Հոդատապը /պոդագրան/ պուրինի նյութափոխանակության խանգարման հետևանքով զարգացող հիվանդություն է, որի ժամանակ հիմնականում հոդերում առաջանում են միզաթթվի բյուրեղներ, նրանց նկատմաբ օրգանիզմի բուռն հակազդումով: Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում հոդատապի հանդիպելիությունը հասնում է ընդհանուր հիվանդացության 0.3 տոկոսի: Նշանակություն ունեն ինչպես ժառանգական, այնպես էլ սննդային գործոնները: Տարածվածությունը կախված է սննդային սովորություններից: Հիմնականում հիվանդանում են 30-նն անց տղամարդիք:

Հիվանդությունը հայտնի է դեռ վաղ անցյալից: Առաջին նկարագրությունները պատկանում են Հիպոկրատին: Միզաթթուն երիկամային քարերում հայտնաբերվել է 1976 թ. Sheele-ի կողմից, իսկ 1798 թ. Wollaston-ը և Pearson-ը այն հայտնաբերեցին հոդատապային տոֆուսներում: 1848 թ. Garrod-ը հայտնաբերեց հիպերուրիկեմիան հոդատապի ժամանակ: 1899 թ. Frendweiller-ը հաստատեց նատրիումի ուրատի բյուրեղների դեչը հոդատապի ժամանակ դիտվող հոդաբորբերի ախտածագման հարցում: 1932 թ. Jennings-ը հաստատեց սալիցիլատների ուրիկոզուրիկ ազդեցությունը, իսկ 1963 թ. սինթեզվեց ալոպուրինոլը:

Սակայն նույնիսկ այսօր չի կարելի ասել, որ հոդատապի ախտածագումը ուսումնասիրված է լիովին: Ապացուցված է օրգանիզմում միզաթթվի աղերի կենսաստեղծումը խանգարող ժառանգական ֆերմենտոպաթիայի դերը: Ուրատների հավելուրդային գոյացմանը նպաստում է գերսնումը, ալկոհոլի չարաշահումը, սննդի մեջ պուրիններով հարուստ սննդամթերքների օգտագործումը: Նշանակություն ունիւ նաև երիկամներով ուրատբերի դուրս բերման խանգարումը: Ըստ այդմ տարբերում են հոդատապի նյութափոխանակային ձևը, երբ բարձր է ուրատների կենսաստեղծման մակարդակը, և երիկամային ձև, երբ խանգարված է ուրատբերի դուրս բերումը: Բնականաբար կա նաև խառը ձև, երբ նշված երկու գործընթացներն էլ առկա են: Բացի առաջնային հոդատապից տարբերում են նաև երկրորդային, երբ հիպերուրիկեմիան կապված է օրհանիզմում նուկլեինաթթուների բարձր քայքայման հետ: Դա դիտվում է արյան հիվանդությունների, ուռուցքների ժամանակ, ծանր վիրահատություններից հետո, որոշ թունավորումների պարագայում, օրինակ` կապարային: Հիպերուրիկեմիայից բացի հոդատապի ժամանակ հաճախ դիտվում են լիպիդային նյութափոխանակության խանգարումներ, ինչի կապակցությամբ հոդատապող տառապողները հաճախ նախատրրամադրված են շաքարախտին, ճարպակալմանը և սրտի իշեմիկ հիվանդությանը:

Հոդատապի ժամանակ նատրիումի մոնոուրատի բյուրեղները նստում են ձուսպաթաղանթներում, աճառներում և ոսկրերի հոդային հատվածներում, ջլերում, աչքի եղջրաթաղանթում, երիկամների միջանկյալ հյուսվածքում, անոթներում: Ուրատների բյուրեղների գոյացման ժամանակ զարգանում են սուր հոդատապային նոպաներ և առաջանում են հոդատապային տոֆուսներ: Սուր հոդատապային նոպայի մեխանիզմը կապում են բյուրեղների ֆագոցիտոզի հետ, ինչի հետևանքով պոլիմորֆ կորիզային լեյկոցիտներից ազատվում են մեծ քանակությամբ լիզոսոմային ֆերմենտներ, որոնք առաջացնում են հյուսվածքների կազմալուծում: Ապացուցված է նաև իմուն մեխանիզմների ներգրավվումը, մանավան հոդատապային գլոմերուլոնեֆրիտի դեպքում:

Տարբերում են սուր հոդատապային հոդաբորբ, մեջընդմիջվող հոդատապ, խրոնիկական հոդատապ և հոդատապի արտահոդային ախտահարումները: Տարբերում են հիվանդության թեթև, միջին ծանրության և ծանր տարատեսակները:

Բնորոշ դեպքերում հոդատապը սկսվում է սուր հոդատապային հոդաբորբով: Այդ նոպան կարող է սկսվել գերսնումից, ալկոհոլի օգտագործումից, ֆիզիկական և հոգեբանական գերբեռնումից, վնասվածքից, մրսելուց և այլ սադրող գործոններից հետո: Նոպան սովորաբար սկսվում է հանկարծակի, բուռն, որպես օրենք` գիշերով: Հիվանդը նշում է, որ առողջ պառկել է, իսկ արթնանալիս «չի կարող ոտքը գետնին դնել»: Առավել հաճախ ախտահարվում է առաջին նախագարշապարամատնոսկրային հոդը: Հետագայում կարող են ախտահարվել ոտնաթաթի այլ հոդերը: Սուր բորբոքման բոլոր բաղադրիչները խիստ արտահայտված են. մաշկը կարմիր է, տաք, ոտնաթաթը այտուցված է, ցավը խիստ արտահայտված է, ուժեղանում է ոտքն իջեցնելիս, վերմակով ծածկելիս, շարժելիս: Կարող է լինել նաև տենդ մինչև 39 աստ. C, լեյկոցիտոզ, ԷՆԱ-ի բարձրացում: Այտուցը երբեմն դուրս է գալիս ախտահարված հոդերից և տարածվում սրունքի վրա: Նկարագրված պատկերը առանձին դեպքերում ստիպում է տարբերակիչ ախտորոշում անցկացնել սուր թրոմբոֆլեբիտի և կարմիր քամու հետ: Սակայն, կարմին քամուն բնորոշ գերարնալեցման հստակ սահմանի բացակայությունը, Հոմանի բացասակն փորձը, հոդաբորբի բնորոշ սկիզբը թույլ է տալիս հակվել հոդատապի ախտորոշմանը:

Սուր հոդատապային նոպան սովորաբար տևում է 3-10 օր և անցնում է նույնիսկ առանց բուժման: Հոդի գործառնությունը լրիվ վերականգնվում է: Առաջին տարիների ընթացքում դիտվում են իրար խիստ նման 1-2 նոպաներ, միջնոպայական շրջանում բորբոքային փոփոխությունների իսպառ բացակայությամբ: Աստիճանաբար ավելանում են նոպաների հաճախությունը և տևողությունը, ինչպես նաև ախտահարվող հոդերի քանակը: Հոդային ախտահարումներին բնորոշ է անզուգաչափ ախտահարումը:

Նոպաների սկզբից 3-4 տարի հետո ձևավորվում են հոդատապային տոֆուսները` միզաթթվի աղերի կուտակումները ականջախեցիներում, արմունկների հետին մակերեսով, հազվադեպ` մատների վրա: Տոֆուսները կարող են բացվել` արտադրելով միզաթթվի աղերից բաղկացած սպիտակ զանգված: Տոֆուսները երբեք չեն թարախակալվում:

Հիվանդության ուշահաս փուլերում զարգանում է խրոնիակակն պոլիարթրիտ` հոդերի ապաձևումով: Հիվանդության ծանր բարդությունն է երիկամների ախտահարումը (հոդատապային երիկամ), հիմնականում ինտերստիցիալ նեֆրիտի, և/կամ գլոմերուլոնեֆրիտի տեսքով: Արտահոդային ախտահարումներից կարելի է նշել մկանաբորբորը, տենդինիտները և տենդովագինիտները:

Հիվանդության թեթև ընթացքի պարագայում, երբ հոդաբորբի նոպաները առաջանում են տարեկան 1-2 անգամ: Բնորոշ է միահոդային ախտահարումը: Կարող են հայտնաբերվել միայն եզակի տոֆուսներ: Հոդերում ռենտգենաբանական փոփոխությունները նվազագույն են: Հիվանդության միջին ծանրության դեպքում հոդաբորբային նոպաների տարեկան հաճախությունը հասնում է 3-4-ի, առավել հաճախ դիտվում է օլիգոարթրիտ, տոֆուսները հաճախ են դիտվում, հստակ նշմարվում են հոդերի ռենտգենաբանական փոփոխությունները: Ծանր ընթացքի ժամանակ նոօաների հաճախությունը 4-ից ավել է, տոֆուսները բազմաթիվ են, առկա են արտահոդային ախտահարումները:

Հոդատապին բնորոշ ռենտգենաբանական փոփոխությունները սովորաբար դիտվում են հիվանդության սկզբից առնվազն 3 տարի անց և բնորոշվում են ոսկորների էպիֆիզների կլորավուն «դաջված» արատներով /«անցահատի» ախտանիշ/, սովորաբար առաջին նախագարշապարամատնոսկրային հոդի ոսկորներում: Նրանց առաջացումը կապուն են ոսկրային տոֆուսների ձևավորման հետ: Զուգահեռաբար դիտվում են օսթեոարթրոզի ռենտգենաբանական նշանները, փափուկ հյուսվածքների ստվերների լայնացում հոդատապային հանգույցների գոյացման պատճառով:

Հոդատապի ժամանակ դիտվում է հիպերուրիկեմիա /0,06-0,07 գ/լ և ավելին/: Հիպերուրիկեմիան առավել արտահայտվում է, երբ 3-5 օրվա ընթացքում սննդից հանում են պուրինները:

Երբեմն ախտորոշման համար կատարում են տոֆուսների կենսազննում, ինչպես նաև ախտահարված հոդերի պունկցիա: Ախտորոշմանը օգնում է ուրատների բյուրեղների հայտնաբերումը տոֆուսներում կամ ձուսպային հեղուկում:

Բուժման ժամանակ մեծ նշանակություն ունի սննդակարգը: Այն պետք է լիարժեք լինի, սակայն ցանկալի է չափավոր իջեցնել կալորիականությունը, կտրուկ սահմանափակելով պուրիններով հարուստ սննդամթերքները: Ճարպերի քանակությունը սննդակարգում սահմանափակում են մինչև 1 գ/կգ/օր, սպիտակուցներինը` 0.8, աղը` 3-4 գրամ շուրջօրյա: Բացառում են մսի արգանակի, լյարդի, երիկամի, ուղեղի, թրթրնջուկի, հազարի, սպանախի, լոբազգիների օգտագործումը, իսկ միսը կամ ձուկը, այն էլ միայն եփված վիճակում թույլատրում են շաբաթական 1 անգամ 100 գրամ: Նպատակահարմար է հիմնային հանքային ջրերի առատ օգտագործումը, ընդհանրապես պետք է ավելացնել հեղուկների օգտագործումը մինչև օրական 2-3 լիտրի: Ալկոհոլը հակացուցված է:

Եթե սննդակարգի միջոցով չի նորմալանում միզաթթվի մակարդակը արյան մեջ պետք է օգտագործելմիզաթթվի արտադրությունը ճնշող (ուրիկոդեպրեսանտներ) և/կամ երիկամներից դուրս բերումը խթանող (ուրիկոէլիմինատորներ) պատրաստուկներ:

Ալոպուրինոլը սովորաբար նշանակում են 0.2-0.3 գ/օր դեղաչափով, երկարատև /տարիներով/, սկսելով բուժումը ցածր դեղաչափերից /0.1 գ/օր 1-2 շաբաթ, այնուհետև աստիճանաբար բարձրացնելով մինչև վերը նշված դեղաչափերը/: Բուժման ֆոնի վրա պարբերաբար պետք է հսկվի ուրիկեմիայի մակարդակը: Պատրաստուկը սովորաբար լավ է տարվում, սակայն երկարատև ընդունման ժամանակ հնարավոր են ալերգիկ հակազդումներ, որոնք անցնում են դեղաչափի պակասեցումից կամ ժամանակավոր հանումից: Այն զգուշությամբ են օգտագործում, և ավելի պակաս դեղաչափերով, եթե առկա է երիկամների, լյարդի արտահայտված ախտահարում, ստամոքսի և տասներկումատնյա աղու խոցային հիվանդության ժամանակ: Եթե այլ պատճառով հիվանդները կիրառում են հակամակարդիչներ, ապա ալոպուրինոլի դեղաչափը պետք է պակասեցնել:

Եթե հոդատապով հիվանդի երիկամները ախտահարված չեն, ապա ուրիկեմիամ կարելի է պակասեցնել ուրիկոէլիմինատորների միջոցով: Նախընտրելի են անտուրանը, բենեմիդը, էթամիդը և այլն: Անտուրանը նշանակում են մինչև 1 տարի երկարատև կուրսերով, սկզբում` 0.3-0.4 գ/օր, հետագայում` 0.2-0.3 գ/օր դեղաչափով: Պատրաստուկը հակացուցված է երիկամների և լյարդի ախտահարման պարագայում, պիրազոլոնների նկատմամբ ալերգիայի դեպքում, ինչպես նաև ստամոքսի և տասներկումատնյա աղու խոցային հիվանդության ժամանակ:

Ուրկոինհիբիտորներով կամ ուրիկոէլիմինատորներով բուժումը ցանկալի է սկսել սուր հոդաբորբային նոպան անցնելուց հետո: Ուրիկոճնշիչների երկարատև ընդունումը թույլ է տալիս որոշ չափով ընդլայնել հոդատապով տառապողի սննդակարգը: Պատրաստուկների ընդունումը ցանկալի է զուգակցել հանքային ջրեր առատ խմելու հետ:

Հոդատապային տոֆուսները հակված են ինքնաբերաբար բացվել և առաջացնել խուղակներ` միզաթթվի բյուրեղների արտադրումով: Այդպիսի դեպքերում ցանկալի է կիրառել հիպերտոնիկ լուծույթով վաննաներ: Տոֆուսների վրա վիրահատական միջամտությունները ցանկալի չեն, քանի որ այդպիսի վերքերը դժվար են լավանում: Տոֆուսները սովորաբար չեն թարախակալվում, քանի որ միզաթթուն ունի մանրեասպան հատկություններ:

Բուժման համալիրում կիրառում են նաև բուժական ֆիզկուլտուրան, ֆիզիոթերապևտիկ ազդեցությունները, առողջարանային բուժումը /ռադոնային և սուլֆիսային լոգանքներ/:

Հոդատապի ժամանակ սուր հոդաբորբային նոպաների բուժումն ունի մի շարք առանձնահատկություններ: Հիվանդը պետք է անշարժ լինի: Նշանակում են հիմնային հանքային ջրերի առատ ընդունում: Սահմանափակում են սննդի պուրինները: Հիվանդին պետք է նախազգուշացնել, որպեսզի սոված չմնա, քանի որ դա առաջացնում է երկրորդային հիպերուրիկեմիա սպիտակուցների քայքայման ուժեղացման հետևանքով: Հոդատապային նոպան դադարեցնելու լավագույն պատրաստուկներից է կոլխիցինը: Ճնշելով լեյկոցիտների գաղթը, դժվարեցնելով ֆագոցիտոզը, կայունացնելով նատրիումի մոնոուրատների ֆագոցիտոզը, ինչպես նաև պաշարելով կինինների արտադրությունը կոլխիցինը դադարեցնում է սուր հոդատապային հոդաբորբը:

Պատրաստուկը պետք է ընդունել նոպայի ժամանակ որքան հնարավոր է արագ, ամենասկզբում: Առաջին դեղաչափը պետք է լինի 1 մգ, հետագայում ամեն 2 ժամը մեկ տալիս են մեկական մգ կոլխիցին, մինչև նոպան դադարի, բայց ոչ ավել քան 6 մգ գումարային: Նշված դեղաչափի գերազանցումը կարող է հանգեցնել թունային երևույթների` լուծ, փսխում: Լուծը կանխելու համար կարելի է զուգահեռաբար նշանակել բիսմուտի նիտրատ: Հետագայում կոլխիցինը ընդունում են 2 մգ/օր դեղաչափով ևս 3-4 օր և հանում են: Նշանակում են նաև ինդոնետացին. առաջին օրը 300 մգ, այնուհետև 100 մգ/օր: Կորտիկոստերոիդներ և ացետիլսալիցիլաթթու չեն նշանակում, քանի որ նրանք բարձրացնում են միզաթթվի մակարդակը արյան մեջ: Բորբոքված հոդերի վրա դնում են 50 տոկոսանոց դիմեթիլսուլֆօքսիդի լուծույթով թրջոցներ մինչև 40 րոպե տևողությամբ:

Հոդատապի առաջնային կանխարգելումը նախ և առաջ ռացիոնալ սնվելն է, ընտանիքում սննդի կուլտուրա դաստիրակելը, մանավանդ այն ընտանիքներում, որոնցում եղել են հոդատապով տառապողներ, ալկոհոլի արգելում, մանավանդ կարմիր գինու և շամպայնի, ճարպակալման կանխարգելումը և այլն: Երկրորդային կանխարգելումը կանխատեսում է հոդատապի վաղ հայտնաբերումը և բուժումը, հոդատապային նոպաների կանխումը, արտահոդային երևույթների, մանավանդ նեֆրոպաթիայի դեմ պայքարը: