգանում, օրինակ`արյան մեջ, հոդերում, ոսկրերում և այլն։

Ախտածագումը

Վարակը մուտք Է գործում օրգանիզմ ՄՍՀ-ի լորձաթաղանթներով։ Հետագայում տարբեր մեխանիզմներով, օրինակ՝ կանանց մոտ արգանդի կծկումների շնորհիվ ցերվիկովագինալ արտազատուկը վզիկային խողովակով ներծծվում Է արգանդի ռոչ՝առաջացնելով, այսպես կոչված, վերել բորբոքային գործընթացներ։ Հնարավոր է սակայն, որ գործընթացն ավարտվի պարզապես միկոպլազմակրությամբ։ ՄՍՄ-ի կլինիկական պատկերի աղճատվածությունը վկայում է այն մասին, որ հյուսվածքների վնասումը պայմանավորված է ոչ միայն և ոչ այնքան միկրոօրգանիզմի ախտածնությամբ, որքան մակրոօրգանիզմի իմուն պատասխանով։

Ախտածնությունը

Միկոպլազմաների ախտածնությունը պայմանավորված է կպչունությամբ (ադհեզիվություն), ֆերմենտների ակտիվացումով, ցիտոպաթոգենությամբ, վիրոստատիկվիրիցիդ ազդեցությամբ, ֆենոտիպային նրբասահությամբ ևն։ Միկոպլազմաներն իրենց ախտածնությունը դրսևորում են միայն որոշակի պայմաններում։ Այն պայմանավորված է նրանց եզակի և ուրույն կենսաբանական հատկանիշներով(փոքր չափեր և փոքր գենոմ, ԲՊ-ի բացակայություն, մանրէի և բջիջ-թիրախի բջջային թաղանթների կառուցվածքային նմանություն ևն)։ Հարուցիչների փոքր չափերն օգնում են նրանց հեշտությամբ թափանցել բջիջ թիրախից ներս` պաշտպանվելով թե՛ ԲԻ-ից և թե՛ ՀԻ-ից։

Ադհեզիա

Ադհեզիվությունը (անգլ. adhesive`կպչուն, մածուցիկ) ախտածնության կարևորագույն գործոն է, թիրախային բջիջների գաղութացման անհրաժեշտ պայման (մուտացիաների արդյունքում այս հատկանիշը փոփոխվում է և հարուցիչը կորցնում է վարակական ներուժը)։ Միկոպլազմաներն ընդամենը 12 ժամվա ընթացքում իրենց թաղանթի ծայրամասային կառույցների` յուրահատուկ ադհեզինների շնորհիվ (MG–ի մոտ` ադհեզիվ պրոտեիններ, MH-ի մոտ` թաղանթային լիպոպրոտեիդներ-պարունակում են N–ացետիլնեյրամինաթթու) ամրանում են ոչ միայն գլխավոր թիրախային հյուսվածքների, այլ նաև էրիթրոցիտների, ֆիբրոբլաստների և սպերմատոզոիդների (էուկարիոտային բջիջներ) թաղանթների ադհեզիվ ռեցեպտորներին (սիալոգլիկոկոնյուգատներ, սուլֆատացված գլիկոլիպիդներ)՝ վերջիններիս թաղանթային կրիպտաների խորքերում թաքնվելով օրգանիզմի պաշտպանական ուժերից։ Վերջիններից խուսանավելու նպատակով գործի է դրվում ոչ պակաս կարևոր մեկ այլ հատկանիշ՝ հակածնային միմիկրիան։ Այս համատեքստում դժվար է գերագնահատել նաև միկոպլազմոգեն իմունոդեպրեսիա մակածելու նրանց ունակությունը։

Ֆերմենտների սինթեզ և ակտիվացում

Միկոպլազմաները պարունակում են էնդոնուկլեազային և էկզոնուկլեազային ֆերմենտներ և ներազդում են վարակված էուկարիոտ բջիջների նուկլեինային փոխանակության վրա։
Ուռեապլազմաները սինթեզում են ուռեազա, որը հիդրոլիզում է միզանյութն ածխաթթու գազի և ամոնիակի, որոնք, ինքնին, վիրուլենտության գործոններ են։ Նրանք սինթեզում են նաև A և C ֆոսֆոլիպազաներ (սա համակողմանի ախտածագումնային գործոն չէ. օրինակ` MH-ը չի սինթեզում), որոնք հանգեցնում են թաղանթային ֆոսֆոլիպիդների քայքայման և էյկոզանոիդների (արախիդոնաթթու, պրոստագլանդին ևն) անջատման (ամնիոնային թաղանթների ախտահարման ժամանակ անջատված պրոստագլանդինները հանգեցնում են բորբոքման, ապա` ինքնաբուխ վիժումների և վաղաժամ ծնունդների)։ Միկոպլազմաների կողմից սինթեզվում են նաև մի շարք հիդրոլիտիկ ֆերմենտներ (նուկլեազաներ, մուկոլիտիկ ֆերմենտներ), որոնք հիդրոլիզում են թիրախային բջիջների մակերեսային կառույցները։
Ազոտի օքսիդի սինթազայի արտադրությունն ուժգնանում է հատկապես պերինատալ շրջանում։ Որպես բորբոքման մեդիատոր, այն հանգեցնում է հղիության և ծննդաբերության ախտաբանության։
Ուռեապլազմաների որոշ շճատեսակներ սինթեզում են նեյրոտոքսիններ, հեմոլիզիններ, որոնք նույնպես նշանակալի դեր ունեն ՄՍՄ-ի պաթոգենեզում։

Ցիտոպաթոգենություն, ցիտոտոքսիկություն

Միկոպլազմաներն օժտված են հյուսվածքային մշակույթի բջիջների նկատմամբ ցիտոպաթոգեն, իսկ հյուսվածքների վրա ցիտոտոքսիկ ազդեցությամբ, որը պայմանավորված է նրանց կողմից սինթեզվող մի շարք գործոններով, ինչպես նաև նրանց նյութափոխանակության արգասիքներով (ամոնիակ, թթվածնի ակտիվ ձևեր), ցիտոկիններով ևն։ Ուռեապլազմաները մակածում են ֆիբրոբլաստների կողմից ցիտոկինների (ԻԼ-6-ի և ԻԼ-8-ի) սինթեզը։ Միկոպլազմաները տարբերվում են իրենց ցիտոպաթոգենությամբ։ Օրինակ` միկոպլազմաների T-շտամները խիստ ագրեսիվ են HeLa բջիջների միաշերտի նկատմամբ։ Վարակումից արդեն 72 ժամ անց նրանք ուժգնորեն բազմանում են մշակույթը ենթարկելով կազմալուծական-դեգեներատիվ փոփոխությունների։ Ցիտոպաթոգենության 1-ին փուլում (24 ժամ անց)HeLa բջիջների ցիտոպլազսյին կամրջակների մեջ առաջանում են T-մշակույթի բազոֆիլ տարրեր։ Ցիտոպաթոգենության 2-րդ փուլում (48 ժամ անց) խախտվում է բջջային թաղանթների ամբողջականությունը (դեգեներատիվ փոփոխություններ)։ Վերջապես, ցիտոպաթոգենության 3-րդ փուլում (72 ժամ անց) բջիջների դեգենեստիվ փոփոխությունները հասնում են գագաթնակետին-բջիջները հատիկավորււմ են (գրանուլյացիա), վակուոլիզացվում ևն։
Ընդհակառակը, միկոպլազմաների այլ շտամներ, օրինակ՝ MH-ը, Mycplasma salivarum-ը կամ Mycoplasma laidawii-ն, արդարև, բազմանում են Hep-2 մշակույթի բջիջներում, սակայն ցիտոպաթոգեն ազդեցություն չեն դրսևորում։ Ցիտոպաթոգեն լինել կամ չլինելը կարևոր է, անշուշտ, միկոպլազմաների միջեսակային և ներշտամային տարբերակում անցկացնելու, ինչպես նաև՝ օրգանիզմի վրա սպասվելիք ազդեցությունը ըմբռնելու իմաստով։

Վիրոստատիկ և վիրիցիդ ազդեցություն

Միկոպլազմաներն օժտված են ոչ միայն ցիտոպաթոգենությամբ, այլ նաև՝ հակավիրուսային(հատկապես՝ հակաադենովիրուսային) ազդեցությամբ։

Ֆենոտիպային նրբասահություն

Մանրէների ֆենոտիպային նրբասահությունը (ՀԾ-ային փոփոխականություն) պայմանավորված Է նրանց գենոտիպային և ֆենոտիպային փոփոխություններով։ Վերջիններս թելադրված են արտաքին միջավայրի և մակրոօրգանիզմի ԻՀ-ի հետ սպասվող առնչություններից խուսանավելու համար անհրաժեշտ պաշտպանական մեխանիզմների ակտիվացմամբ և իրագործումով (հակածնային միմիկրիա, մակերեային ֆենոտիպային վարիացիաների ձևավորում ևն)։

Հակածնային միմիկրիա

Միկոպլազմաների գենոտիպային հիմնակմախքը (չնայած միկոպլազմաների գենոմը շատ փոքր է, սակայն մակերեսային ադհեզինները կոդավորող զեները գոյություն ունեն բազմակի կրկնապատճենների տեսքով) բացասական գործոնների ազեցությամբ ենթարկվում է համապատասխան գենոտիպային փոփոխությունների, որոնք, ի վերջո, հանգեցնում են ֆենոտիպի փոփոխության,ի հայտ են գալիս հակածնային փոփոխված հատկանիշներով օժտված միանգամայն այլօրինակ միկոպլազմաներ, մանրէների և մակրոօրգանիզմների հակածնային կառուցվածքներն ինչ-որ իմաստով դառնում են նույնական (հակածնային միմիկրիա)։ Օրգանիզմը միկուլազմաներին օտար չի ընկալում, և նրանք դյուրությամբ շրջանցում են օրգանիզմի արգելապատնիշները (միկոպլազմաների ֆենոտիպային նրբասահություն):

Մակերեսային ֆենոտիպային վարիացիաներ

Մակերեսային ֆենոտիպային վարիացիաները միկոպլազմաների մակերեսային թաղանթներին տեղակայված լիպիդ-մոդիֆիկացնող սպիտակուցների (լիպոպրոտեիններ) անդադար տեղի ունեցող փոփոխություններն ու վերակազմավորումներն են (միացում և անջատում, էպիտոպերի դիմակավորում և դիմակազերծում), որոնք հնարավորություն են ընձեռում մանրէներին թափանցել պատնեշները, հարմարվել միջավայրի հարափոփոխ պայմաններին և խուսափել տիրոջ ԻՀ-ից՝ըստ այդմ նպաստելով հարուցիչների հարատևմանը (պերսիստենցիա)։

Օրգանիզմի պատնեշների հաղթահարումը

Միկոպլազմաները թափանցում են ներբջջային տարածություն՝ տեղակայվելով ցիտոպլազմայի շուրջկորիզային (պերինուկլեար) հատվածում (ակտիվ ներբջջային մակաբուծում)՝ ի վերջո հանգեցնելով բջիջների քայքայման։ Մակածված բորբոքային ռեակցիան տարածվում է per continuitatem ճանապարհով։
Հարուցիչների կենսատարբերակների յուրահատկությունը պայմանավորված է նրանց գենոմի այն տեղամասով, որը բազմիցս կրկնվում է։
Տվյալ հարուցչի նկատմամբ տիրոջ բջիջների կողմից ձևավորվող պատասխանի յուրահատկությունը պայմանավորված է lgA-պրոտեազաների սինթեզով։

Իմուն ախտածագումը
Հումորալ իմունիտետ

Միկոպլազմաների ուժեղ ՀԾ-նային դետերմինանտների բացակայությամբ (ԲՊ-ից զուրկ են) է բացատրվում յուրահատուկ ՀՄ-ների ցածր խտությունը ՄՍՄ-ով հիվանդների մոտ։ ՀՄ-ների սինթեզի ընդհանուր տրամաբանությունից շեղում այս պարագայում չի արձանագրվում։ Օրինակ՝ հիվանդ կապիկների մոտ lgM խմբի ՀՄ-ներ են սկսում սինթեզվել արդեն վարակման 3-րդ օրը (անհետանում են 30-րդ օրը), այն դեպքում, երբ lgG խձբի ՀՄ-ները սկսում են սինթեզվել միայն 60 օր անց։

Բջջային իմունիտետ

Ֆագոցիտոզը ՄՍՄ-ի ժամանակ ակտիվանում և հասնում է գագաթնակետի վարակումից 2 շաբաթ անց՝ շարունակվելով ևս մոտ 2 շաբաթ։ Սակայն, այդուհանդերձ, այն մնում է անկատար կանգ առնելով ֆագոսոմների ձևավորման փուլում, իսկ միկոպլազմաները բավական երկար վերապրում են ֆագոսոմներում, քանի որ նրանք կարող են ֆագոցիտվել և ոչնչացվել միայն պրոֆեսիոնալ ֆագոցիտների նեյտրոֆիլային լեյկոցիտների կողմից, ընդ որում ոչ առանց հակաբիոտիկների օգնության։
MH-ի և ՍՍ-ի ոչ միայն կենսունակ, այլ նաև ոչ կենսունակ ձևերի կողմից մակածվում Է պրոբորբոքային որոշ ցիտոկինների, օրինակ α–ՈւՆԳ–ի արտահայտչականությունը (էքսպրեսիա), որն, իր հերթին, խթանում է մյուս պրոոբորբոքային ցիտոկինների արտադրությունը ապահովելով բորբոքային գործընթացների շարունակականությունը, հանգեցնելով կանանց սեռական օրգանների տարբեր հատվածների բորբոքման, հղիության և ծննդաբերության ախտաբանության ևն։

«ԻՀ միկոպլազմաներ» փոխազդեցությունը

«ԻՀ-միկոպլազմաներ» փոխազդեցությունը տեղի է ունենում յուրահատուկ և ոչ յուրահատուկ իմուն ռեակցիաների ձևով։
Օրգանիզմի յուրահատուկ պաշտպանությունը ենթադրում է տարբեր դասերի կամիկոպլազմային ՀՄ-ների թե՛ տեղային և թե՛ համակարգային արտադրություն, ԲԻ-ի մակածում, միկոպլազմաների օպսոնացում ու ֆագոցիտոզ։ Օրգանիզմի պաշտպանությանը միտված լինելով հանդերձ՝ այս ռեակցիաները հանգեցնում են իմունաախտաբանական խախտումների՝ պայմանավորելով ՄՍՄ-ի ինիկական ընթացքի առանձնահատկությունները։
Օրգանիզմի ոչ յուրահատուկ պաշտպանությունը ևս ինտեգրվում է վերը շարադրյալ գործընթացներին՝ հնարավորություն տալով հարուցիչներին շրջանցել իմուն հակազդեցությունը։ Գործընթացն ընդունում է խրոնիկ-հարատևող բնույթ։
Միկոպլազմաներին ընդդեմ օրգանիզմում զարգացող ռեակցիաները հանգում ն հետևյալ ստորշարադրյալ դրույթներին:

Իմունոսուպրեսիա

Մի շարք միկոպլազմային ֆերմենտներ in vitro օժտված են էսենցիալ ամինաթթուներից արգինինը հիդրոլիզելու հատկությամբ։ Այս հետևաբանությամբ զարգացող վերջինիս դեֆիցիտը հանգեցնում է իմուն բջիջների ընկճման (իմունոսուպրեսիա)։ Սակայն նշյալ երևույթն in vivo նույն տրամաբանությամբ կամ ինչ-որ այլ կերպ արոահայտվու՞մ է, թե՞ ոչ` հայտնի չէ։ Միկոպլազմաներն ունենում են լիմֆոիդ բջիջների վրա ցիտոտոքսիկ ազդեցություն։ Այսպես կոչված ՁԻԱՀ-֊ի հետ զուգորդված միկոպլազմաները (Mycoplasma penetrans, Mycoplasma fermentans incognitus), հատկապես T-լիմֆոցիտների վրա ունենում են մահաբեր ազդեցություն։ Օրինակ`Mycoplasma penetrans-ը միաձուլվում է CD4+ T-լիմֆոցիտներին, թափանցում բջիջներից ներս՝ ցիտոպաթիկ արդյունք ապահովելով։
Բացի այդ, միկոպլազմաները ճնշում են նաև T- և B-լիմֆոցիտների գործառութային ակտիվությունն ինչպես անմիջաբար, այնպես էլ՝ ինհիբիցնող ցիտոկինների արտադրությունը մակածելու ճանապարհով։

Իմուն բջիջների ակտիվացում միտոգեն միկոպլազմաների միջոցով

Յուրահատուկ հակամիկոպլազմային ՀՄների և 7բջիջների արտադրությունից զատ, միկոպլազմային վարակը հանգեցնում Է նաև իմունոցիտների ոչ յուրահատուկ, միտոգեն ակտիվացման (խիստ բնորոշ է միկոպլազմաներին և պայմանավորված է նրանց թաղանթների բաղադրատարրերով)։ Այն կրում է պոլիկլոնալ բնույթ զարգանում են լայն տարրապատկերի ոչ յուրահատուկ ՀՄ-ներ հասկանալի է` ոչ միշտ հակամիկոպլազմային ուղղվածության։ Միկոպլազմաների հետ փոխազդեցությունը բերում է T- և B-լիմֆոցիտների և NK-բջիջների ոչ յուրահատուկ ակտիվացման։
Ավելի բարդ է միկոպլազմաների ազդեցությունը մոնոցիտների/մակրոֆագերի (ալվեոլային, սինովիալ) վրա։ Նրանք ինդուկցիայի են ենթարկում մակրոֆագերի ակտիվացման գործընթացները։
Միկոպլազմաները համեմատաբար կայուն են ֆագոցիտոզի նկատմամբ և ընդունակ են մինչև անգամ բազմանալ ֆագոցիտների մակերեսին, եթե իհարկե մինչ այդ նախապես չեն օպսոնիզացվել յուրահատուկ ՀՄ-ների կամ կոմպլեմենտի բաղադչների կողմից։ Սա միկոպլազմաների պաշտպանական ռազմավարության կարևորագույն մասն է՝ խրոնիզացման և պերսիստենցիայի գլխավոր մեխանիզմը։

Ակտիվացնող ցիտոկինների ինդուկցիա

Միկոպլազմաները մակածում են, այսպես կոչված, ակտիվացնող՝ մասնավորապես պրոբորբոքային ցիտոկինների (α-ՈՒԵԳ, ԻԼ-1, ԻԼ-2-ի, ԻԼ-4-ի, ԻԼ-6-ի և ԻԼ–8-ի) արադրությունը, որը, սակայն, կարող է ունենալ ինչպես պաշտպանական, այնպես էլ բջիջները և հյուսվածքները վնասող ազդեցություն (բորբոքային ռեակցիաների և լոկալ նեկրոզի զարգացում և այլն)։ Միկոպլազմաները մակածում են նաև հզոր իմունակարգավորիչների մեկ այլ խմբի՝ ԻՖ-ի արտադրությունը։ α- և β-ԻՖ-ն օժտված են հզոր հակավիրուսային ազդեցությամբ։ Նրանք բարձրացնում են NK-բջիջների ցիտոտոքսիկությունը։ γ-ԻՖ-ն ակտիվացնում Է ֆագոցիտոզը և մակրոֆագերի միջոցով խթանում բորբոքային ցիտոկինների արտադրությունը՝ ուժեղացնելով T-քիլլերների ցիտոտոքսիկ գործառույթը։
Այսպիսով` միկոպլազմաները ցուցաբերում են հզոր և համալիր ազդեցություն իմունակարգավորիչ ցիտոկինային ցանցի վրա՝ հիմնականում նպաստելով բորբոքային երևույթների զարգացմանը, խորացմանը և հարատևմանը։

Աուտոիմունիտետ

Միկոպլազմաների որոշ կառուցվածքային միավորներ գերհակածիններ (սուպերանտիգեններ) են և օրգանիզմում աուտոիմուն ռեակցիաներ են հարուցում։
ՍՍ-ն, օրինակ, հանգեցնում է աուտոիմուն հոդախտերի (ռեակտիվ արթրիտ, արթրիտ՝ հիպոգամմագլոբուլինեմիայով անձանց մոտ ևն)։
MG–ի ադհեզինները մարդու և կաթնասունների որոշ սպիտակուցների (T–հելպերների մակերեսի CD4+ և հյուսվածքային համատեղելիության համալիրի 2-րդ դասի սպիտակուցներ) հետ կառուցվածքային նմանություն (հոմոլոգիա) ունեն։ Միկոպլազմաների և մարդու սպիտակուցների միջև խաչաձև ռեակցիաները բերում են աուտոիմուն գործընթացների զարգացման, որին նպաստում է նաև T- և B-լիմֆոցիտների վրա միկոպլազմաների միտոգեն ազդեցությունը (վերջիններիս պոկլոնալ ակտիվացումը)։
Այսպիսով, միկոպլազմաները հանգեցնում են ԻՀ-ի մակրոֆագալ և լիմֆոցիտան օղերի գործունեության ընկճման, որը հնարավորություն է ընձեռում միկոպլազսներին շրջանցել և խուսափել պաշտպանական մեխանիզմների հետ անմիջական բախումից՝ նպաստելով նրանց պերսիստենցիային և վերապրմանը և այլ հարուցիչների զարգացմանը (իմունոդեֆիցիտի արդյունքում)։ Մյուս կողմից, ՀԻ-ի և ԲԻ-ի ոչ յուրահատուկ պոլիկլոնալ ակտիվացումը և ակտիվացնող ցիտոկինների արտադրման խթանումը հանգեցնում են բորբոքային և աուտոիմուն գործընթացների։

Դասակարգումը

Միզասեռական համակարգի միկոպլազմային ախտահարումները ՀՄԴ-10-րդ վերանայման դասակարգման մեջ դիտարկվում են A49.3 խորագրի ներքո։ Եվրոպական չափորոշիչներով (2003 թ.), ամենատարածված ՍՃՓՀ-ի և մաշկի հիվանդությունների ախտորոշման և բուժման վերաբերյալ ՌԴ ԱՍԶՆ ԴՎՊԳԿ-ի հրապարակած մեթոդական նյութերով (2003 թ.), ինչպես նաև ՀՄԴ-1Օ-րդ վերանայման դասակարգմամբ, ի տարբերություն գոնոկոկային, խլամիդային, տրիխոմոնադային վարակների, ՎԼԳ-ի, աճուկային գրանուլեմայի, փափուկ շանկրի և սիֆիլիսի, ՄՍՄ-ը իրական ՍՎ-ների շարքին չի դասվում («միկոպլազմոզ» և «ուռեապլազմոզ»)
Նոզոլոգիական միավորներ գոյություն չունեն) և ՄՍՄ-ի՝ ՍՎ լինելու փաստի միանշանակության վերաբերյալ ճամարտակությունները, գոնե թե իրավական տեսակետից, այո՛, բարեկիրթ չեն։ Սակայն միայն իրավական տեսակետից։

ՀՄԴ-10-րդ վերանայման դասակարգումը

A49.3 միկոպլազմաներով հարուցված չճշտված վարակ։

Դասակարգումն՝ ըստ ախտածնության

Մոլեկուլային գենետիկայի ձեռքբերումները հնարավորություն են ընձեռել գենոտիպավորել հարուցիչների այս տեսակը («Բերջիի մանրէների որոշիչ», 1997 թ.)։
Միկոպլազմաները պատկանում են Procariotes արքայության, Mollicutes դասի (լատ. Mollis` փափուկ և cutis` մաշկ նկատի ունենալով առանց ԲՊ-ի մանրէներ), Mycoplasmatales կարգի, Mycoplasmataceae ընտանիքին։ Վերջինս 2 սեռ է միավորում՝Mycoplasma (մոտ 180 տեսակ) և Ureaplasma (3 տեսակ)։

Ախտածին միկոպլազմաներ

Ծանրակշիռ հիմքեր, անշուշտ, կան՝ համարելու, որ ստորև ներկայացվող հարուցիչներն ախտածին են։ Այդուհանդերձ, դա նշում ենք վերապահումներով, քանի որ միկոպլազմակրության գաղափարն այսօր միայն վարկածի հատույթում չէ, որ շարունակում է քննարկվել։

Սեռական ախտածիններ

Բնության մեջ միկոպլազմաների հայտնի ավելի քան 180 տեսակներից միայն 16-ի բնական տերն է homo sapiens-ը (միկոպլազմաները ոչ միայն մարդու, այլ նաև կենդանիների, կակղամորթների, թռչունների, միջատների և բույսերի մակաբույծներ են) և նրանցից հետևյալ 4-ն են միայն, այսպես ասած, ինքնին սեռական (ՄՍՀ-ն ախտահարող).

-Mycoplasma hominis (MH):
- Mycoplasma genitalium (MG):
- Mycoplasma fermentans (MF):
- Mycoplasma urealyticum (UU):


Շնչառական ախտածիններ

Կան միկոպլազմաների մեկ այլ՝ շնչառական տեսակ ևս– -Mycoplasma pneumonia (MP):
MP-ն ՇՀ-ի ախտածին է, որը, սակայն, ախտահարում է ՄՍՀը նույնպես։

Սապրոֆիտ միկոպլազմաներ
Սեռական սապրոֆիտներ

ՄՍՀ-ի սապրոֆիտներից հայտնի են.
- Mycoplasma T-Shepard:

Միկոպլազմաների այս շտամն, ի տարբերություն այլ շտամների, ոչ բջջային միջավայրերի վրա դժվարությամբ է աճում՝ աճելով միայն հավի էմբրիոնի, խորիոնալանտոիսային հեղուկի և դեղնուցապարկի մեջ՝ սակայն առանց նշանակալի ցիտոգենություն դրսևորելու և արագորեն ոչնչանում է։

Օրոֆարինքսի սապրոֆիտներ

Օրոֆարինքսի սապրոֆիտներից են հետևյալ միկոպլազմաները.

- Mycoplasma buccale:
- Mycoplasma orale:
- Mycoplasma salivarum:
- Mycoplasma faucium:
- Mycoplasma lipophilum:
- Mycoplasma primatum:

Սրանք կոմենսալներ են՝ պայմանական ախտածիններ, որոնք հանդիպում են առողջ մարդկանց և կենդանիների մոտ։

ՁԻԱՀ-ի հետ զուգակցվող միկոպլազմաներ

Այսպես կոչված ՁԻԱՀ-ի հետ զուգակցվող միկոպլազմաների տեսակներից են.
- Mycoplasma penetrans:
- Mycoplasma fermentans incognitus:

Դասակարգումն՝ ըատ ախտաշնային ներունակության

Փորձարարական թիրախային բջիջներում ախտաբանական գործընթացներ մակածելու հատկանիշից կախված՝ տարբերում ենք՝ ոչ ներունակ ախտածիններ և ներունակ ախտածիններ։Վերջիններս իրենց հերթին տարաբաժանվում են.
-Ինքնուրույնաբար ներունակ ախտածիններ,
-Լրացուցիչ օգնությամբ ներունակ դարձող ախտածիններ։

Վեջիններս ակտիվանում են՝ դառնալով ախտածին միայն այլ հարուցիչների հետ համատեղ և կամ օրգանիզմի դիմադրողականության անկմանը նպաստող կենսաբանական, ֆիզիկաքիմիական և այլ գործոնների «օգնությամբ»։

Դասակարգումն՝ ըստ հյուսվածքային սշակույթի բջիջների նկատմամբ ունեցած ախտածնության

Ըստ հյուսվածքային մշակույթի բջիջների նկատմամբ ունեցած ախտածնության (ցիտոպաթոգենություն)՝ տարբերում ենք.
-չմշակութացվող սապրոֆիտ միկոպլազմաներ (Mycoplasma laidawii),
-տարտամորեն մշակութացվող միկոպլազմաներ,
-ուժգնորեն մշակութացվող, ներունակ ախտածին միկոպլազմաներ։