Մենինգիտ-1

Համաճարակաբանություն
Թարախային մենինգիտ կարող են առաջացնել մենինգոկոկը, պնևմոկոկը, հեմոֆիլային ցուպիկը, ստաֆիլոկոկը, ինչպես նաև ստրեպտոկոկերը, սալմոնելաները, կապտաթարախային ցուպիկը և թոքաբորբային կլեբսիելլան (clebsiella pneumoniae): Թարախային մենինգիտի ժամանակ հիմնական պաթոմորֆոլոգիական (ախտաձևաբանական) փոփոխությունները շոշափում են ոստայնենին և նրբենին` գլխուղեղի մասնակի ընդգրկումով: Ամենից հաճախ հանդիպում է մենինգոկոկային մենինգիտը: Մենինգոկոկային էպիդեմիկ ցերեբրոսպինալ (համաճարակային ուղեղ-ողնուղեղային) մենինգիտը հանդիսանում է գլխուղեղի և ողնուղեղի թաղանթների առաջնային բորբոքում, պատկանում է սուր վարակային հիվանդություններին, որոնք համաճարակային տարածման միտում ունեն: Հիմնականում հիվանդանում են մինչև հինգ տարեկան երեխաները: Ներկայումս այս հիվանդությունը հանդիպում է եզակի դեպքերի տեսքով, այն ժամանակ, երբ առաջ այն հանդիպում էր մեծ համաճարակների տեսքով: Դրան նպաստել են բնակչության հոծախտությունը և անբարենպաստ սանիտարա-հիգիենիկ պայմանները:

Էպիդեմիկ ցերեբրոսպինալ մենինգիտի հարուցիչը մենինգոկոկն է, որը ԿՆՀ է թափանցում արյան կամ ավշային համակարգի միջոցով: Մենինգոկոկային վարակի աղբյուրը միայն մարդն է, այսինքն` մենինգոկոկային մենինգիտով հիվանդը, հիվանդ` կատարալ երևույթներով (նազոֆարինգիտ) և առողջ կրողը: Փոխանցման մեխանիզմը` օդակաթիլային: Հաճախ հիվանդանում են վաղ տարիքի երեխաները և տղամարդիկ: Սեզոնայնությունը` ձմեռ-գարուն (փետրվար-ապրիլ): Նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներից սկսած դիտվում է հիվանդացության աճ: Հիվանդացության սեզոնայնության պատճառներն են եղանակային պայմանները (խոնավության բարձրացում, ջերմաստիճանի կտրուկ տատանումներ), ձմեռային շրջանում մարդկանց շփման բնույթի փոփոխություն (փակ տարածություններում երկար գտնվելը, ոչ բավարար օդափոխությունը և այլն): Պարբերաբար (10-15 տարին մեկ) դիտվում է այս ինֆեկցիայի համաճարակային հաճախականության աճ:
Մենինգիտը տարածված է աշխարհի բոլոր երկրներում: Հիվանդացությունը հատկապես բարձր է Աֆրիկայի որոշ երկրներում (Չադ, Նիգեր, Նիգերիա, Սուդան), 40-45 անգամ բարձր, քան եվրոպական երկրներում: Հիվանդացության ստույգ ցուցանիշներ հայտնի չեն, չնայած այն բանի, որ շատ երկրներում առողջապահության պետական մարմինները պետք է տեղեկացված լինեն յուրաքանչյուր դեպքի վերաբերյալ: Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ արևմտյան երկրներում մանրէային մենինգիտը հանդիպում է հետևյալ հաճախականությամբ` 3 դեպք 100.000 բնակչի հաշվով: Վիրուսային մենինգիտը ավելի մեծ տարածում է գտել` 10.9 դեպք 100.000 բնակչի հաշվով: Բրազիլիայում մանրէային մենինգիտով հիվանդացության ցուցանիշը բարձր է (45.8 դեպք 100.000 բնակչի հաշվով): Աֆրիկայում` Սահարաից հարավ, այսպես կոչված "մենինգիտի գոտում" լինում են մենինգոկոկային մենինգիտի խոշոր համաճարակներ (մինչև 500 դեպք 100.000 բնակչի հաշվով): Դրանք առաջանում են այն շրջաններում, որտեղ բժշկական օգնության ցուցաբերման արդյունավետությունը ցածր է: Մենինգիտով հիվանդացությունը ցիկլիկորեն փոփոխվում է: Գոյություն ունեն տարբեր տեսություններ, որոնք բացատրում են հիվանդացության բարձրացումներն ու ցածրացումները: Ռուսաստանում մենինգիտի առաջին բռնկումը տեղի է ունեցել 1930-1940թ.:Ոչ ոք չի կարողացել կռահել դրա զարգացման ճանապարհը: Հիվանդների քանակը կազմել է 50` 100 հիվանդի հաշվով: Համաճարակաբաններն ենթադրել են, որ մենինգիտը կապված է բնակչության գաղթի հետ, որը այդ տարիներին հատուկ է եղել: Այնուամենայնիվ, 1940թ. վերջերին համաճարակը վերջացել է: Բայց արդեն 1969 1973թթ. մենինգիտի համաճարակը նորից արձանագրվել է ԽՍՀՄ տարածքում: Բռնկման պատճառը համաճարակաբաններին հաջողվել է պարզել միայն 1997թ., երբ գիտնականները լրջորեն սկսել են հետաքրքրվել մենինգոկոկերի բոլոր տեսակներով: Պարզվել է, որ հիվանդացության պատճառն է եղել մենինգոկոկը, որն առաջին անգամ ի հայտ է եկել Չինաստանում 1960 թ.-ին և պատահականորեն տեղափոխվել ԽՍՀՄ: Այդ հարուցիչը անծանոթ է եղել Ռուսաստանի բնակիչների համար և դրա հանդեպ գործնականորեն չի եղել ձևավորված իմունիտետ:

Պատճառաախտածագում (էթիոպաթոգենեզ)
Ամենից հաճախ մենինգիտը առաջանում է տարբեր միկրոօրգանիզմների` ուղեղի փափուկ թաղանթներ անցնելու հետևանքով: Այդ միկրոօրգանիզմները կարող են լինել վիրուսները, մանրէները և նույնիսկ ամենահասարակ ներկայացուցիչները: Բակտերիալ մենինգիտի պատճառագիտության կախվածությունը պացիենտների տարիքից և պռեմորբիդ ֆոնից: Պաթոգենեզում նշանակություն ունի թոքսեմիան, որը հատկապես արտահայտված է հիվանդության ծանր սեպտիկ ձևերի դեպքերում: Այդ դեպքերում զարգանում է վարակային-թունային(ինֆեկցիոն-տոքսիկ) շոկ, որը հետևանք է` մենինգոկոկերի զանգվածային արտահոսքի արդյունքում առաջացած թունարյունության (տոքսեմիայի): Ներթույնը (էնդոտոքսինը) խանգարում է միկրոշրջանառությունը, առաջացնում է ներանոթային տարածուն մակարդում, նյութափոխանակության խանգարում: Թունավորման հետևանք կարող է լինել ուղեղի այտուցը` ներգանգային ճնշման բարձրացման համախտանիշով և երկարավուն ուղեղում շնչական կենտրոնի պարալիզման (կաթվածի) հետևանքով: Տարած վարակի հետևանքով լավացողների արյան մեջ ավելանում է սպեցիֆիկ հակամարմինների քանակը: Տարած վարակը բերում է տիպոսպեցիֆիկ (տեսակայուրահատուկ) իմունիտետի զարգացմանը:

Մենինգոկոկային մենինգիտ
Հարուցչի միակ աղբյուրը մարդն է: Մենինգոկոկով վարակված հիվանդների մեծ մասի մոտ գործնականորեն բացակայում են կլինիկական դրսևորումները, մոտ 1/10-1/8-ի մոտ ի հայտ է գալիս սուր նազոֆարինգիտի պատկեր և միայն առանձին անհատների մոտ է դիտվում հիվանդության գեներալիզացված(կենտրոնացված) ձևը: Գեներալիզացված ձևով մեկ հիվանդին բաժին է ընկնում 100-20.000 բակտերիակիր: Մեծամասամբ մենինգոկոկը, հայտնվելով քիթ-ըմպանի լորձաթաղանթին, չի առաջացնում տեղային բորբոքում և առողջության վատացման տեսանելի փոփոխությույններ: Ընդամենը 10-15% դեպքերում է, որ մենինգոկոկը, հայտնվելով քիթ-ըմպանի, իսկ երբեմն նաև բրոնխների լորձաթաղանթի վրա, բերում է բորբոքման առաջացմանը: Օրգանիզմում հարուցիչը տարածվում է հեմատոգեն(արյունային) ճանապարհով: Բակտերեմիան(մանրէաարյունություն) ուղեկցվում է տոքսեմիայով, որը մեծ դեր ունի հիվանդության պաթոգենեզում: Կարևոր նշանակություն ունեն նախորդող վիրուսային հիվանդությունները, եղանակային կտրուկ փոփոխությունները, վնասվածքները և այլ գործոնները: Մենինգոկոկային ինֆեկցիայի պաթոգենեզում մեծ նշանակություն ունի տոքսիկ և սեպտիկ բնույթի երևույթների համակցումը, որոնք ուղեկցվում են ալերգիկ ռեակցիաներով: Խանգարումների գերակշիռ մասը, որոնք առաջանում են հիվանդության սկզբում, պայմանավորված են առաջնային-սեպտիկ պրոցեսով: Մենինգոկոկերի մահվան արդյունքում արտադրվում են տոքսիններ, որոնք ախտահարում են միկրոցիրկուլյացիոն հունի անոթները: Դրա արդյունքն է հանդիսանում կենսականորեն կարևոր օրգանների ախտահարումը, ամենից առաջ գլխուղեղի, երիկամների, մակերիկամների և լյարդի: Մենինգոկոկեմիայով հիվանդների մոտ արյան շրջանառության անբավարարությունը կապված է նաև սրտամկանի կծկողականության նվազման և անոթային տոնուսի հետ: Հեմոռագիկ ցաները, արյունազեղումներն ու արյունահոսությունները մենինգոկոկային մենինգիտի ժամանակ պայմանավորված են թրոմբոհեմոռագիկ համախտանիշով և անոթների վնասումով:

Երկրորդային թարախային մենինգիտ
Հիմնական հարուցիչներն են. երեխաների և նորածինների մոտ` B կամ D խմբի ստրեպտոկոկերը, աղիքային ցուպիկը, Listeria monocitogenes, հեմոֆիլային ցուպիկը, մեծերի մոտ` պնևմոկոկերը, ստաֆիլոկոկերը և այլ հարուցիչներ: Ռիսկի գործոններ են համարվում իմունոանբավարար վիճակները, գանգուղեղային վնասվածքը, գլխի և պարանոցի վրա կատարված վիրաբուժական միջամտությունները: Միկրոօրգանիզմները կարող են անուղղակիորեն թափանցել նյարդային համակարգ վերքային կամ վիրահատական բացվածքից (կոնտակտային): Գլխուղեղի ախտահարման համար, դեպքերի մեծամասնությամբ հարկավոր է վարակի խրոնիկական օջախ, որտեղից տարբեր ճանապարհներով տեղի է ունենում հարուցչի դեսիմինացիա ուղեղաթաղանթներ: Մեծամասամբ մուտքի դուռ է հանդիսանում քթըմպանի լորձաթաղանթը: Վարակի գեներալիզացիան տեղի է ունենում հեմատոգեն, լիմֆոգեն կամպերինևրալ ճանապարհներով:

Շճային մենինգիտ
Վիրուսային ծագման շճային մենինգիտները հարուցվում են էնտերովիրուսներով` Կոկսակի և EHCO, պոլիոմիելիտի, էպիդեմիկ պարոտիտի վիրուներով, ինչպես նաև որոշ այլ վիրուսների տեսակներով: Վարակի աղբյուր է հանդիսանում հիվանդ մարդը կամ "առողջ" վարակակիրը: Վիրրուսը փոխանցվում է ջրով, բանջարեղեններով, մրգերով, տարբեր սննդամթերքներով, կեղտոտ ձեռքերով: Մարդկային հոծ զանգվածներում կարող է փոխանցվել նաև օդա-կաթիլային ճանապարհով: Հաճախ վարակումը տողի է ունենում բաց ջրամբարներում կամ սովորական լողավազաններում լողալիս: Ամենից հաճախ շճային մենինգիտով հիվանդանում են 3-6տ երեխաները, դպրոցական տարիքի երեխաները հիվանդանում են ավելի հազվադեպ, իսկ մեծերը` շատ հազվադեպ: Ավելի արտահայտված է հիվանդացությունը ամառային ամիսներին: Վիրուսի փոխանցողներ կարող են հանդիսանալ նաև տարբեր միջատներ, օրինակ.` տզերը` որպես տզային էնցեֆալիտի հարուցիչներ:

Պալարախտային (տուբերկուլյոզային) մենինգիտ
Տուբերկուլյոզային մենինգիտը զարգանում է, եթե օրգանիզմում առկա է տուբերկուլյոզային օջախ: Վարակը թափանցում է ուղեղաթաղանթներ հեմատոգեն ճանապարհով: Մենինգիտի այդ տեսակի դեպքում տեղի է ունենում թաղանթների, գլխավորապես ուղեղի հիմի` տուբերկուլյոզային հանգուցիկներով սերմանում (փոքր և մինչև ցորենի հատիկի հասնող չափերով): Ենթաոստայնենում(սուբարախնոիդեա) կուտակվում է մոխրա-դեղնավուն դոնդողանման էքսուդատ(արտաքրտնուկ): ՈՒՈՀ քանակը շատանում է: Գոտկային պունկցիայի ժամանակ այն զուլալ է և հոսում է շիթով: Լաբորատոր հետազոտության ժամանակ հայտնաբերվում է ձևավոր տարրերի, մասնավորապես լիմֆոցիտների և սպիտակուցի մեծ քնակություն: ՈՒՈՀ հաճախ նշվում է գլյուկոզի քանակի նվազում` 0.825-1.650 մմոլ/լ: Երբեմն դիտվում է լեյկոպենիա կամ աննշան լեյկոցիտոզ` լեյկոցիտային բանաձևի թեթև ձախ թեքումով և լիմֆոպենիայով:

Վիրուսային մենինգիտ
Հարուցիչներ` Կոկսակի և ECHO վիրուսներ, պատկանում են Picormaviridae ընտանիքին, Enterovirus ցեղին: Դրանք ՌՆԹ-պարունակող, ոչ մեծ չափերով վիրուսներ են: Բոլոր վեց տիպ Կոկսակի B վիրուսները պաթոգեն են մարդու համար: Իդենտիֆիկացված(նույնացված) են 34 թվերով վիրուս ECHO-ի շճատիպեր, որոնցից 2/3 են պաթոգեն մարդու համար: Վիրուսները կայուն են սառեցման, եթերի ազդեցության, 70% սպիրտի, 5% լիզոլի հանդեպ: Պահպանում են ակտիվությունը սենյակային ջերմաստիճանում մի քանի օր և ինակտիվանում են ֆորմալինի, քլոր պարունակող նյութերի ազդեցության հետևանքով, տաքացնելիս, չորացնելիս և ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումից:

Պրոտոզոային մենինգիտներ
Հարուցիչներից մեկն է հանդիսանում Toxoplasma gondii, որը պատկանում է Protozoa տիպին (ներբջջային մակաբույծ): Այս միկրօրգանիզմը կարող է գտնվել մսում և մսային մթերքներում, կարող է պահպանել կենսագործունեությունը 2-5 C ջերմաստիճանում մինչև մեկ ամիս: Մահանում է մինչև 20 С ջերմաստիճանում: Իմունիտետի ձևավորումը բերում է հարուցչի անհետացմանը արյունից և նրա բազմացմանը բջիջներում: Առաջանում են իրական հյուսվածքային ցիստեր, որոնք կարող են տարիներով (տասնամյակներով) ինտակտ(չվնասված, ամբողջական) վիճակում պահպանվել օրգանիզմում:
Ախտաձևաբանություն (պաթոմորֆոլոգիա)
Մենինգոկոկային մենինգիտ
Պաթոլոգիական փոփոխություններ հայտնաբերվում են գլխուղեղի բազալ և ուռուցիկ թաղանթների մակերեսին: Թարախային և թարախաֆիբրինային էքսուդատը պատում է գլխուղեղը կապտականաչավուն "գլխարկով": Բազմակորիզային ինֆիլտրատները անոթների երկայնքով ներխուժում են ուղեղանյութ: Առաջանում է գլխուղեղի այտուց և հիպերեմիա: Նմանատիպ փոփոխություններ առաջանում են նաև ողնուղեղում: Ժամանակին սկսված բուժման պարագայում թաղանթների բորբոքային պրոցեսը ընկճվում է, էքսուդատը ենթարկվում է լրիվ ներծծման: Բարձիթողի վիճակում և ոչ ռացիոնալ բուժման դեպքում կարող է զարգանալ ուղեղաթաղանթների սկլերոզ, չորրորդ փորոքի զույգ միջփորոքային բացվածքի և զույգ կողմնային բացծածքների, սերտաճում: Սրանք կապում են չորրորդ փորոքը ուղեղի մեծ ցիստեռնի(գլանատակառ) հետ որը բերում է լիկվորոդինամիկայի խանգարման և ուղեղի ջրգողության առաջացման: Մենինգոկոկեմիայի ժամանակ ձևաբանական փոփոխությունները համապատասխանում են ինֆեկցիոն-տոքսիկ շոկին` արտահայտված թրոմբոհեմոռագիկ համախտանիշով: Միկրոցիրկուլյատոր հունում նկատվում է պլազմահոսություն, գերարյունություն, ստազ, հայտնաբերվում են ֆիբրինային թրոմբեր և անոթների պատերի ֆիբրինային մեռուկ: Մենինգոկոկեմիային առանձնապես բնորոշ են բազմաթիվ մաշկային արյունազեղումներ, երկկողմանի զանգվածային արյունազեղումներ դեպի մակերիկամներ` սուր մակերիկամային անբավարարության առաջացմամբ (Ութերհաուզեն-Ֆրիդերիկսենի համախտանիշ) և գլխուղեղի սուր այտուց: Երիկամներում հայտնաբերւմ են խողովակների էպիթելի դիստրոֆիկ և նեկրոտիկ փոփոխություններ: Մենինգոկոկերը ուղեղի թաղանթներում առաջացնում են սկզբում շճա-թարախային բորբոքում, բայց արդեն իսկ օրվա վերջում էքսուդատը դառնում է թարախային: Թարախային էքսուդատը տեղակայվում է գլխուղեղի մասնավորապես բազալ մակերեսին: Ուղեղանյութում և ուղեղաթաղանթներում բորբոքային պրոցեսներին համընթաց նկատվում են արտահայտված անոթային փոփոխություններ, գերարյունություն, ստազ, թրոմբոզ և արյունազեղումներ: Հիվանդության 5-6-րդ օրը բորբոքային էքսուդատը ձևավորվում է, բայց հիվանդության բարվոք ընթացքի դեպքում հետագայում այն ենթարկվում է ֆերմենտատիվ լուծման և ներծծման:

Երկրորդային թարախային մենինգիտ
Մեծ կիսագնդերի, մասնավորապես ուռուցիկ մակերեսներում ուղեղաթաղանթները հիպերեմիկ են, այտուցված և պղտոր: Սուբարախնոիդալ տարածությունը լցված է թարախային էքսուդատով: Այտուցի ֆոնի վրա ուղեղանյութում պերիվասկուլյար տեղակայվում են ինֆիլտրատներ, որոնք հիմնականում բաղկացած են նեյտրոֆիլներից:

Շճային մենինգիտ
Ախտաբանական փոփոխությունները հայտնաբերվում են մասնավորապես ուղեղի ստորին մակերեսին և բնորոշվում են փափուկ ուղեղաթաղանթում շճա-ֆիբրինային էքսուդատի ֆոնի վրա միլիար(կորեկանման) թմբիկների առաջացումով: Մինչ սպեցիֆիկ միջոցների կիրառումը, հիվանդները սովորաբար մահանում էին հիվանդության էքսուդատիվ փուլում: Այժմ բուժման ազդեցության տակ պրոցեսը տեղափոխվում է պրոդուկտիվ փուլ: Թաղանթներում նկատվում է գրանուլյացիոն հյուսվածքի առաջացում` հաջորդող սկլերոզով գլխուղեղի անոթներում նկատվում են ոչ սպեցիֆիկ ալերգիկ փոփոխություններ պերիարտերիիտի և օբլիտերացվող էնդարտերիիտի տիպով:

Պալարախտային մենինգիտ
Տուբերկուլյոզային մենինգիտի սուր դեպքերում գլխուղեղը հաճախ գունատ է և գալարները փոքր-ինչ պնդացած են: Հիվանդության սկզբում ախտահարվում է գլխուղեղի հիմի հատվածը, երրորդ և չորրորդ փորոքների էպենդիման (ողնուղեղի կենտրոնական խողովակ) և անոթային խրձերը: Նկատվում են ինչպես էքսուդատիվ, այնպես էլ պրոլիֆերատիվ փոփոխություններ: Էքսուդատը ծածկում է փափուկ ուղեղաթաղանթները հիմնականում ուղեղի հիմում: Թաղանթներում երևում են միլիար թմբիկներ: Նրանք ավելի ակնհայտ են անոթների երկայնքով, մասնավորապես միջին ուղեղային զարկերակի ուղղությամբ: Միկրոսկոպիորեն այդ թմբիկները բաղկացած են կլոր բջիջների կուտակումներից (հիմնականում մոնոնուկլեարներ), կենտրոնում հաճախ նկատվում է կազեոզ (լոռացում): Հսկա բջիջները հազվադեպ են հանդիպում: Ուղեղանյութում դիտվում է ոչ մեծ բորբոքային ռեակցիա. արտահայտված է նեյրոնների տոքսիկ դեգեներացիան: Հակաբիոտիկներով բուժման ժամանակ բազալ էքսուդատը դառնում է պինդ, իսկ նրանով անցնող խոշոր անոթներում կարող է զարգանալ արտերիիտ` ուղեղի ինֆարկտի հետագա զարգացումով: Սպիակպումային պրոցեսը առաջացնում է հիդրոցեֆալիա և սպինալ-սուբարախնոիդալ տարածության պաշարում:

Վիրուսային մենինգիտ
Նրբենու և փորոքների լիմֆատիկ ինֆիլտրացիա:

Պրոտոզոային մենինգիտ
Պաթոմորֆոլոգիական փոփոխությունները ուսումնասիրված են կենդանիների վրա կատարված փորձերում: Պարզված է, որ ԿՆՀ-ում զարգանում են նեկրոտիկ պերիվենտրիկուլիտի դրսևորումներ, ենթակեղևային սպիտակ նյութում` մանր մեռուկային օջախներ: Գլխուղեղի, նրբենու անոթներում և խորիոիդալ միահյուսվածքներում շճա-պրոլիֆերատիվ բորբոքման նշաններ: Հայտնաբերվում են նաև ակնային պաթոմորֆոլոգիկ փոփոխություններ (նման ռետինիտին, խորիոդիտին, իրիդոցիկլիտին) և փոփոխություններ ներքին օրգաններում (սիրտ. թոքեր, լյարդ, փայծաղ):

Կլինիկա
Մենինգոկոկային մենինգիտ
Մենինգոկոկային մենինգիտը հաճախ սկսվում է հանկարծակի, ջերմության կտրուկ բարձրացմամբ, թեթևացման չբերող փսխմամբ և գլխացավով` ներգանգային ճնշման բարձրացման պատճառով: Հիվանդը գտնվում է բնորոշ դիրքում` ծոծրակային մկանները լարված, գլուխը ետ, որովայնը ներքաշված, ոտքերը ծալած դեպի որովայն: Որոշ հիվանդների մոտ, հիվանդության առաջին օրը մաշկի վրա ի հայտ են գալիս պոլիմորֆ էրիթեմատոզ և կեղևանման ցան, որը անհետանում է 1-2 ժամվա ընթացքում: Հաճախ նկատվում է ըմպանի հետին պատի հիպերեմիա, ֆոլիկուլների հիպերպլազիայով: Ոմանց մոտ, նախքան հիվանդությունը ախտորոշվում է սուր շնչառական վարակ: Նորածինների մոտ հիվանդությունը կարող է զարգանալ աստիճանաբար, ավելի մեծերի մոտ աստիճանաբար զարգացումը շատ հազվադեպ է նկատվում: Կախված հիվանդության ծանրությունից, հիվանդի մոտ կարող են նկատվել գիտակցության մթագնումներ, անգիտակից վիճակներ, զառանցանք, կծկանքներ մկաններում: Հիվանդության անբարենպաստ ընթացքի դեպքում, առաջին շաբաթվա վերջում զարգանում է կոմատոզ վիճակ, առանձնապես ակնագնդի մկանների, դիմային նյարդի պարեզներ, մոնո- և հեմիպլեգիաներ, կծկանքները հաճախանում են և ի վերջո բերում մահվան: Այն դեպքերում, երբ հիվանդությունը ընթանում է բարենպաստ, ջերմությունը նվազում է, հիվանդի մոտ նկատվում է ախորժակի լավացում և տեղի է ունենում առողջացում:

Մենինգոկոկային մենինգիտի տևողությունը միջինում 2-6 շաբաթ է: Սակայն հայտնի են կայծակնային ընթացքի դեպքեր, երբ հիվանդը մահանում է հիվանդության սկզբից մի քանի ժամվա ընթացքում, և ձգձգված դեպքեր, երբ լավացման շրջանից հետո հիվանդի մոտ կրկին և երկարատև բարձրանում է ջերմությունը: Վերջինս հանդիսանում է կամ հիդրոցեֆալիկ փուլը, կամ այն փուլը, երբ հիվանդի մոտ զարգանում է մենինգոկոկային սեպսիս` մենինգոկոկցեմիա: Վերջինիս բնորոշ առանձնահատկությունն է հեմոռագիկ ցանի առաջացումը, բարձրանում է ջերմությունը, զարգանում է հաճախասրտություն, նվազում է զարկերակային ճնշումը, առաջանում է հևոց: Առավել ծանր արտահյտությունը մենինգոկոկային մենինգիտի դեպքում հանդիսանում է բակտերիալ շոկի առաջացումը: Զարգանում է սուր, կտրուկ բարձրանում է ջերմությունը, առաջանում է ցան: Անոթազարկը հաճախացած, թույլ լցման, շնչառությունը անհավասարաչափ, հնարավոր են կծկանքներ: Հիվանդը հայտնվում է կոմատոզ վիճակում, և հաճախ մահանում առանց գիտակցության վերականգման:

Մաշկի նեկրոզներ. Մենինգոկոկային վարակի ծանր ընթացքի դեպքում մաշկի անոթներում կարող է զարգանալ բորբոքում և թրոմբոզ, դա կբերի մաշկի իշեմիայի, տարածուն արյունազեղումների և նեկրոզի` հատկապես ճնշման ենթակա օջախներում: Այնուհետև նեկրոզված մաշկը և ենթամաշկային բջջանքը շերտազատվում են, թողնելով խորը խոցեր, որոնց լավացումը դանդաղ է ընթանում: Ոչ հաճախ առաջանում են կելոիդ սպիներ(մաշկի շարակցահյուսվածքի ուռուցքանման յուրօրինակ թելքային աճակցում` կարծր հանգուցավոր ուռուցք):
Շլություն. Մենինգիտի սուր փուլում հաճախ ախտահարվում են գանգուղեղային նյարդերը: Առավել խոցելի է զատիչ նյարդը, որովհետև նրա զգալի մասը անցնում է գանգուղեղի հիմքով, այդ նյարդի ախտահարումը բերում է աչքի կողմնային ուղիղ մկանի պարալիչի: Սովորաբար մի քանի շաբաթից շլությունը վերանում է: Վարակի տարածումը դեպի ներքին ականջ կարող է բերել մասնակի կամ լրիվ խլացման:
Ուվեիտ. Մենինգիտի ժամանակ կոնյուկտիվիտ հաճախ է նկատվում, սակայն բուժման ֆոնի վրա արագ անցնում է: Ուվեիտը ավելի լուրջ բարդություն է, բերում է պանօֆթալմիտի և կուրության: Հակաբակտերիալ թերապիայի շնորհիվ այժմ այս բարդությունները գրեթե չեն հանդիպում:

Երկրորդային թարախային մենինգիտ
Սկսվում է ընդհանուր վիճակի կտրուկ վատացմամբ, ջերմության բարձրացմամբ, սարսուռի զգացում: Ծանր դեպքերում գիտակցության կորուստ, զառանցանք, կծկանքներ, բազմակի փսխումներ: Լավ արտահայտված մենինգեալ ախտանիշներ` ծոծրակային մկանների ռիգիդություն, Կեռնիգի և Բրուդզինսկու ախտանիշներ: Զարգանում է հաճախասրտություն, հազվասրտություն: Լիկվորը պղտոր, արտամղվում է բարձր ճնշմամբ, բարձր նեյտրոֆիլ ցիտոզ և սպիտակուցի պարունակություն: Մենինգիտի ընթացքը սուր է, սակայն հնարավոր են ինչպես կայծակնային, այնպես էլ խրոնիկ ձևեր: Որոշ դեպքերում տիպիկ կլինիկական պատկերը թաքնվում է ընդհանուր սեպտիկ վիճակի արտահայտություններով:

Շճային մենինգիտ
Ավելի հաճախ ախտահարում է երեխաներին 2-7 տարեկան հասակում: Սկսվում է աստիճանաբար, արտահայտված պրոդրոմալ շրջանից հետո, որը կարող է տևել 2-3 շաբաթ: Պրոդրոմալ երևույթներն արտահայտվում են ընդհանուր թուլությամբ, ախորժակի կորուստով, առաջանում է սուբֆեբրիլ ջերմություն: Այնուհետև առաջանում են մենինգիտի նախանշանները` փսխում, գլխացավ, ջերմ, ծոծրակի լարվածություն, Կեռնիգի և Բուդզինսկու ախտանիշներ:

Պալարախտային մենինգիտ
Սկսվում է աստիճանաբար, կարող է տևել 2-3 շաբաթ: Արտահայտվում է ընդհանուր թուլությամբ, ախորժակի կորստով, երեխան դառնում է անտրամադիր, անտարբեր խաղերի նկատմամբ, գանգատվում է ոչ մշտական գլխացավից: Առաջանում է սուբֆեբրիլ ջերմություն, գլխացավը ուժեղանում է, դառնում մշտական: Նկատվում է փսխում, III, IV և VI գանգուղեղային նյարդերի ախտահարման նշաններ: Ջերմությունը 38- 39 C: Ծանր ընթացքի դեպքում աստիճանաբար խաթարվում է գիտակցությունը, առաջանում են պարբերական կծկանքներ: Ողնուղեղային հեղուկը բարձր ճնշման, թափանցիկ, լիմֆոցիտար պլեոցիտոզով, գլյուկոզի և քլորիդների ցածր քանակով: Արյան մեջ բնորոշ փոփոխություններ չեն նկատվում` ԷՆԱ-ի բարձրացում, չափավոր լեյկոցիտոզ:

Վիրուսային մենինգիտ
Սկիզբը սուր, բարձր ջերմությամբ և ընդհանուր ինտոքսիկացիայով: Հիվանդության 1-2րդ օրը պարզ արտահայտվում են մենինգեալ ախտանիշները` ուժեղ գլխացավ, կրկնակի փսխում, հազվադեպ թուլություն, քնկոտություն, երբեմն գրգռվածություն և անհանգստություն: Հնարավոր են հազ, հարբուխ, ցավեր կոկորդում և որովայնում: Հաճախ հիվանդների մոտ հայտնվում է մաշկային հիպերէսթեզիա: Կեռնիգի, Բրուդզինսկու դրական ախտանիշներ, ծոծրակային մկանների կարկամություն, հիպերտենզիվ համախտանիշ: Ողնուղեղային հեղուկը բարձր ճնշման, արտահայտված լիմֆոցիտար ցիտոզ, սպիտակուցների, գլյուկոզի, քլորիդների պարունակությունը նորմալ: Մարմնի ջերմաստիճանը կարգավորվում է 3-5 օրից, երբեմն հայտնվում է ջերմի երկրորդ ալիք: Ինկուբացիոն շրջանը սովորաբար 2-4 օր:

Պրոտոզոային մենինգիտ
Ընթանում է ինչպես ընդհանուր հիվանդություն մկանային և հոդային ցավերով, մակուլո-պապուլյոզ ցանով, լիմֆատիկ հանգույցների մեծացմամբ, ոչ մշտական ջերմով: Առաջանում է գլխացավ, փսխում մենինգեալ համախտանիշ: Ողնուղեղային հեղուկում ոչ բարձր լիմֆոցիտար պլեոցիտոզ, նստվածքում հաճախ հայտնաբերվում են տոքսոպլազմներ:

Տզային էնցեֆալիտ
Տզային էնցեֆալիտի մենինգեալ ձևը արտահայտվում է սուր շճային մենինգիտի տեսքով, արտահայտված ընդհանուր ուղեղային և մենինգեալ ախտանիշներով: Ողնուղեղային հեղուկում նկատվում է ճնշման բնորոշ բարձրացում` մինչև 500 մլ. ջր.սյ., խառը լիմֆոցիտո-նեյտրոֆիլ պլեոցիտոզ`մինչև 300 բջիջ 1մկլ-ում: Հիվանդները գանգատվում են ուժեղ գլխացավից, որը ուժեղանում է գլխի թեթևակի շարժումից, գլխապտույտ, սրտխառնոց, փսխում, ցավ աչքերում, լուսավախություն: Նկատվում է ծոծրակի մկանների ռիգիդություն, Կեռնիգի և Բրուդզինսկու ախտանիշներ: Մենինգեալ ախտանիշները պահպանվում են ջերմի ամբողջ ընթացքում` 7-14 օր: Ելքը բարենպաստ:

Ախտորոշում
Մենինգիտի վաղ համախտանշային ախտորոշում
Կրծքի հասակի երեխաների մոտ հիմնական մենինգեալ ախտանիշ է հանդիսանում գաղթունի կայուն արտափքումը և լարվածությունը, մինչդեռ թուլացած երեխաների մոտ, որոնք տառապում են դիսպեպսիայով, հիպոտրոֆիայով, և երբ ուղեղի կոնվեքսիտալ մակերեսին առկա է թարախ, այդ ախտանիշը չի հայտնաբերվում: Մենինգիտի առաջնային կամ չտարբերակված ախտորոշումը դրվում է համախտանիշների տրիադայի հիման վրա: Դրանք են.
1. Թաղանթային (մենինգեալ) ախտանշահամալիր
2. Ինտոքսիկացիոն համախտանիշ
3. ՈՒՈՀ բորբոքային փոփոխությունների համախտանիշ
Համախտանիշների տրիադայում, որոնք թույլ են տալիս ճանաչել մենինգիտը, պետք է ընդգծել ՈՒՈՀ-ի որոշիչ փոփոխությունները: ՈՒՈՀ փոփոխությունների բացակայությունը միշտ բացառում է "մենինգիտ" ախտորոշումը: Թաղանթային ախտանշահամալիրը (մենինգեալ համախտանիշ) ձևավորվում է ընդհանուր ուղեղային և բուն թաղանթային (մենինգեալ) ախտանիշներից: Առաջանում է ուժեղ գլխացավ` ճնշող բնույթի, ոչ հազվադեպ այնքան տանջալից, որ հիվանդները, նույնիսկ գտնվելով անգիտակից վիճակում ձեռքերով բռնում են գլուխը, տնքում կամ բարձր գոռում են ("հիդրոցեֆալ ճիչ"): Առաջանում է ծավալուն, շատրվանանման փսխում ("ուղեղային փսխում՚"): Մենինգիտի ծանր ընթացքի դեպքում դիտվում են ջղաձգումներ կամ հոգեշարժական գրգռվածություն, որոնք պարբերաբար փոխարինվում են թորշոմածությամբ, գիտակցության խանգարմամբ: Հնարավոր են հոգեկան խանգարումներ զառանցանքի և ցնորքների տեսքով: Բուն թաղանթային (մենինգեալ) ախտանիշները կարելի է բաժանել երկու խմբի` ելնելով դրանց ախտաձևաբանական մեխանիզմների և հետազոտման առանձնահատկություններից: Առաջին խմբին են պատկանում գերզգայունության և զգայական օրգանների գերզգայունության ախտանիշները: Եթե հիվանդը գտնվում է գիտակից վիճակում, ապա նա չի կարողանում տանել աղմուկը կամ դրա հանդեպ գերզգայուն է: Նույն ռեակցիան դիտվում է բարձր խոսակցության ժամանակ` հիպերակուզիա: Գլխացավերը ուժեղանում են բարձր ձայներից և պայծառ լուսից: Հիվանդները նախընտրում են պառկել փակ աչքերով: Երկրորդ խմբին են պատկանում ռեակտիվ ցավային ֆենոմենները: Գիտակից հիվանդի ակնագնդերի վրա չնչին ճնշում գործադրելիս (կոպերը փակ են) առկա է սաստիկ ցավ: Դեմքի այն հատվածը, որտեղից դուրս են գալիս եռօրյակ նյարդի ճյուղերը, շոշափելիս նույնպես նշվում է զգալի ցավոտություն, նույնիսկ ծոծրակային նյարդերի դուրս գալու կետերում խորը շոշափումը ցավոտ է (Կեռեռի ախտանիշ): Այտային աղեղին մատով կամ մրճիկով բաբախելիս ուժեղացնում է գլխացավը և ուղեկցվում է ցավային ծամածռույուններով (Բեխտերեվի ախտանիշ): Գանգի բաբախումը առաջացնում է ցավային ծամածռություններ (Պուլատովի գանգադիմային ռեֆլեքս): Բբերի լայնացումը, որն առաջանում է գլխի ինտենսիվ և արագ պասիվ խոնարհման դեպքում կոչվում է Ֆլատաույի ախտանիշ:

Կրծքի հասակի երեխաների մոտ հիմնական մենինգեալ ախտանիշ է հանդիսանում գաղթունի կայուն արտափքումը և լարվածությունը, մինչդեռ թուլացած երեխաների մոտ, որոնք տառապում են դիսպեպսիայով, հիպոտրոֆիայով, և երբ ուղեղի կոնվեքսիտալ մակերեսին առկա է թարախ, այդ ախտանիշը չի հայտնաբերվում: Մենինգիտի առաջնային կամ չտարբերակված ախտորոշումը դրվում է համախտանիշների տրիադայի հիման վրա: Դրանք են.
1. Թաղանթային (մենինգեալ) ախտանշահամալիր
2. Ինտոքսիկացիոն համախտանիշ
3. ՈՒՈՀ բորբոքային փոփոխությունների համախտանիշ

Համախտանիշների տրիադայում, որոնք թույլ են տալիս ճանաչել մենինգիտը, պետք է ընդգծել ՈՒՈՀ-ի որոշիչ փոփոխությունները: ՈՒՈՀ փոփոխությունների բացակայությունը միշտ բացառում է "մենինգիտ" ախտորոշումը: Թաղանթային ախտանշահամալիրը (մենինգեալ համախտանիշ) ձևավորվում է ընդհանուր ուղեղային և բուն թաղանթային (մենինգեալ) ախտանիշներից: Առաջանում է ուժեղ գլխացավ` ճնշող բնույթի, ոչ հազվադեպ այնքան տանջալից, որ հիվանդները, նույնիսկ գտնվելով անգիտակից վիճակում ձեռքերով բռնում են գլուխը, տնքում կամ բարձր գոռում են ("հիդրոցեֆալ ճիչ"): Առաջանում է ծավալուն, շատրվանանման փսխում ("ուղեղային փսխում"): Մենինգիտի ծանր ընթացքի դեպքում դիտվում են ջղաձգումներ կամ հոգեշարժական գրգռվածություն, որոնք պարբերաբար փոխարինվում են թորշոմածությամբ, գիտակցության խանգարմամբ: Հնարավոր են հոգեկան խանգարումներ զառանցանքի և ցնորքների տեսքով: Բուն թաղանթային (մենինգեալ) ախտանիշները կարելի է բաժանել երկու խմբի` ելնելով դրանց ախտաձևաբանական մեխանիզմների և հետազոտման առանձնահատկություններից: Առաջին խմբին են պատկանում գերզգայունության և զգայական օրգանների գերզգայունության ախտանիշները: Եթե հիվանդը գտնվում է գիտակից վիճակում, ապա նա չի կարողանում տանել աղմուկը կամ դրա հանդեպ գերզգայուն է: Նույն ռեակցիան դիտվում է բարձր խոսակցության ժամանակ` հիպերակուզիա: Գլխացավերը ուժեղանում են բարձր ձայներից և պայծառ լուսից: Հիվանդները նախընտրում են պառկել փակ աչքերով: Երկրորդ խմբին են պատկանում ռեակտիվ ցավային ֆենոմենները: Գիտակից հիվանդի ակնագնդերի վրա չնչին ճնշում գործադրելիս (կոպերը փակ են) առկա է սաստիկ ցավ: Դեմքի այն հատվածը, որտեղից դուրս են գալիս եռօրյակ նյարդի ճյուղերը, շոշափելիս նույնպես նշվում է զգալի ցավոտություն, նույնիսկ ծոծրակային նյարդերի դուրս գալու կետերում խորը շոշափումը ցավոտ է (Կեռեռի ախտանիշ): Այտային աղեղին մատով կամ մրճիկով բաբախելիս ուժեղացնում է գլխացավը և ուղեկցվում է ցավային ծամածռույուններով (Բեխտերեվի ախտանիշ): Գանգի բաբախումը առաջացնում է ցավային ծամածռություններ (Պուլատովի գանգադիմային ռեֆլեքս): Բբերի լայնացումը, որն առաջանում է գլխի ինտենսիվ և արագ պասիվ խոնարհման դեպքում կոչվում է Ֆլատաույի ախտանիշ:

Կեռնիգի ախտանիշ. երբ ծնկան հոդում անհնար է ուղղել հիվանդի` կոնքազդրային հոդում ծալված ոտքը:Ուղղմանը խոչընդոտում է ոչ թե ցավը, այլ ազդրի հետին խմբի մկանների լարվածությունը (տոնիկ թաղանթային ռեֆլեքս): Հանդիսանում է մենինգիտի ամենահաճախ և անընդհատ հանդիպող ախտանիշներից մեկը:
Բրուդզինսկու վերին ախտանիշ. եթե կատարվում է հիվանդի գլխի պասիվ առբերում դեպի կրծոսկր մեջքի վրա պառկած վիճակում, ոտքերը ծալվում են ծնկան և կոնքազդրային հոդերում: Բրուդզինսկու միջին ախտանիշ. նույնանման ծալում` գոգանման միակցման վրա ճնշում գործադրելիս:
Բրուդզինսկու ստորին ախտանիշ. եթե կատարվում է հիվանդի մեկ ոտքի պասիվ ծալում ծնկան և կոնքազդրային հոդերում, մյուս ոտքը ծալվում է միանգամայն նույնությամբ: Բրուդզինսկու ստորայտային (այտային) ախտանիշ. այտային աղեղի վրա ճնշում գործադրելիս, անուղղակիորեն, այտերի տակ տեղի է ունենում ուսերի և նախաուսերի ծալում (ինքնատիպ դիրքի հետևանքով այս ախտանիշը կոչում են նաև "խաչի" ախտանիշ):
Գիյենի ախտանիշ. երբ կատարվում է հիվանդի ազդրի քառագլուխ մկանի միակողմանի ճնշում, ի հայտ է գալիս մյուս ոտքի ոչ կամային ծալում ծնկան և կոնքազդրային հոդերում:
Գորդոնի ախտանիշ - երբ ճնշում է գործադրվում ձկնանման մկանի վրա, դիտվում է ոտնաթաթի բութ մատի ռեֆլեկտոր ուղղում (տարածում):
Գերմանի ախտանիշ – ("պարանոց-ոտնաթաթի բութ մատ" ախտանիշ) - գլխի պասիվ խոնարհման դեպքում դիտվում է ոտնաթաթերի բութ մատերի էքստենզիա, ախտանիշը նկարագրվել է լեհ նյարդաբան Եվֆիմիուս Գերմանի կողմից տուբերկուլյոզային մենինգոէնցեֆալիտի ժամանակ:
Լեսաժի "կախման" ախտանիշ: Երկու ձեռքերով բռնում են նորածնի անութափոսերից` մեջքի կողմից ցուցամատերով պահելով գլուխը, և բարձրացնում են, որը բերում է տոտրիկների` ոչ կամային բարձրացմանը դեպի որովայն` ծնկան և կոնքազդրային հոդերում դրանց ծալման հաշվին, և այդ դիրքում դրանց երկարատև պահմանը: Առողջ երեխայի մոտ Լեսաժի փորձը կատարելիս տոտիկները ազատ շարժվում են (ծալվում և տարածվում են):
Մոնդոնեզիի ախտանիշ – Ակնագնդերի վրա ճնշում գործադրելիս (երբ կոպերը փակ են) կա զգալի ցավոտություն:

Շարունակելի