Ջրծաղիկ

Ջրծաղիկը սուր վարակիչ հիվանդություն է, որը -հերպեսվիրուսների (VZV) կողմից, փոխանցվում է/հարուցվում է 3-րդ տիպի օդա-կաթիլային ճանապարհով, բնութագրվում է տենդով և մաշկի ու լորձաթաղանթների վրա փոքր, թափանցիկ պարունակությամբ լցված բշտիկների առաջացումով:

Պատմական տվյալներ
Համեմատաբար վերջերս է ջրծաղիկը տարանջատվել այլ ցանային հիվանդություններից: Ջրծաղիկի առաջին նկարագրությունը որպես առանձին հիվանդություն վերագրվում է William Heberden-ին, որը 1802թ-ին ջրծաղիկը որպես ինքնուրույն հիվանդություն առանձնացրեց բնական ծաղկից: Կապը ջրծաղիկի և գոտևորող որքինի միջև առաջինը նկարագրել է Bokay-ն 1892թ-ին: Նա ենթադրեց, որ ջրծաղիկը և գոտևորող որքինը երկու տարբեր կլինիկական արտահայտություններ են, հարուցված միևնույն հարուցչով, որը մենք այժմ անվանում ենք VZV (varicella-zoster virus).

Վիրուսի տարրական մասնիկները բշտիկների պարունակությունից հայտնաբերել է Aragao-ն, 1911թ-ին: Վիրուսի կենսաբանական հատկությունները հետագայում ուսումնասիրվեցին վիրուսաբանական եղանակով:

Վիրուսը առողջ երեխաների մոտ հարուցում է առաջնային վարակ, որը բնութագրվում է տարածուն բշտիկավոր ցանով և համեմատաբար թույլ արտահայտված համակարգային ախտահարմամբ: Կլինիկական առողջացումից հետո վիրուսը կարող է պերսիստենցել օրգանիզմում տասնյակ տարիներ` ախտանիշների բացակայությամբ: Հետագայում լատենտ վիրուսի ակտիվացումը առաջացնում է միակողմանի բշտիկային ցան դերմատոմի շրջանում, որն անվանվում է գոտևորող որքին:

Էթիոլոգիան
Ջրծաղիկի վիրուսը պատկանում է հերպեսվիրուսների ընտանիքին և մորֆոլոգիորեն չի տարբերվում այս ընտանիքի այլ անդամներից: Առաջին անգամ վիրուսը հյուսվածքներում աճեցրել են Thomas Weller-ը և համահեղինակները 1952թ-ին: Մինչ այսօր բոլոր համաճարակաբանական, իմունաբանական, վիրուսաբանական, բիոքիմիական և բիոֆիզիկական տվյալները հաստատաում են ջրծաղիկով և գոտևորող որքինով հիվանդներից անջատված վիրուսների միևնույնը լինելը: Ջրծաղիկի վիրուսը օվալաձև, բազմանկյուն կամ գնդաձև է, ունի 150-200նմ չափեր: Թաղանթը, որը շերտավոր է, շրջապատում է մոտ 90նմ տրամագծով կապսիդը: Կապսիդը քսանանիստ է` կազմված 162 կապսոմերներից: Վիրուսը կարող է հայտնաբերվել բշտիկների պարունակությունից էլեկտրոնային մանրադիտակով:

Քանի որ հերպեսվիրուսները պարունակում են ԴՆԹ, կարող են արգելակվել բազմաթիվ ԴՆԹ-ինհիբիտրներով, այնպիսիք, ինչպիսիք են իոդոդեօքսիուրիդինը, ցիտոզին արաբինոզիդը, ացիկլովիրը, վիդարաբինը, որոնք օգտագործվում են բուժման համար:

Հարուցիչը անկայուն է արտաքին միջավայրում, ինակտիվանում է +50 - +520C-ի պայմաններում 30 րոպեում, զգայուն է ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների նկատմամբ, լավ է տանում ցածր ջերմաստիճանը, կրկնակի սառեցումը և հալեցումը:

Էպիդեմիոլոգիան
Հիվանդության աղբյուրը հիվանդ մարդն է` ջրծաղիկով և գոտևորող որքինով: Հիվանդը վարակիչ է սկսած ինկուբացիոն շրջանի վերջին 2 օրվանից, մինչև վերջին ցանային էլեմենտի ի հայտ գալու 5-րդ օրը: Հիվանդը վարակիչ չէ կեղևակալման շրջանում:

Փոխանցման ուղին` օդա-կաթիլային, կարող է տարածվել բավականին մեծ հեռավորության վրա (միջանցքներով` հարևան սենյակներ և բնակարաններ), սակայն քանի որ վիրուսն անկայուն է արտաքին միջավայրում, այն չի կարող փոխանցվել առարկաների և երրորդ անձի միջոցով: Վիրուսը կարող է փոխանցվել տրանսպլացենտար` հղի կնոջից պտղին հղիության ընթացքում: Ախտահարված նորածնի մոտ կարող է դիտվել ներարգանդային վարակի տարբեր աստիճաններ: Հղիության ուշ շրջաններում վարակվելիս նույնպես կարող է տեղի ունենալ պտղի վարակում: Ունեն զարգացման արատներ, թե ոչ, հղիության ընթացքում ջրծաղիկով հիվանդացած մայրերից ծնված երեխաների մոտ կարող է զարգանալ ինչպես գոտևորող որքին /առավել հաճախ/` որպես առաջին պոստնատալ արտահայտություն, այնպես էլ ջրծաղիկ:

Կոնտագիոզության ինդեքսը` 90%:
Ընկալունակությունը չափազանց բարձր է, գործնականում` համընդհանուր, համեմատաբար հազվադեպ է մինչև վեց ամսական երեխաների հիվանդացությունը:
Տարիքային կառուցվածքը` հազվադեպ են հիվանդանում 10 տարեկանից մեծ երեխաները և մեծահասակները, որը հետևանք է վաղ մանկական հասակում տարած հիվանդության: Գոտևորող որքինը կարող է հանդիպել բոլոր տարիքներում, սակայն տարիքի մեծացմանը զուգընթաց մեծանում է հիվանդության հաճախականությունը: Ամենավաղ հիվանդացության դեպքը` ըստ գրականության տվյալների դիտվել է 3,5 ամսականում:
Հիվանդացությունը` բարձր է: Քաղաքներում ժամանակ առ ժամանակ դիտվում են էպիդեմիկ բռնկումներ: Հիվանդի մանկական կոլեկտիվ մուտք գործելու դեպքում կարող են վարակվել համարյա բոլոր երեխաները, որոնք նախկինում չեն տարել ջրծաղիկ, կամ նորածինները` պրոֆիլակտիկ միջոցառումների ոչ ճիշտ կազմակերպելու դեպքում:
Սեզոնայնությունը` հիմնականում դիտվում է հիվանդացության բարձրացում աշնան-ձմռան ամիսներին:
Իմունիտետը` հիվանդությունից հետո ձևավորվում է կայուն հետինֆեկցիոն իմունիտետ, կրկնակի վարակումը չափազանց հազվադեպ:

Պաթոգենեզը
Մուտքի դուռը վերին շնչուղիների լորձաթաղանթն է, որտեղ վիրուսը բազմանում է, ապա ավշային ուղիներով թափանցում է արյուն: Վիրուսը, մաշկի և լորձաթաղանթների նկատմամբ տրոպիզմի շնորհիվ ֆիքսվում է էպիթելիալ բջիջներում` առաջացնելով շճային պարունակությամբ բշտիկներ: Վիրուսը տրոպիզմ ունի նաև նյարդային հյուսվածքի նկատմամբ, ախտահարում է ուղեղը և ուղեղիկը: Չափազանց հազվադեպ վիրուսը կարող է ախտահարել թոքերը, լյարդը, փայծաղը, երիկամները, պանկրեասը և այլ ներքին օրգաններ:

Գոտևորող որքինը առաջանում է որպես հետևանք լատենտ VZV-ի ակտիվացման: Ինչպես մյուս հերպեսվիրուսները, այս վիրուսը նույնպես կարող հարուցել լատենտ ինֆեկցիա: Առաջնային վարակումը հարուցում է ջրծաղիկ: Հետագա կլինիկական առողջացումից հետո վիրուսային վարակը շարունակվում է լատենտ ձևով, այսինքն կլինիկական ախտանիշները բացակայում են: Այս լատենտ վիրուսի ակտիվացումը առաջացնում է գոտևորող որքին: Քանի որ գոտևորող որքինը առաջանում է զգացող ներվարմատի ուղղությամբ, ենթադրվում է, որ վիրուսը լատենցիայի ընթացքում գտնվում է ողնուղեղի հետին ներվարմատների գանգլիոններում: Այդ գանգլիոնների հետազոտությունը անմիջապես որքինի գրոհից հետո մահացածների մոտ հայտնաբերեց գանգլիոնի, սատելիտային, Շվանյան բջիջների և նյարդաթելերի դեգեներատիվ փոփոխություններ` լիմֆոցիտար ու պոլիմորֆնուկլեար բջիջների ինֆիլտրացիայով, արյունատար անոթներում կանգային երևույթներով: Դեգեներատիվ փոփոխությունները տեղի են ունենում նյարդային հյուսակների միելինային թաղանթներում և աքսոններում: Վիրուսի անտիգենը հայտնաբերվում է իմունոֆլյուորեսցենտային եղանակով` սատելիտային և Շվանյան բջիջներում, իսկ գանգլիոնի բջիջներում հայտնաբերվում է միայն միելինային թաղանթում: Գանգլիոնար և սատելիտային բջիջները պարունակում են ներբջջային ներառումներ, նույն բջիջներում էլեկտրոնային մանրադիտակով կարելի է հայտնաբերել նաև վիրուսը: VZ վիրուսը կարող է անջատվել ախտահարված դերմատոմի հանգույցում աուտոպսիայի ժամանակ, եթե հյուսվածքը վերցվում է գոտևորող որքինի հայտնվելուց անմիջապես հետո:

Ջրծաղիկի և գոտևորող որքինի բշտիկները սովորաբար տեղակայվում են էպիդերմիսում, բայց կարող է տարածվել նաև դերմայում: Դերման պարունակում է բորբոքային բջիջներ: Վերքերի հիմքում գտնվում են բազմակորիզ գիգանտ բջիջներ, որոնցից շատերն ունեն կորիզային ներառումներ: Բշտիկների պարունակության բջջային կազմը ներկայացված է պոլիմորֆկորիզային բջիջներով: Համեմատաբար քիչ են հայտնաբերվում մոնոցիտները, նույնիսկ բշտիկների ի հայտ գալու վաղ շրջանում:

Դասակարգումը
1. ըստ կլինիկական տարբերակի
a. տիպիկ
b. ատիպիկ
- ռուդիմենտար
- պուստուլյոզ
- բուլյոզ
- հեմոռագիկ
- գանգրենոզ
- գեներալիզացված (վիսցերալ)
2. ըստ ծանրության աստիճանի
- թեթև
- միջին ծանրության
- ծանր
Ծանրության կրիտերիաներն են
- ինտոքսիկացիայի արտահայտվածությունը
- տեղային ախտահարումների արտահայտվածությունը
3. ըստ ընթացքի
A. հարթ
B. ոչ հարթ
- բարդացած
- երկրորդային վարակի գումարուով
- խրոնիկ հիվանդությունների սրացումով

Ջրծաղիկին բնորոշ է ցանի առատությունը և հիմնական ախտանիշների արտահայտվածությունը: Որոշ հիվանդների մոտ կարող է դիտվել հատուկենտ բշտիկներ և ջերմության բացակայություն(ռուդիմենտար ձև), այն դեպքում, երբ այլոց մոտ առկա է տարածուն ցան, որն ուղեկցվում է հիպերեմիայով և գեներալիզացված տոքսեմիայի արտահայտված ախտանիշներով:

Գեներալիզացված կամ վիսցերալ ձևը`ներքին օրգանների ախտահարումով, սովորաբար ախտորոշվում է հետմահու աուտոպսիայի ժամանակ: Այս ձևը հանդիպում է նորածինների մոտ, ընթացքը չափազանց ծանր է, հաճախ դիտվում է մահացու վախճան:

Թոքաբորբը ախտորոշվում է միայն մեծահասակների մոտ` յուրահատուկ ռենտգենաբանական տվյալների հիման վրա: Որպես կանոն ջրծաղիկի այս բարդությունը ընթանում է ծանր: Աչքի է ընկնում արտահայտված հևոցը, ցիանոզը, խորխում արյան առկայությունը (այն պարունակում է նաև յուրահատուկ ներբջջային ներառումներով բջիջներ): Մեծահասակների մոտ ռենտգենաբանորեն հայտնաբերվում են բազմաթիվ մանր օջախներ, այն դեպքում, երբ երեխաների մոտ դիտվում է միայն թոքարմատների ինտենսիվացում և էմֆիզեմա: Ենթադրվում է, որ երեխաների մոտ ջրծաղիկային թոքաբորբի յուրահատուկ ծագման դեպքում այն առաջանում է ցանավորման շրջանում և ավարտվում է առողջացումով:
Հեմոռագիկ ձևը զարգանում է հեմոռագիկ դիաթեզով, թույլ երեխաների մոտ:

Գանգրենոզ ձևի ժամանակ հատուկենտ բշտիկները ստանում են հեմոռագիկ բնույթ և շրջապատված են լինում բորբոքային գոտով: Ավելի ուշ բշտիկները վերածվում են նեկրոտիկ կեղևների, որոնք ընկնում են` թողնելով խորը խոցեր, կեղտոտ, նեկրոտիկ մակերեսով և սուր կամ անհարթ եզրերով: Գանգրենոզ դեստրուկցիայի առաջընթացի դեպքում խոցերը կարող են աճել, ընդունելով բավականին մեծ չափեր: Ընթացքը ձգձգվում է, կարող են գումարվել թարախասեպտիկ բարդություններ: Հնարավոր է մահացու վախճան: Ջրծաղիկի այս ձևը հիմնականում հանդիպում է թույլ, հիվանդ երեխաների մոտ, հատկապես եթե վատ խնամքի հետևանքով հնարավոր է դառնում երկրորդային վարակի գումարումը:

Կլինիկական պատկերը
Ինկուբացիոն շրջանը տևում է 14 օր, բայց երբեմն կարող է տատանվել 11-ից 21 օրվա սահմաններում:
Պրոդրոմալ ախտանիշները սովորաբար բացակայում են կամ արտահայտված են չափավոր (սուբֆեբրիլ ջերմություն, ընդհանուր անհանգստություն, որը տևում է 12-24 ժամ): Երբեմն դիտվում է այսպես կոչված պրոդրոմալ ցան, որը նման է քութեշային կամ հազվադեպ` կարմրուկային ցանին և արագ անհետանում է:
Ցանը համընկնում է ջերմության բարձրացման հետ, կամ առաջանում են ջերմությունից մի քանի ժամ անց, բայց հաճախ առաջին էլեմենտները ի հայտ են գալիս նորմալ ջերմության պայմաններում:

Ցանի առաջացումը որոշակի հաջորդականություն չունի, այն կարող է սկսվել դեմքից, գլխից, մարմնից կամ վերջույթներց: Ափերի և ներբանների վրա հատուկենտ ցանային էլեմետներ հանդիպում են հազվադեպ, չափազանց առատ ցանավորման դեպքում:

Սկզբում բծահանգուցավոր էլեմենտները շատ արագ (ժամերի ընթացքում) վեր են ածվում բշտիկների: Բշտիկները կլոր են կամ օվալաձև, գնդասեղի գլխիկից մինչև սիսեռի հատիկի մեծությամբ, տեղակայված են մակերեսային, չփոփոխված մաշկի ֆոնի վրա, ունեն բարակ, փայլուն պատեր` լցված թափանցիկ հեղուկով: Բշտիկները շրջապատված են նեղ հիպերեմիկ երիզով: Քանի որ բշտիկները միախոռոչ են, ծակելիս նստում են:

Բշտիկները չորանում են մեկ-երկու օրվա ընթացքում` առաջացնելով տափակ, շագանակագույն կեղևիկներ, որոնք ընկնում են 1-3 շաբաթ անց և չեն թողնում սպիներ: Քանի որ ջրծաղիկի ցանը ի հայտ է գալիս ոչ միանգամից, այլ 24-48 ժամ ընդմիջումներով, այն պոլիմորֆ է, այսինքն մաշկի միևնույն հատվածում միաժամանակ կան զարգացման տարբեր փուլերում գտնվող էլեմենտներ (պապուլա, բշտիկ, կեղև): Բնորոշ է քորի առկայությունը:

Որոշ հիվանդերի մոտ ցանը կարող ախտահարել նաև բերանի, քիթըմպանի, շնչափողի, սեռական օրգանների լորձաթաղանթները, ինչը կարող է նույնիսկ նախորդել մաշկի ցանին: Բշտիկները արագ վերափոխվում են մակերեսային խոցերի` գորշա-դեղնավուն հատակով, որոնք հաճախ ցավոտ են, բայց անցնում են մի քանի օրվա ընթացքում: Ի տարբերություն բնական ծաղկի, լորձաթաղանթների ցանը ավելի հազվադեպ է:

Ջերմության բարձրացումը ջրծաղիկի ժամանակ սովորաբար ուղեկցում է ցանին: Այն սովորաբար բարձրանում է մինչև 380C, երբեմն կարող է հասնել 390C - 400C: Ջերմային կորը անկանոն է, նրա պիկերը արտացոլում են ցանի դինամիկան: Ջերմության բարձրացումը ուղեկցվում է երեխայի ընդհանուր վիճակի վատացումով, քունը խանգարվում է, հիվանդը կորցնում է ախորժակը, դառնում է գրգռված և կամակոր:Որքան ցանը առատ է, այնքան այս ախտանիշները արտահայտված են: Հիվանդության 3-5-րդ օրերին ջերմությունը կարգավորվում է` ցանի լուծարմանը և հիվանդի ընդհանուր վիճակի լավացմանը զուգընթաց: Սակայն որոշ դեպքերում, երբ ցանավորումը շարունակվում է ջերմությունը կարող է պահպանվել 6-ից 8 օր: Արյան ընդհանուր անալիզը ցանավորման շրջանում` լեյկոպենիա, նեյտրոպենիա և հարաբերական լիմֆոցիտոզ:

Բնածին ջրծաղիկ
Ջրծաղիկը հղիի մոտ առաջին եռամսյակում կարող է բերել բնածին արատների առաջացմանը: 27 հետազոտված երեխաներից, որոնց մայրերը հղիության առաջին եռամսյակում տարել են ջրծաղիկ, միայն 2-ի մոտ է հայտնաբերվել բնածին ջրծաղիկային համախտանիշ:
Արատներ են հայտնաբերվել նաև այն երեխաների մոտ, որոնց մայրերը ջրծաղիկ են տարել հղիության ավելի ուշ շրջաններում: Դիտվում է ներարգանդային աճի դանդաղում, կարող է դիտվել միկրօֆտալմ, խորիոռետինիտ, կատառակտա, խլություն, ցերեբրոկորտիկալ ատրոֆիա: Ծանր դեպքերում երեխաները ունենում են միկրոցեֆալիա, խլություն և կուրություն:
Գոտևորող որքին
Գոտևորող որքինի ի հայտ գալուն հաճախ նախորդում է ցավը , որը կարող է ի հայտ գալ ցանից մի քանի օր առաջ: Ցավը բնորոշ չէ երեխաներին, սակայն այն շատ հատկանշական է մեծահասակներին: Պոստհերպետիկ ցավը նկարագրվում է տարբեր ձևերով: Ցավի տևողությունը տատանվում է կեղևների ընկնելուց մինչև 2 ամիս: Ոմանք նկարագրում են ցավը այնքան ուժեղ, որ խանգարվում է քունը, այն ժամանակ, երբ այլոք այն համարում են աննշան: Սակայն պարզ է, որ պոստհերպետիկ նևրալգիան առավել արտահայտված է մեծահասակների մոտ, հատկապես 60 տարեկանից բարձր: Ոմանց մոտ ցավը կարող է հասցնել ընդհուպ մինչև հաշմանդամության: Ցանը գոտևորող որքինի ժամանակ միակողմանի է, ընդգրկում է 1-3 դերմատոմ: Երկկողմանի ախտահարումները դիտվում են 1%-ից պակաս դեպքերում: Նոր ախտահարումները ի հայտ են գալիս մի քանի օրվա ընթացքում: Բշտիկները տեղակայված են խմբերով, հաճախ հիպերեմիկ հիմքի վրա: Մորֆոլոգիապես ցանային էլեմենտները նման են ջրծաղիկի բշտիկներին: Առավել հաճախ վնասվում են կրծքային դերմատոմները: Գոտևորող որքինի կրկնվելու հաճախականությունը մոտավորապես հավասար է առաջնային հիվանդացությանը: Կրկնվելու դեպքում սովորաբար ի հայտ է գալիս միևնույն տեղում: Հաճախ կրկնակի գոտևորող որքինը հանդիպում է չարորոակ նորագոյացություններով հիվանդների մոտ:

Ինչպես մինչ այդ առողջ, այնպես էլ ուղեկցող հիվանդություններով հիվանդների մոտ կարող է զարգանալ գեներալիզացված գոտևորող որքին: Նոր էլեմենտները ի հայտ են գալիս գեներալիզացված, տեղակայված ցանի սկզբից մոտ մեկ շաբաթ հետո: Գեներալիզացիան շարունակվում է մոտ 3-5 օր: Հիվանդների մի մասի մոտ զարգանում են նաև համակարգային ախտահարումներ` շնչական, կենտրոնական նյարդային համակարգերի, լյարդի, ենթաստամոքսային գեղձի ընդգրկումով: Մահացու վախճանը հազվադեպ է, առավել հաճախ զարգանում է թոքերի տոտալ ախտահարման հետևանքով: Որոշ իմունոդեֆիցիտով երեխաների մոտ նոր ցանավորումը շարունակվում է ևս մեկ շաբաթ: Սովորաբար կարելի է տեսնել 5-10 ցանային էլեմենտ առաջնային ցանից որոշակի հեռավորության վրա: Դա չի համարվում դիսիմինացիայի ախտանիշ: Գոտևորող որքինը հաճախ զարգանում է իմունոսուպրեսիվ բուժում ստացող, բոր, չարորակ նորագոյացություններ, հատկապես լիմֆոմաներ ունեցող, հետտրանսպլանտացիոն հիվադների մոտ: Չկան տվյալներ այն մասին, որ գոտևորող որքինով հիվանդների մանրակրկիտ հետազոտության ժամանակ հայտնաբերված լինի մինչ այդ քողարկված մալիգնիզացիան:
Բարդությունները
Ջրծաղիկի բարդությունները չափազանց հազվադեպ են: Բշտիկը եղջերաթաղանթի վրա տեղակայվելու դեպքում հնարավոր է կերատիտի զարգացում: Կոկորդի բշտիկավոր ցանով ախտահարվելու դեպքում կարող է առաջանալ շնչուղիների ստենոզ (ջրծաղիկային կրուպ): Երկրորդային վարակի գումարման դեպքում հնարավոր են աբսցեսներ, ֆլեգմոնոներ, կարմիր քամի, ստոմատիտներ, օտիտներ, լիմֆադենիտներ, բրոնխոպնևմոնիա:

Ջրծաղիկի հազվադեպ, բայց ծանր բարդություն է էնցեֆալիտը և մենինգոէնցեֆալիտը: Այս բարդությունները կարող են առաջանալ ինչպես հիվանդության առաջին օրերին, այնպես էլ կեղևակալման փուլում:

Էնցեֆալոպաթիայի երկրորդ ձևը սուր ցերեբելլիտն է, որը նույնպես ջրծաղիկի ծանր բարդություն է: Չնայած այն հիմնականում ի հայտ է գալիս հիվանդության առաջին շաբաթվա վերջում կամ երկրորդի սկզբում, բայց կարող է նաև նախորդել մաշկային երևույթներին: Մենինգիալ ախտանիշներն աղքատ են, իսկ ողնուղեղային հեղուկը` առանց փոփոխությունների: Բնութագրվում է ծանր ընթացքով և ընդհանուր ուղեղային երևույթներով: Հիվանդության առաջին օրերին կարող են լինել ցնցումներ, գիտակցության կորուստ: Ուղեղիկի ախտահարումը արտահայտվում է դողով, նիստագմով, ատակսիայով: Երեխան ընկնում է քայլելիս, չի կարողանում նստել և գանգատվում է գլխապտույտից: Խանգարված է շարժումների կոորդինացիան (դրական մատ-քթային և ծունկ-թաթային փորձեր): Ելքը` բարենպաստ է:
Ջրծաղիկի դեպքերի 25%-ը կազմում են նորածինները և մինչև մեկ տարեկան երեխաները: Կլինիկան ունի առանձնահատկություններ, հիվանդությունը սկսվում է ընդհանուր ինտոքսիկացիայի ախտանիշներով` ընդհանուր թուլություն, անոռեքսիա, փսխում և փորլուծություն, ջերմությունը նորմալ է կամ սուբֆեբրիլ: Ցանը ի հայտ է գալիս միայն հիվանդության 2-5-րդ օրերին, պոլիմորֆ է: Ցանավորման գագաթնակետում կարող են դիտվելցնցումներ, գիտակցության կորուստ, բշտիկների պարունակությունը ձեռք է բերում հեմոռագիկ բնույթ: Մինչև մեկ տարեկան երեխաների մոտ հիվանդությունը կարող է ընթանալ ինչպես ծանր, այնպես էլ թեթև` ռուդիմենտար ձևով:

Աղբյուրը՝ Երևանի Մ. Հերացու անվ. պետական բժշկական համալսարան