Հետանցքային ճաք

Հետանցքային ճաքը հետանցքային ուղու լորձաթաղանթի ինքնուրույն առաջացող գծային կամ էլիպսաձև դեֆեկտ է:
      
Տարածվածությունը: Հետանցքային ճաքի առաջացման հաճախականությունը հաստ աղիքի հիվանդությունների 11-ից մինչև 15%-ն է. 1000 մեծահասակ բնակչից  հիվանդ է 20-23-ը: Հաճախ հիվանդանում են երիտասարդ կամ միջին տարիքի կանայք (բոլոր հիվանդների մոտ 60%):

Ախտապատճառ  և ախտածնություն: Հետանցքային  ճաքի առաջացման պատճառները բազմազան են: Դրանցից ամենահավանականներն են` մեխանիկական, անոթային խանգարումներ, հարհետանցքային էպիթելի փոփոխություններ (պարակերատոզ), հետանցքային սեղմանի նյարդամկանային փոփոխություններ: Սուր ճաքի առաջացման հիմնական պատճառը հետանցքային ուղու լորձաթաղանթի խոցերն են, որոնք առաջանում են պինդ կղանքային զանգվածի անցման ժամանակ: Հետանցքային սեղմանի՝ անոռեկտալ անկյան փոփոխմամբ երկարատև ձգումը հատկապես տղամարդկանց մոտ կարող է վնասել  հետանցքային ուղու հետին պատը: Հետանցքային ուղու այդ հատվածը ունի նաև ճաքի առաջացման անատոմիական նախատրամադրվածություն. այստեղ են տեղադրված հետանցքի առավել խորը կատարները: Բացի դրանից, հետանցքային ուղու հետին պատի վրա  միավորվում են հետանցքային սեղմանի մկանի կապանային վերջավորությունները: Կանանց  հետանցքային ուղու թույլ կետը նրա առաջային մասն է, որտեղ գտնվում է  շեքի ֆիբրոզ կենտրոնը, հեշտոցը և վուլվան: Այդ է պատճառը, որ հետանցքային ուղու առաջնային պատի ճաքերը հանդիպում են հիմնականում կանանց մոտ: Հետանցքային ուղու կողմնային պատերի ճաքեր  հազվադեպ  են նկատվում:

Ճաքի առաջացումը պայմանավորված է հետանցքային ուղու անոթային փոփոխություններով: Ճաքը հաճախ  համակցվում է թութքի հետ: Որոշ հետանցքային ճաքեր առաջանում են հետանցքային կատարների քրոնիկ բորբոքման պատճառով: Բացի դրանից, հետին` խորը կատարներում, տեղակայված են հետանցքային գեղձերի մեծ մասը, որտեղ էլ շատ հաճախ նկատվում են հետանցքային ճաքեր: Այդ հատվածի քրոնիկ բորբոքումը աստիճանաբար առաջացնում է ֆիբրոզ և հետանցքային ուղու լորձաթաղանթի առաձգականության թուլացում, որոնք էլ նպաստում են սուր ճաքերի առաջացմանը: Հետանցքային ճաքեր են առաջացնում նաև ներքին և  արտաքին սեղմանների երկարատև սպազմը և նեյրոգեն փոփոխությունները: Այսպիսով՝ հետանցքային ճաքը բազմապատճառային հիվանդություն է, որը  պետք է հաշվի առնել այն բուժելիս:

Ախտաբանական անատոմիա: Լորձաթաղանթը, նշված հատվածներում բարձր վարակելիությամբ օժտված ուղիղ աղիքային ֆլորայի կողմից ենթարկվելով սահմանափակ մակերեսային վնասման, կարծրանում է, խորանում  և առաջանում է ճաք` լորձաթաղանթի երկայնաձիգ դեֆեկտ՝ հստակ եզրերով և հատակով: Ճաքի հատակում միշտ առաջանում է խոց: Մշտական ոչ սպեցիֆիկ բորբոքման հետևանքով ախտաբանորեն փոփոխվում է հետանցքային ուղու տվյալ հատվածի նյարդային կառուցվածքը` նյարդային վերջավորությունները կորցնում են իրենց թաղանթը, մեծանում են, որն էլ ուժեղացնում է ցավի ախտանիշը: Դեֆեկտի վերին եզրը մնում է անոռեկտալ հատվածի սահմանում, այսինքն՝ չի անցնում ուղիղ աղիքի լորձաթաղանթի վրա: Քրոնիկ ընթացքի դեպքում ճաքի դիստալ հատվածում  խոցի եզրերը հաստանում են և պնդանում՝ ձևավորելով պոլիպանման, շարակցահյուսվածքային հաստացում` պահպանող թմբիկ, իսկ պրոքսիմալ հատվածում երբեմն հիպերպլաստիկ հետանցքային պտուկ: Հետանցքային պտուկները նորմայում հետանցքային ուղու ճաքի հեռադիր փականների հաստացումներ են և հետանցքային ուղու իրական պոլիպների հետ ընդհանրություն  չունեն: Ճաքի երկարությունը հիմնականում չի գերազանցում 1սմ: Մանրադիտակային հետազոտման ժամանակ նկատվում է բազմաշերտ էպիթելի դեֆեկտ: Խոցի հատակը հիմնականում մաքուր է, որը նոր առաջացած գրանուլյացիա կամ սպիացած շարակցական հյուսվածք է: Երբեմն ճաքի շրջանի սպին խորանում է մինչև 2-5մմ՝ ընդգրկելով մանր նյարդեր և մկանային թելեր: Երբեմն բորբոքումը թույլ է արտահայտված կամ էլ ընդհանրապես բացակայում է, երբեմն էլ այն ուղեկցվում է խուղակի առաջացումով:

Կլինիկան.
-    ցավ հետանցքային ուղիում,
-    հետանցքային սեղմանի սպազմ,
-    հետանցքից արյունահոսություն:

Այս բոլոր ախտանիշները հեշտությամբ հայտնաբերվում են հիվանդի հետ առաջին իսկ զրույցի ընթացքում: Եթե ճաքը զուգակցվում է թութքի հետ, ապա նշված գանգատներին գումարվում են նաև հանգույցների արտանկումը և ուղիղաղիքային առատ արյունահոսությունը: Կղման ժամանակ առաջանում է հետանցքի սեղմանի սպազմ, որն էլ ուժեղացնում է ցավը: Ցավը և սպազմը  հետանցքային ճաքի կլինիկական կարևորագույն ախտանիշներն են: Երրորդ ախտանիշը հետանցքային ուղու արյունահոսությունն է: Արյունահոսությունները  կղման  ակտից հետո կամ դրա ընթացքում առաջանում են կղանքի պինդ կտորների կողմից, ճաքի պատի վնասման պատճառով: Սուր ճաքերի ժամանակ ցավը ուժեղ է, անընդհատ, բայց համեմատաբար կարճ է տևում՝ մոտ 15-20 րոպե. միայն կղման պահին  և դրանից հետո: Այսպիսի հիվանդների մոտ սպազմն արտահայտված է, իսկ արյունահոսությունը՝ չնչին: Սուր ճաքի ժամանակ հետանցքային ուղու պատի վրա հայտնաբերվում է ցավոտ հատված, իսկ հաստացում, ճաքի եզրերի բարձրացում կարող են չհայտնաբերվել: Քրոնիկ ճաքերի ժամանակ ցավերը լինում են ավելի երկարատև, որոնք ուժեղանում են ոչ միայն կղանքից հետո, այլև երկար ժամանակ հարկադրված դիրք ունենալուց: Հիվանդները հաճախ դիմում են տարբեր տեսակի լուծողականների, հոգնայի, դառնում են դյուրագրգիռ, նրանց մոտ ի հայտ են գալիս անքնություն, վախ՝ կղման հանդեպ:

Բարդությունները: Հիմնական բարդություններից է արտահայտված ցավային ախտանիշը՝ պայմանավորված հետանցքային սեղմանի սպազմով, հետանցքային ճաքի արյունահոսությունը, ինչպես նաև սուր պարապրոկտիտը:

Ախտորոշում: Հետանցքի շրջանի արտաքին զննման ժամանակ՝ ցավոտ շրջանի հայտնաբերումից հետո, հետանցքի թշերը զգուշությամբ տարամիտում են: Գրեթե բոլոր դեպքերում հնարավոր է լինում տեսնել ճաքի դիստալ հատվածը` կարմիր գույնի, ուղիղ կամ եռանկյունաձև խոցը: Այս գործողությունից հետո է կատարվում հետանցքի մատնային քննություն, որը  սարսափելի ցավոտ է:

Քրոնիկ հետանցքային ճաքով հիվանդների հետանցքի մատնային քննությամբ հնարավոր է կոնկրետ որոշել ոչ միայն դրա տեղակայումը, այլև եզրերի վիճակը (պինդ, բարձրացած): Որոշվում է նաև հետանցքային ուղու պատերի վիճակը, հետանցքային պտուկների առկայությունը և կոնսիստենցիան, մկանների դիստալ հատվածների լարվածությունը: Ուշադրություն է դարձվում թարախային բնույթի արտադրության առկայությանը, և որ շատ կարևոր է որոշվում է հետանցքի սպազմի աստիճանը: Հենց մատնային հետազոտությունն է, որ նախքան սֆինկտերոմետրիան հմուտ բժշկին տեղեկություն է տալիս  սպազմի մասին: Սպազմի ժամանակ սեղմանը ամուր գրկում է մատը՝ դժվարացնելով  վերջինիս տեղաշարժումը և գործողությունները դառնում են շատ ցավոտ: Հետանցքային ճաքով հիվանդների գործիքային ախտորոշումը,  /անոսկոպիա  և ռեկտոռոմանոսկոպիա/ կատարվում է ցավազրկման մեթոդով: Հետանցքային սեղմանի սպազմի ամենատիպիկ ախտանիշներից են երկարատև ուժգին ցավերը կղումից հետո, կղման դժվարացած ակտը և հետանցքային ռեֆլեքսի կտրուկ բարձրացումը:  Հետանցքային ճաքի ժամանակ հետանցքի սեղմանի հիմնական ֆունկցիաների խանգարումը առաջացնում է  ներքին սեղմանի սպազմ: Արտաքին սեղմանի կողմից սպազմ չի նկատվում: Քրոնիկ ճաքով հիվանդների  սեղմանային համակարգի ֆունկցիոնալ  վիճակի ճշգրտման և բուժման եղանակի ընտրության համար մշակվել է համակարգային մոտեցում, որն ընդգրկում է ինչպես կլինիկական, այնպես էլ հետազոտման հատուկ մեթոդներ (սֆինկտերոմետրիա, էլեկտրոմիոգրաֆիա, էլեկտրոմամոմետրիա):