Դա զարկերակային ճնշման կայուն բարձրացում է 140/90մմ Hg ավել, ինչը բնորոշ է հիպերտոնիկ հիվանդությանը և սիմպտոմատիկ հիպերտենզիային: Հստակ սահման բնականոն և բարձրացած զարկերակային ճնշումների միջև չկա, սակայն ինչքան բարձր է զարկերակային ճնշումը այնքան մեծ է սիրտ-անոթային հիվանդությունների ու բարդությունների ռիսկը և փոքր է կյանքի տևողության սպասումը: Զարկերակային հիպերտենզիան(ԶՀ) սիրտ-անոթային համակարգի ամենատարածված հիվանդությունն է, հանդիպում է ազգաբնակչության 15-21% մոտ, իսկ ՍԻՀ միայն 2,5% մոտ, այսինքն մոտ 10 անգամ քիչ: 25 տարեկանից հետո մոտ ամեն երրորդի մոտ զարկերակային ճնշումը(ԶՃ) գերազանցւմ է 140/90մմ Hg: 2000 մեծահասակներից 800-ը տառապում են ԶՀ, ընդ որում միայն 400-ի մոտ այն ախտորոշված է, որից 200-ն են ընդունում դեղորայք, որոնցից 100-ն են ստանում համապատասխան բուժում և ԶՃ հսկվող է: Սա այսպես կոչված «կեսի» կանոնն է:
ԶՀ ախտորոշումը և հետազոտման մեթոդները.
ԶՀ ախտորոշումը և հիվանդների հետազոտումը կատարում են որոշակի հերթականությունով հետևյալ խնդիրների համապատասխանությունով`
- ԶՃ բարձրացման կայունությունը և աստիճանը
- սիմպտոմատիկ ԶՀ բացառումը կամ նրա տարբերակի որոշումը
- սիրտ-անոթային ընդհանուր ռիսկի գնահատումը(սիրտ-անոթային հիվանդությունների այլ ռիսկի գործոնների հայտնաբերում, թիրախ օրգանների ախտահարման ախտորոշում):
ԶՀ ախտորոշումը և հետագա հետազոտությունը ընդգրկում է հետևյալ փուլերը`
- ԶՃ կրկնակի չափումներ
- անամնեզի հավաքում
- ֆիզիկալ քննություններ
- լաբորատորա-գործիքային քննություններ
ԶՃ չափման կանոնները.
- հետազոտվողի դիրքը - նստած հարմար դիրքում, ձեռքը սեղանի վրա, թանզիկը դրվում է բազկի վրա սրտի մակարդակով, ստորին եզրը 2սմ արմնկային ծալքից վեր
- պայմաններ - 1 ժամվա ընթացքում ԶՃ չափելուց առաջ սրճի կամ թեյի ընդունման բացառում, 0,5 ժամվա ընթացքում ԶՃ չափելուց առաջ չծխել, սիմպատոմիմետիկների (աչքի կամ քթի կաթիլներ) ընդունման բացառում, ԶՃ չափվում է 5 րոպեանոց հանգստից հետո, այն դեպքերում, երբ ԶՃ չափմանը նախորդել է ֆիզիկական կամ հուզական լարում անհրաժեշտ է 15-30 րոպեանոց հանգիստ:
- ռետինե թանզիկը պետք է համապատասխանի բազկի չափսին, սովորաբար լայնությունը կազմում է 12-13սմ, իսկ երկարությունը 30-35սմ (պետք է ընդգրկի բազկի 80%), գերերի մոտ լայնությունը - 18սմ
- սնդիկի սյունը կամ տոնոմետրի սլակը պետք է գտնվի զրոյական մակարդակի վրա
- ԶՃ մակարդակի որոշման համար ամեն ձեռքի վրա պետք է կատարել երկու չափում մի քնի րոպե ինտերվալով, եթե ԶՃ տարբերությունը 5մմHg ավել է, ապա կատարվում է ևս մեկ չափում և վերջնականը վերջին երկուսի միջինն է
- բարձր ԶՃ ապացուցման համար պետք է կատարել առնվազը երկու չափում մեկ շաբաթ տարբերությունով
- թանզիկում ստեղծում ենք ճնշում, որը գերասանցում է սիստոլիկ զարկերակային ճնշումը 20մմHg(պուլսի անհետացումով), ԶՃ չափվում է 2 մմHg ճշտությամբ, մակարդակը, երբ լսվում է առաջին տոնը(Կորոտկովի տոների 1 փուլ), համապատասխանում է սիստոլիկ զարկերակային ճնշմանը (ՍԶՃ), մակարդակը, երբ անհետանում են տոները (Կորոտկովի տոների 5 փուլ), համատասխանում է դիաստոլիկ զարկերակային ճնշմանը(ԴԶՃ). երբեմն հնարավոր չէ որոշել 5 փուլը, այդ դեպքում ԴԶՃ մակարդակը համապատասխանում է 4 փուլին, ինչը բնորոշվում է տոների զգալի թուլությունով (աորտալ անբավարարություն):
Եթե տոները շատ թույլ են պետք է ձեռքը բարձրացնել մի քանի անգամ սեղմել դաստակում և նորից չափել.հիվանդների մոտ, որոնք 65 տարեկանից մեծ են կամտառապում են շաքարային դիաբետով կամ ստանում են հիպոտենզիվ բուժում ԶՃ պետք է նաև չապել 2-3 րոպե կանգնելուց հետո:
ԶՃ կեղծ բարձրացումները` ճարպակալում, «առաջին այցի հիպերտենզիա», բազկային զարկերակի սկլերոզ: Գերերի մոտ պետք է օգտագործել լայն թանզիկ` 18սմ:
20% հիվանդների մոտ առաջին այցելումների ժամանակ`»առաջին այցի հիպերտեն-զիա», դրանից խուսափելու համար ԶՃ չափում են մի քանի անգամ: Տարեց անձանց մոտ` բազկային զարկերակի սկլերոզ, այդ զարկերակը համարյա թե հնարավոր չէ սեղմել: Կեղծ ԶՀ բնորոշ է թիրախ-օրգանների ախտահարման բացակայումը երկա-րատև անամնեզի առկայության ժամանակ:
Անամնեզի հավաքում` բարձր ճնշման վաղեմությունը, ուղեկցող ռիսկի գործոնների, թիրախ-օրգանների ախտահարման նշանների և երկրորդային ԶՀ հայտնաբերումը:
Խորհուրդներ ԶՀ տառապող հիվանդների անամնեզի հավաքման վերաբերյալ
1. ԶՀ վաղեմիությունը, ԶՃ բարձրացման մակարդակը, հիպերտոնիկ կրիզի առկայությունը
2. սիմպտոմատիկ ԶՀ ձևերի ախտորոշումը
- երիկամային հիվանդության ընտանեկան անամնեզ
- դեղորայքի երկարատև օգտագործում(օրալ հակաբեղմնավորիչներ, քթային կաթիլներ, ստերոիդային և ոչ ստերոիդային հակաբորբոքիչներ)
- նոպայաձև քրտնարտադրություն, գլխացավ, տագնապ, սրտխփոց (ֆեորոմոցիտոմա)
- մկանային թուլություն, պարէսթեզիաներ, ջղաձգություն (ալդոստերոնիզմ)
3. Ռիսկի գործոններ
- ժառանգական ծանրաբեռնվածություն ԶՀ, սիրտ-անոթային հիվանդություն, դիսլիպիդեմիա, շաքարային դիաբետ
- անամնեզում սիրտ-անոթային հիվանդություն, դիսլիպիդեմիա, շաքարային դիաբետ
- ծխելը
- սնվելու առանձնահատկությունները
- ճարպակալումը
- ֆիզիկական ակտիվություն
- հիվանդի անհատական առանձնահատկությունները
4. Թիրախ-օրգանների ախտահարման տվյալներ
- գլխուղեղ-աչքեր - գլխացավ, գլխապտույտ, տեսողության խանգարում, անցողիկ իշեմիկ գրոհ, սենսոր և շարժման խանգարումներ
- սիրտ - սրտխփոց, ցավ, հևոց
- երիկամ - ծարավ, պոլիուրիա, նիկտուրիա, արյունամիզություն
- ծայրամասային զարկերակներ - վերջույթների սառնություն, ընդհատ կաղություն
5. Նախորդող հիպոտենզիվ բուժում
Ֆիզիկալ քննություն` թույլ է տալիս կողմնորոշվել ԶՀ աստիճանում, ի հայտ բերել ռիսկի լրացուցիչ գործոններ, հայտնաբերել այնպիսի ախտանիշներ որոնք մատնանշում են ԶՀ սիմպտոմատիկ բնույթը կամ էլ թիրախ-օրգանների ախտահարումը:
Ֆիզիկալ քննության տվյալները, որոնք մատնանշում են ԶՀ երկրորդայնությունը և օրգանների ախտահարումը
1. սիմպտոմատիկ(երկրորդային) ԶՀ նշանները - Իցենկո-Կուշինգի համախտանիշի և հիվանդության ախտանիշներ - երիկամի մեծացում շոշափելով` պոլիկիստոզ
- հարպորտային շրջանում աուսկուլտատիվ աղմուկ`երիկամային զարկերակի լուսանցքի նեղացում
- սրտի-կրծքավանդակի աուսկուլտացիա` աորտայի կոարկտացիա կամ այլ ախտահարում
-թուլացած կամ ուշացող պուլս ազդրային զարկերակի վրա և ցածր ԶՃ ազդրային զարկերակի վրա` աորտայի կոարկտացիա, Տակայասու հիվանդություն
2. թիրախ-օրգանների ախտահարման նշաններ
- գլխուղեղ - աղմուկ քնային զարկերակների վրա, շարժողական և սենսոր խանգարումներ
- աչքի ցանցենի - ակնահատակի անոթային փոփոխություններ
- սիրտ - ուժեղացած գագաթային հրոց, առիթմիա, քրոնիկ սրտային անբավարարության ախտանիշներ(խզզոցներ թոքերում, այտուցներ, լյարդի մեծացում)
- ծայրամասային զարկերակներ - պուլսի թուլացում, ասիմետրիա, անհետացում, վերջույթների սառնություն, մաշկի թերսնուցման երևույթներ
Լաբորատորա-գործիքային քննություններ` ԶՀ տառապող հիվանդների մոտ անհրա-ժեշտ է համեմատաբար հասարակից գնալ դեպի բարդը: Տարբերակում ենք պարտադիր, լրացուցիչ և խորացված հետազոտություններ:
Լաբորատորա-գործիքային քննության մեթոդներ
պարտադիր քննություններ
- արյան և մեզի ընդհանուր քննություն
- գլյուկոզի կոնցենտրացիան արյան պլազմայում
- ընդհանուր խոլեստերինի, ՑԽԼ, ԲԽԼ, ԵԳ, կրեատինինի, միզաթթվի, կալիումի կոնցենտրացիաները
- ԷՍԳ և սրտի ԳՁՀ
- ակնահատակի հետազոտում
լրացուցիչ քննություններ
- կրծքավանդակի ռենտգեն-քննություն
- երիկամների և մակերիկամների ԳՁ հետազոտում
- քնային և երիկամային զարկերակների դուպլեքսային հետազոտում
- «C»-ՌՍ որոշում արյան շիճուկում
- մեզի բակտերիոլոգիական քննություն
- սպիտամիզության քանակական գնահատում(պարտադիր է շաքարարային դիաբետի ժամանակ)
խորացված քննություններ
- ուղեղի, սրտամկանի, երիկամների արյան հոսքի ֆունկցիոնալ գնահատում
- ալդոստերոնի, կորտիկոստերոիդների, ռենինի, կատեխոլամինների և նրանց մետաբոլիտների որոշումը
-որովայնային աորտոգրաֆիա
- մակերիկամների և գլխուղեղի համակարգչային շերտագրում
Թիրախ-օրգանների վիճակի գնահատում
Սա ունի բավականին կարևոր նշանակություն, քանի որ թույլ է տալիս ոչ միայն որոշել սիրտ-անոթային հիվանդությունների զարգացման ռիսկը, այլև հետևել հիվանդի վիճակի փոփոխումներին, գնահատել հակահիպոտենզիվ բուժման արդյունավետությունը և անվտանգությունը: ԶՃ չափելիս որոշում ենք երկու ցուցանիշ` սիստոլիկ և դիաստոլիկ զարկերակային ճնշումներ, որոնց շնորհիվ որոշվում են նաև պուլսային և միջին զարկերակային ճնշումները: Ինչպես նշված էր Կորոտկովի տոների I փուլը համապատասխանում է սիստոլիկ զարկերակային ճնշմանը, դա փաստորեն այն ճնշումն է, որը զարգանում է ձախ փորոքում սիստոլայի ժամանակ: Իսկ դիաստոլիկ ճնշումը համապատասխանում է Կորոտկովի տոների V փուլին, դա փաստորեն զարկերակներում դիաստոլայի ժամանակ ճնշման մակարդակն է, հիմնականում պայմանավորված է ծայրամասային անոթների ընդհանուր դիմադրությունով: Պուլսային ճնշումը դա սիստոլիկ և դիաստոլիկ զարկերակային ճնշումների տարբերությունն է: Միջին զարկերակային ճնշումը դա պուլսային ճնշման և դիաստոլիկ զարկերակային ճնշման մեկ երրորդի գումարն է:
1902թ. W.M.Bayliss-ը ցույց տվեց, որ զարկերակը ԶՃ բարձրացմանը պատասխանում է կծկումով և հակառակը ԶՃ նվազմանը` լայնացումով: Երբ ԶՃ գերազանցում է 200մմHg, զարկերակի լուսանցքը համարյա թե փակվում է, ինչը ունի պաշտպանիչ նշանակություն մազանոթային ցանցի համար: Այդիսկ պատճառով ԶՀ ժամանակ սիրտ-անոթային համակարգից ծանրաբեռնվածության տակ են սիրտը, աորտան և զարկերակները, մազանոթները և երակները սովորաբար գործընթացի մեջ չեն ընդգրկվում: Էքստրեմալ իրավիճակներում առաջանում է «արատավոր շրջան»` ինչքան բարձր է ԶՃ այնքան մեծ է անոթակծկանքը ինչը իր հերթին էլ ավելի է բարձրացնում ԶՃ (հիպերտոնիկ կրիզ) և հակառակ, ինչքան ցածր է ԶՃ այնքան ավելի նվազ է անոթային տոնուսը`կոլապս:
Զարկերակային հիպերտենզիայի դասակարգումը.
Հիմնված է ԶՃ մակարդակի և թիրախ-օրգանների ախտահարման վրա:
Զակերակային հիպերտենզիայի կլինիկան.
Կլինիկական պատկերին մոտենանք ըստ թիրախ-օրգանների թերսնուցման բնորոշ նշանների: Գլխուղեղ - հիմնական գանգատներն են` գլխացավը, ամենահաճախակի տեղակայումը ծոծրակային շրջանում *, գլխապտույտը, աղմուկը ականջներում, սրտխառնոցը: Հիվանդները էմոցիոնալ անկայուն են:
* որոշ հեղինակներ գտնում են, որ գլխացավը այդքան էլ բնորոշ չէ ԶՀ և նույնիսկ հաճախ հանդիպում է զարկերակային հիպոտոնիայի ժամանակ, նրանք նշում են, որ գլխացավի ժամանակ ավելի հաճախ չափվում է ԶՃ:
Սիրտ - հիմնական գանգատներն են` ցավեր սրտի շրջանում, սրտխփոց, շնչարգելություն:
Աչքեր - տեսողության խանգարումներ, աչքերի առաջ բծեր:
Հաշվի առնելով հեմոդինամիկ առանձնահատկությունները առանձնացնում են ԶՀ հետևյալ տարբերակները
- հիպերադրեներգիկ - բնորոշ է հիպեկինետիկ արյան շրջանառություն (հարվածային և րոպեական ծավալի մեծացում) - սրտխփոց, դիսկոմֆորտ սրտի շրջանում, պուլսացիայի զգացում գլխում, դեմքի հիպերեմիա, քրտնարտա-դրություն, սարսուռ, տագնապի զգացում: Որպես կանոն ռենինը բնականոն միջակայքում:
- անգիոտենզին կախյալ - դիաստոլիկ զարկերակային ճնշումը կայուն բարձր է, կա հակում դեպի անոթակծկանք: Կլինիկորեն ընթանում է ավելի ծանր, ուղեկցվում է ակնահատակի անոթների կոպիտ փոփոխություններով, հաճախ զարգանում է սրտամկանի ինֆարկտ, գլխուղեղի ինսուլտ: Որպես կանոն ռենինի մակարդակը բարձր է:
- Նատրիմ (ծավալ) կախյալ - ԶՃ բարձր է, կա հստակ կապ մեծ քանակությամբ հեղուկի և աղի ընդունման հետ, ավելացած է արտաբջջային հեղուկի քանակը: Կլինիկորեն արտահայտվում է կոպերի այտուցվածությունով, մատների դմբրվածությունով, պարեսթեզիաներով, սրտամկանի ինֆարկտը և գլխուղեղի ինսուլտը հազվադեպ են: Որպես կանոն ռենինի մակարդակը ցածր է:
Վերաշարադրված գանգատները բնորոշ են ԶՀ առաջին աստիճանին, այս մակարդակում հիվանդի ընդհանուր զննումը առանձնահատուկ փոփոխություններ չի արձանագրում: Ֆիզիկալ քննության ժամանակ, խոսքը սրտի աուսկուլտացիայի մասին է, բարձր ԶՃ դեպքում աորտալ փականի լսման կետում` II տոնը շեշտված է:
ԶՀ երկրորդ աստիճանի ժամանակ սովորաբար ԶՃ կայուն բարձր է: Թիրախ-օրգանները աղտահարված են, ինչը կլինիկական պատկերի վրա անդրադառնում է:
Սիրտ - ստենոկարդիա, սրտամկանի ինֆարկտ: Գլխուղեղ - արյան շրջանառության անցողիկ խանգարումներ, ինսուլտ: Երիկամներ -միկրոալբումինուրիա:
Ֆիզիկալ քննություն` ուժեղացած գագաթային հրոց, լցային փոսում ուժեղ պուլսացիա, զարկերակային պուլսը լարված: Ակնահատակում «խաչման ֆենոմեն»,»պղնձե լարեր»: ԷՍԳ և սրտի ԳՁՀ - ձախ փորոքի հիպերտրոֆիա:
Այս փուլին բնորոշ են հիպերտոնիկ կրիզները: Հիպերտոնիկ կրիզը դա ԶՀ սերուցքն է, քանի որ կարճ ժամանակահատվածում զարգանում է այդ հիվանդությանը բնորոշ վառ կլինիկական պատկեր: Սխալ է մեխանիկորեն բավականին բարձր ԶՃ անվանել հիպերտոնիկ կրիզ (ՀԿ), ՀԿ զարգացման ժամանակ առաջանում են այնպիսի խանգարումներ, որոնք բնորոշ չեն ԶՀ կայուն ընթացքին: ԶՀ ժամանակ կա արտերիոլների շատ թե քիչ մշտական հիպերտոնուս, ՀԿ դեպքում որոշ շրջաններում հիպերտոնուսը վեր է ածվում սպազմի, բացի այդ դիստոնիան ընդգրկում է և հետմազանոթային փականները և վենուլաները, ինչպես հետևանք խանգարվում է միկրոցիրկուլացիան, ինչը բնորոշ չէ նույնիսկ բարձր բայց կայուն ԶՃ, և որպես արդյունք առաջանում են ուղեղային, պսակային, հազվադեպ երիկամային արյան շրջանառության վտանգավոր խանգարումներ թերսնուցման, կանգի, տրոմբոզի, վնասման և հյուսվածքի այտուցի (ուղեղ) տեսքով, ինչը բերում է սրտամկանի ինֆարկտի զարգացմանը կամ անոթների վնասմանը և ուղեղի արյունազեղմանը:
Սովորաբար ՀԿ առաջանում է արտաքին անբարենպաստ ազդեցություններից` հուզական ստրես, մթնոլորտային ազդեցություն, աղի չարաշահում: Գարնանը և աշնանը ՀԿ երկու անգամ ավելի հաճախակի են ի տարբերություն ձմռան և 8-10 հաճախակի, ի տարբերություն ամռան: Աղային ՀԿ շուտ են զարգանում այն հիվանդների մոտ, որոնք երկար ժամանակահատված սահմանափակել են աղի ընդունումը: Արտաքին ՀԿ նաև կրիզները որոնք զարգանում են ֆիզիկական լարման ժամանակ կամ էլ հիպոտենզիվ բուժման կտրուկ դադարեցման ժամանակ (հատկապես β-ադրենոպաշարիչները): ՀԿ զարգացման ներքին պատճառներ կարող են հանդիսանալ ՍԻՀ սրացումը, ուղեղանոթային խանգարումները(ՈՒԱԽ), օջախային վարակի սրացումը, մետեորիզմը (վքնածությունը),տարբեր խիթերը (երիկամային, լեղապարկային): ՀԿ ավելի բնորոշ է առաջնային ԶՀ քան թե երկրորդային(սիմպտոմատիկ) ԶՀ: ԶՀ երրորդ աստիճանի ժամանակ ԶՃ կարող է լինել բարձր, բայց կարող է լինել և մի իրավիճակ, երբ սիստոլիկ զարկերակային ճնշումը համեմատաբար ցածր է, սա այսպես կոչված «գլխատված ԶՀ»: Այս աստիճանին բնորոշ են ԶՀ բարդությունները` սրտային անբավարարություն, ուղեղային արյան շրջանառության խանգարումներ, երիկամային խրոնիկ անբավարարություն և այլն:
Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին
