Մեկելյան դիվերտիկուլը բարակ աղիների ամենաբնորոշ բնածին արատներից է, առաջանում է դեղնուցածորանի (օմֆալոմիջընդերային ծորան) ոչ լրիվ աճակալման հետևանքով: Չնայած 1598 թ. Ֆաբրիցիուս Հիդանուսը նկարագրել է այս հիվանդությունը, այնուամենայնիվ այն կոչվում է Յոհան Ֆրիդրիխ Մեկելի անունով, որը 1809 թ. հայտնաբերել է այս անոմալիայի բնածին լինելը:
Մեկելյան դիվերտիկուլ է առկա մարդկանց մոտ 2% -ի (ըստ տարբեր հեղինակների՝ 0.2-4%) մոտ: Բարդություններ զարգանում են զարգացման այս արատը կրողների միայն 5%-ի մոտ: Չնայած հիվանդության հաճախականության սեռային ոչ մի տարբերություն չի նկարագրվում գրականության մեջ (հաշվի առնելով հիմնականում հերձման տվյալները և տարբեր վիրահատությունների ժամանակ պատահականորեն հայտնաբերված դեպքերը), այնուամենայնիվ, տղամարդկանց մոտ մոտ 3-4 անգամ ավելի մեծ է բարդությունների հայտնաբերման հաճախականությունը: Երեխաների մոտ հիվանդության դասական դրսևորումներն են ցավը և ուղիղ աղիքային արյունահոսությունը: Չափահասների մոտ աղիքային անանցանելիությունը և դիվերտիկուլի բորբոքումը ավելի հաճախ են, քան ստամոքսաղիքային արյունահոսությունը:
Էթիոպաթոգենեզը – Վաղ սաղմնային կյանքում սաղմի միջնաղին սնուցում է ստանում դեղնուցապարկից դեղնուցածորանի (Վիտելինյան ծորանի) միջոցով: Հետագայում ծորանը ենթարկվում է պրոգրեսիվող նեղացման և խցանման, և հղիության 7-րդ շաբաթվա ընթացքում անհետանում է: Երբ ծորանի խցանման պրոցեսը խանգարվում է և ամբողջությամբ տեղի չի ունենում, դեղնուցածորանի զարգացման տարբեր արատներ են ձևավորվում: Նման արատների օրինակներ են. 1) չաճակալած Վիտելինյան ծորանը (արտահայտվում է լրիվ աղիքային խուղակի ձևով, պորտից նկատվում է աղիքային պարունակություն); 2) ֆիբրոզ կպոում, ձգան, որը միացնում է զստաղին պորտի ներսային մակերեսի հետ (կարող է հանդիսանալ կպումային աղիքային անանցանելիության կամ ոլորման պատճատ); 3) Պորտի մոտ դեղնուցային ծորանի չաճակալած հատված՝ օմֆալոցելե (omphalocele); (4) միայն ծորանի աղիքային հատվածի խցանում; (5) Վիտելինյան բուշտ (կիստա); և, ամենահաճախը՝ (97%) Մեկելյան դիվերտիկուլ, բարակ աղու մոտ դեղնուցային ծորանի չաճակալած հատվածն է, որը կույր ծայրով իսկական դիվերտիկուլ է, կազմված աղու պատի բոլոր շերտերից, հիմնականում հայտնաբերվում է զստաղու գալարներում: 75% դեպքերում դիվերտիկուլի ծայրն ազատ է, մնացած դեպքերում այն կպած է որովայնի առաջային պատին կամ այլ օրգանի:
Մեկելյան դիվերտիկուլը տեղակայվում է զստաղու հակամիջընդերային եզրին, սովորաբար իլեոցեկալ անկյունից 40-60 սմ պրոքսիմալ: Դիվերտիկուլի միջին երկարությունն է 3 սմ, լայնությունը՝ 2 սմ: Մեկելյան դիվերտիկուլների կեսից քիչ ավելին պարունակում են էկտոպիկ լորձաթաղանթ: Մեկելյան դիվերտիկուլը սովորաբար ծածկված է զստաղու լորձաթաղանթով, սակայն միաժամանակ կարող են առկա լինել այլ տիպի հյուսվածքներ: Հիմնականում հայտնաբերվում է ստամոքսային տիպի հետերոտոպիկ լորձաթաղանթ: Սա շատ կարևոր է, քանի որ կարող է զարգանալ լորձաթաղանթի այդ կամ հարևան հատվածների պեպտիկ խոցոտում, ինչն էլ իր հերթին պատճառ է հանդիսանում արյունահոսության և/կամ թափածակման: Մի հետազոտության տվյալներով, հետերոտոպիկ ստամոքսային լորձաթաղանթ է հայտնաբերվել 62% դեպքում, պանկրեատիկ հյուսվածք՝ 6%, երկուսն իրար հետ՝ 5%, աղիճ աղու լորձաթաղանթ՝ 2% դեպքերում: Նկարագրված են հաստ աղիքային, ռեկտալ, էնդոմետրիալ և հեպատոբիլիար հյուսվածքների հազվագյուտ դեպքեր:
Կլինիկական պատկերը – Հիվանդների մեծ մասը ասիմպտոմատիկ են: Մեկելյան դիվերտիկուլը մեծամասամբ պատահական է հայտնաբերվում աղիների կոնտրաստային քննության կամ այլ պատճառով կատարված լապարոտոմիաների ժամանակ: Հիվանդությունը կլինիկորեն արտահայտվում է բարդությունների զարգացման դեպքում (բորբոքում, խոցոտում, արյունահոսություն, աղիքային անանցանելիություն, մալիգնիզացիա):
• Սիմպտոմատիկ Մեկելյան դիվերտիկուլը վիրտուալ հոմանիշ է նրա բարդությունների հետ: Այն դիտվում է 4-16% հիվանդների մոտ: Բարդությունները դրանք խցանման, էկտոպիկ հյուսվածքի կամ բորբոքման հետևանք են:
• Երեխաների մոտ ամենաբնորոշ կլինիկական ախտանիշն է հեմատոշեզիան: Արյունահոսությունը չափահասների մոտ քիչ է բնորոշ: Սուր ցածր ստամոքսաղիքային արյունահոսությունը դիվերտիկուլի պեպտիկ խոցոտման հետևանք է: Նմանատիպ խոցոտումներն առաջանում են հետերոտոպիկ ստամոքսային հյուսվածքի կողմից աղաթթվի արտադրության հետևանքով, որն ազդում է հարակից, հեշտությամբ խոցելի հյուսվածքների վրա, հաճախ բերելով արյունատար անոթների արոզիվ վնասմանը: Կլինիկորեն արյունահոսությունը դրսևորվում է նշանակալի անցավ ռեկտալ արյունահոսությամբ: Այնուամենայնիվ, որոշ հիվանդներ նշում են ցավ որովայնում մինչև արյունային կղանքի ի հայտ գալը: Ցավը երբեմն բավական ուժգին է և հաճախ դառնում է ճշգրիտ ախտորոշման ուշացման պատճառ:
• Աղիքային անանցանելիությունը ամենաբնորոշ բարդությունն է չափահասների մոտ: Անանցանելիության տարբեր մեխանիզմներ կան, ինչպես օրինակ օմֆալոմիջընդերային ձգան (ամենահաճախը), ներքին ճողվածք դեղնուցածորանի մնացորդի շրջանում և նրա օղակում, ոլորում դեղնուցածորանի մնացորդի շուրջը, ինվագինացիա (երբ Մեկելյան դիվերտիկուլն ինքն է հանդիսանում իլեոցեկալ կամ իլեո-իլեալ ինվագինացիայի կետ):
• Ինչպես մնացած դիվերտիկուլները, Մեկելյան դիվերտիկուլը նույնպես կարող է բորբոքվել: Դիվերտիկուլիտը հիմանականում դիտվում է տարեց անձանց մոտ: Դիվերտիկուլիտի ախտանիշները հաճախ չեն տարբերվում սուր ապենդիցիտի ախտանիշներից, և այդ է պատճառը, որ Մեկելյան դիվերտիկուլիտների մեծ մասն ախտորոշվում են լապարոտոմիաների ժամանակ, որոնք իրականացվում են ենթադրվող ապենդիցիտի կապակցությամբ: Սուր ապենդիցիտի նման, Մեկելյան դիվերտիկուլիտը ևս կարող է լինել կատառալ, ֆլեգմոնոզ, գանգրենոզ, թափածակված: Վերջինս կարող է բերել դիվերտիկուլի թափածակման ազատ որովայնի խոռոչ:
• Ավելի հազվադեպ, Մեկելյան դիվերտիկուլը կարող է բերել բարորակ (լեյոմիոմա, անգիոմա, նեյրոմա, լիպոմա) կամ չարորակ (սարկոմա, կարցինոիդ ուռուցք, ադենոկարցինոմա) ուռուցքների առաջացման:
Ֆիզիկալ քննության տվյալները – Չնայած հիվանդների մեծ մասն ասիմպտոմատիկ են, կարող են դիտվել զանազան կլինիկական նշաններ, այդ թվում պերիտոնիտի և հիպովոլեմիկ շոկի ախտանիշներ: 3 ամենահաճախ կլինիկական դրոևորումներն են ստամոքսաղիքային արյունահոսությունը, աղիքային անանցանելիությունը և դիվերտիկուլի սուր բորբոքումը:
•Հիմնականում անցավ ռեկտալ արյունահոսությունը սկսվում է հանկարծակի, հակում ունի առատանալու երիտասարդ հիվանդների մոտ: Հաճախ արյունահոսությունը սկսվում է առանց նախանշանների և սովորաբար ինքնաբերաբար դադարում է:
սուր բորբոքումը:
•Երբ սուր առատ արյունահոսություն է սկսվում, կարող է զարգանալ հեմոռագիկ շոկ: Վերջինիս վաղ կլինիկական նշաններից է տախիկարդիան, սակայն երբեմն օրթոստատիկ հիպոտենզիան կարող է նախորդել տախիկարդիային:
սուր բորբոքումը:
•Կղանքի գույնը օգնում է բժշկին գնահատելու արյունահոսության աղբյուրը և ինտենսիվությունը: Ռեկտալ արյունահոսության տարբեր դրսևորումներ կարող դիտվել
Մեկելյան դիվերտիկուլի դեպքում.
սուր բորբոքումը.
•Մուգ կարմիր - 40%
սուր բորբոքումը:
•Բաց կարմիր - 35%
սուր բորբոքումը:
•Բաց և մուգ կարմիր - 12%
սուր բորբոքումը:
•Մուգ կարմիր և ձյութանման - 6%
սուր բորբոքումը:
•Ձյութանման - 7%
•Աղիքային անանցանելիության դեպքում հիվանդները նշում են որովայնային ցավ, լեղային փսխումներ, առկա է որովայնի պատի լարվածություն, փքվածություն և ուժեղացած պերիստալտիկ աղմուկներ ֆիզիկալ քննության ժամանակ: Ինվագինացիայով հիվանդների մոտ կարելի է հայտնաբերել շոշափվող գոյացություն որովայնում:
•Դիվերտիկուլիտով հիվանդների մոտ առկա է տեղային կամ դիֆուզ որովայնային ցավ և լարվածություն: Սովորաբար հարպորտային շրջանում որովայնի պատի լարվածությունը ավելի արտահայտված է, քան ապենդիցիտի ժամանակ:
•Հազվադեպ, Մեկելյան դիվերտիկուլը կարող է օղակված լինել աճուկային (Լիտրեյի ճողվածք), ազդրային, կամ այլ տիպի ճողվածքներում:
Ախտորոշումը – Մինչ վիրահատական ախտորոշումը բավական բարդ է, հատկապես եթե արյունահոսությունը չի հիվանդության դրսևորումը:
•Լաբորատոր քննությունները քիչ ինֆորմատիվ են: Դիվերտիկուլիտի դեպքում հայտնաբերվում է լեյկոզիտոզ, արյունահոսության դեպքում՝ անեմիա: Մեկելյան դիվերտիկուլի բարդություններին հատուկ բնորոշող փոփոխություններ գոյություն չունեն:
•Որովայնի շրջադիտակային ռենտգեն լուսանցման ախտորոշիչ դերը նույնպես մեծ չէ: Այն կարող է հայտնաբերել աղիքային անանցանելիության (Կլոյբերի գավաթներ, աղիների պնևմատիզացիա) կամ թափածակման (ազատ գազ որովայնի խոռոչում) նշաններ:
•Երբ հիվանդի մոտ կասկածվում է Մեկելյան դիվերտիկուլի հետևանքով ստամոքսաղիքային արյունահոսություն, դիվերտիկուլի հայտնաբերման ամենաինֆորմատիվ եղանակ է հանդիսանում սցինտի-սկանավորումը տեխնիցիում-99m պերտեխնետատով: Պերտեխնետատը կլանվում է ստամոքսի լորձաթաղանթով: Քանի որ Մեկելյան դիվերտիկուլի ժամանակ արյունահոսության պատճառը հիմնականում դիվերտիկուլի լորձաթաղանթի խոցոտումն է հետերոտոպիկ ստամոքսային լորձաթաղանթի կողմից արտադրված թթվով, ուստի պերտեխնետատը սկանավորման ժամանակ հայտնաբերվում է նաև դիվերտիկուլի շրջանում: Իզոտոպի ներերակային ներարկումից հետո հատուկ գամմա ֆոտոխցիկ է տեղադրվում հիվանդի որովայնի վրա: Հետազոտությունը տևում է մոտ 30 րոպե: Ստամոքսային լորձաթաղանթը արտահանում է ռադիոակտիվ իզոտոպը և Մեկելյան դիվերտիկուլը նկատվում է սցինտիգրամմայի վրա որպես «տաք» օջախ: Մեկելյան սկանավորումը համարվում է ախտորոշման լավագույն մեթոդը, քանի որ ի տարբերություն աղեստամոքսային տրակտի կոնտրաստային ռենտգեն քննությանը այն առավել ինֆորմատիվ և զգայուն է, ինվազիվ չէ, հիվանդի ճառագայթման մակարդակը ավելի ցածր է:
•Էզոֆագոգաստրոդուոդենոսկոպիան և կոլոնոսկոպիան պետք է իրականացվեն աղեստամոքսային տրակտից արյունահոսությամբ ցանկացած հիվանդի մոտ՝ ժխտելու համար արյունահոսության այլ պատճառները:
•Բարիումի կախույթով հետազոտությունը ներկայումս փոխարինվում է ճառագայթային ախտորոշման այլ, ավելի զգայուն մեթոդներով: Այնուամենայնիվ, այն չպետք է նախորդի տեխնիցիում-99m սկանավորմանը, քանի որ բարիումը կարող է ծածկել, թաքցնել տաք օջախը սկանավորման ժամանակ: Ռենտգենաբանական կոնտրաստային հետազոտության ժամանակ Մեկելյան դիվերտիկուլը հայտնաբերվում է որպես զստաղու դիստալ հատվածի հակամիջընդերային եզրին առկա կույր պարկանման արտափքվածություն: Եթե հայտնաբերվում է լցման դեֆեկտ, դիվերտիկուլը կարող է պարունակել ուռուցք:
•Սելեկտիվ անգիոգրաֆիան կարող է օժանդակել այն դեպքում երբ սցիտիգրաֆիան և կոնտրաստային ռենտգեն քնությունները ինֆորմատիվ չեն:
•Որովայնային ՀՇ-ն և ուլտրաձայնային քննությունը (ՈւՁՀ) նույնպես նվազ ինֆորմատիվ են: Վիդեո-կապսուլային էնդոսկոպիան հաջող կիրառություն է գտել երեխաների մոտ Մեկելյան դիվերտիկուլն ախտորոշելու գործում:
Բուժումը - Մեկելյան դիվերտիկուլի բուժման սկզբունքները նույնն են բարակ աղիների այլ դիվերտիկուլների բուժման հետ և նկարագրված են վերը:
Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին