Երկբևեռ պսիխոզը (բիպոլյար փսիխոզ) էնդոգեն հիվանդություն է, որը բնորոշվում է հուզական ոլորտի պարբերաբար առաջացող խանգարումներով (մանիակալ, դեպրեսիվ), միջփուլային շրջանում ախտանշանների լրիվ դարձելիությամբ և բարորակ ընթացքով։ Աֆեկտիվ փուլերը կարող են լինել տարբեր խորության և տևողության։ Միջվազային շրջանում (ինտերմիսիա) հոգեախտաբանական սիմպտոմատիկան լիովին հետ է զարգանում, հիվանդը լինում է հոգեպես առողջ։ Հիվանդությունն անձի իջեցում չի առաջացնում նույնիսկ այն դեպքում, երբ հոգեկան խանգարման փուլերը հաճախ են կրկնվում։ Երկբևեռ պսիխոզի տարածվածությունը կազմում Է 0,32 ըստ 1000 բնակչի հաշվարկով։

Կլինիկական պատկերը
Մանիակալ փուլ, հիմնականում բնորոշվում է ախտանշանների երրորդությամբ՝ տրամադրության բարձրացում, մտածողության տեմպի արագացում, հոգեշարժական գրգռվածություն։ Հիվանդների տրամադրությունը բարձր է։ Նրանք ուրախ են, ժպտերես, ինքնագոհ են ու երջանիկ։ Բնորոշ է լավատեսությունը, անհոգությունը։ Հաշվի չառնելով ուրիշների տրամադրությունը, ամեն ինչ անում են իրենց տրամադրությունից բխած։ Մոռանալով նախկինում կրած դժվարությունները ներկան ու ապագան գնահատում են հեշտ և խոստումնալից։ Աշխատանքային ինչ որ պլաններ են մշակում, ոչ ոքի ոչինչ չեն մերժում, հաճախ անհեթեթության հասնող խոստումներ են տալիս։ Հիվանդների ուշադրությունը սրված է ու անկայուն, նրանց ուշադրությունից ոչինչ չի վրիպում, բայց միաժամանակ որևիցե հարցի շուրջ դժվար են կենտրոնաում։ Նշվում է նաև հիշողության սրացում (հիպերմնեզիա)։ Նախորդ տարիներին հիշողությունից դուրս մղված դեպքերը նորից վերակենդանանում են։
 
Մանիակալ փուլում հիվանդների ասոցիացիաները արագացած են։ Խոսում են առանց դադարի, բարձր ձայնով։ Շատ խոսելուց ձայնը խռպոտում է։ Խոսում են ամեն ինչի մասին, հաճախ մի միտքը չվերջացրած անցնում են մյուսին («մտքերի թռիչք»)։ Հիվանդության ծանր դեպքերում մտքերի հոսքն այնքան արագ է ընթանում, որ անկապության տպավորություն է թողնում, խոսակցական գրգռվածությունը ուղեկցվում է աշխույժ դիմախաղով, արտահայտիչ շարժուձևով։ Հիվանդները արտահայտում են իրենց անձի գերագնահատման մտքեր, խոսում են իրենց արտակարգ ֆիզիկական ուժի, բացառիկ ընդունակությունների մասին։ Իրենց համարում են ամենագետ, տաղանդավոր, համոզված են, որ կարող են զբաղվել բոլոր մասնագիտություններով, գյուտարարությամբ, հայտնագործությամբ և այլն։ Հիվանդության արտահայտված դեպքում անձի գերագնահատմւսն մտքերը կարող են հասնել մինչև մեծամոլական զառանցանքանման մտքերի։ Վերոհիշյալ բոլոր ախտանիշները զուգորդվում են հիվանդների հոգեշարժական գրգռվածությամբ։ Նրանք անընդհատ ոտքի վրա են, շարժման մեջ։ Շփման մեջ են մտնում բոլորի հետ, հեշտ ծանոթություններ ստեղծում։ Ձգտում են աշխատել, ամենքին օգնել՝ ստեղծելով իրենց շուրջ անկարգություն, քաոսային իրարանցում։ Ապարգելակված են նաև հակումները։


Մանիակալ փուլում հոգեշարժական գրգռվածությունը երբեմն կարող է հասնել մինչև քաոսային ապարգելակման։ Սակայն, ի տարբերություն կատատոնիկ, հեբեֆրենիկ դելիրիումային և գրգռվածության այլ տիպերի, մանիակալ գրգռվածությանը բնորոշ է որոշակի նպատակաուղղվածություն։ Դեպրեսիվ փուլը ևս բնորոշվում է ախտանիշների երրորդությամբ՝ տրամադրության անկում, մտածողության տեմպի դանդաղում և հոգեշարժական արգելակում։ Հիվանդների տրամադրությունը ընկած է, նրանց դեմքն արտահայտում է տխրություն, թախիծ և վիշտ։ Ողջ շրջապատը հիվանդների կողմից ընկալվում է մռայլ գույներով։ Տրամադրության անկումն ուղեկցվում է սրտի և կրծքի շրջանի ծանր ու սեղմող լարվածությամբ, և ցավի զգացումով։ Դեպրեսիայով հիվանդների մտածողության ընթացքը դանդաղացած է։ Հարցերին պատասխանում են դժվարությամբ, ցածրաձայն և ուշացումով, հաճախ հարկ է լինում հարցը կրկնել։

Բնորոշ են համարվում նաև տագնապով ու վախով ուղեկցվող ինքնամեղադրման, ինքնանվաստացման մտքերը։ Հիվանդներն իրենց համարում են մեղավոր ու արժեզրկված։ Իրենց անցյալը համարում են սխալներով լի մի շրջան, ներկան ընկալում են որպես անբացատրելի ու անելանելի տառապանք, իսկ ապագան՝ անհեռանկարային ու մռայլ։ Բնորոշ ախտանշան է հոգեկան անզգայացումը։ Հիվանդները դառնում են անտարբեր, կորցնում են անգամ իրենց հարազատների նկատմամբ ունեցած զգացմունքները։ Այդ բոլորը հասկանալով հանդերձ նրանք ծանր են վերապրում հուզական վերապրումների կորուստը։ Ինքնամեղադրման, ինքնանվաստացման և անլիարժեքության մտքերը հիվանդներին հաճախ ինքնասպանության (սուիցիդալ) մտքերի ու փորձերի են հասցնում։ Դեպրեսիայով հիվանդների ինքնազգացողության վատացումն ու թախծի խորացումը հաճախ դիտվում է առավոտյան ժամերին, որոնք օրվա երկրորդ կեսին մի փոքր մեղմանում են։ Դեպրեսիվ վիճակի խորացմանը զուգընթաց՝ հիվանդների արտահայտած ինքնամեղադրման, ինքնանվաստացման մտքերը կարող են ընդունել զառանցանքանման բնույթ։ Հիվանդները իրենց մեղադրում են բազմազան հանցագործությունների մեջ, պահանջում են դատապարտել ու պատժել։ Հանդիպում են նաև հիպոխոնդրիկ զառանցանքանման մտքեր, իրենց համարում են ծանր, անբուժելի հիվանդ, որ իզուր են իրենց հիվանդանոցում պահում և այլն։

Դեպրեսիվ փուլին բնորոշ է նաև շարժողական արգելակումը, որն արտահայտվում է թեթև կաշկանդվածությունից (սուբստուպոր) մինչև լրիվ արգելակում (դեպրեսիվ ստուպոր)։ Այս դեպքում, կատատոնիկ ստուպորին հակառակ, բացակայում է ակտիվ նեգատիվիզմը, մոմանման ճկունությունը, դեմքն արտահայտում է թախիծ, վիշտ, այն ամիմիկ չէ։ Երկբևեռ պսիխոզի ինչպես մանիակալ, այնպես էլ դեպրեսիվ փուլերում առկա են սոմատո-վեգետատիվ մի շարք խանգարումներ՝ քաշի անկում, բերանի չորացում, զարկերակային ճնշման տատանումներ, կարմիր կայուն դերմոգրաֆիզմ, ինչպես նաև Վ. Պ. Պրոտոպոպովի երրորդությունը՝ երակազարկի արագացում, բբերի լայնացում և փորկապություն։ Երկբևեռ պսիխոզի խառը ձևերի ժամանակ մանիակալ և դեպրեսիվ ախտանշանները միահյուսվում են՝ արտահայտվելով հետևյալ ձևերով։ Զայրացած մանիա՝ շարժողական և ինտելեկտուալ ակտիվությունը զուգակցվում են դյուրագրգռությամբ, բծախնդրությամբ, դժգոհությամբ ու չարությամբ։ Մանիակալ ստուպոր՝ տրամադրության բարձրացումն ընթանում է ոչ թե շարժողական գրգռվածությամբ, այլ՝ արգելակմամբ։ Գրգռված դեպրեսիայի դեպքում դեպրեսիվ վիճակներին բնորոշ շարժողական արգելակման փոխարինվում տեղ է գտնում տագնապով ու լարվածությամբ ուղեկցվող շարժողական գրգռվածությամբ։ Երկբևեռ պսիխոզի ատիպիկ ձևերին են պատկանում ցիկլոթիմիան և քողարկված դեպրեսիան։

Ցիկլոթիմիան երկբևեռ պսիխոզի թեթև ձևն է, բնորոշվում Է ախտանիշների թերաճությամբ, որոնք արտահայտված հոգեկան խանգարման չեն հասնում։ Այդ փուլերը կարճատև են, հաջորդականության որոշակի օրինաչափություն չունեն։ Ցիկլոթիմիան արտահայտվում է հիպոմանիակալ և սուբդեպրեսիվ փուլերով։ Հիպոմանիակալ փուլը բնորոշվում է  հիվանդների հոգեկան գործունեության ակտիվությամբ, տրամադրության թեթևակի բարձրացմամբ, խանդավառությամբ։ Նման հիվանդները անհոգ են, լավատես, գործունյա, ձգտում են ամեն ինչի մասնակցել։ Այդ բոլորը շրջապատի կողմից հաճախ որպես հիվանդագին վիճակ չի գնահատվում, նրանք ավելի շուտ ակտիվ, բայց մակերեսային մարդու տպավորության են թողնում։ Սուբդեպրեսիվ փուլը արտահայտվում է տրամադրության անկմամբ և թորշոմածությամբ։ Հիվանդների աշխատունակությունը ընկնում է, նրանք թերագնահատում են իրենց ուժերը, չեն կարողանում կենտրոնանալ։ Գանգատվում են հոգնածությունից, գլխի ծանրության զգացումից, անքնությունից։ Հիվանդության թույլ արտահայտվածության պատճառով հիվանդները շրջապատի տեսադաշտից հաճախ դուրս են մնում։ Քողարկված դեպրեսիա (թաքնված, սոմատիզացվւսծ դեպրեսիա)։ Այս դեպքում առաջին հերթին առաջանում են սոմատիկ և վեգետատիվ բազմազան խանգարումներ քողարկելով դեպրեսիայի ախտանշանները։ Սոմատո-վեգետատիվ խանգարումներն արտահայտվում են գլխացավերով ու գլխապտույտներով, սիրտ-անոթային համակարգի զանազան գանգատներով, աղեստամոքսային խանգարումներով (սրտխառնոց, ախորժակի բացակայություն և այլն)։

Օբյեկտիվ քննության ժամանակ ներքին օրգաններում ոչ մի ախտաբանական պրոցես չի հայտնաբերվում։ Չնայած դրան, հիվանդները դիմում են տարբեր մասնագետների, բուժումներ են ստանում, բայց առանց նկատելի արդյունքների։ Այս հիվանդների ուշադիր, մանրակրկիտ քննության ժամանակ հնարավոր է լինում հայտնաբերել դեպրեսիային բնորոշ հազիվ նկատելի նշաններ, տրամադրության թեթև անկում, հատկապես առավոտյան ժամերին, հոգեկան պրոցեսների թեթևակի արգելակում, հետաքրքրությունների նվազում, ներքին անհանգստություն։ Նման դեպքերում բուժման ճիշտ կազմակերպումը (մեղմ հակադեպրեսանտներ, տրանկվիլիզատորներ) զգալի լավացնում է հիվանդի վիճակը, որն էլ հաստատում է քողարկված դեպրեսիայի առկայությունը։
Պատճառագիտությունը և ախտածագումը
Հիվանդության պատճառը և մեխանիզմները դեռ վերջնական պարզաբանված չեն։ Հիվանդության առաջացման գործում մեծ նշանակություն է տրվում ժառանգական նախատրամադրվածությանը։ Գիտության ժամանակակից տվյալների համաձայն երկբևեռ պսիխոզի և մասնավորապես էնդոգեն դեպրեսիաների պատճառագիտության հարցում առաջ է քաշվել սերոտոնինային հիպոթեզը, ըստ որի հիվանդության հիմքում ընկած է կենտրոնական սերոտոնիներգիկ նեյրոտրանսմիսիայի դիսֆունկցիան։ Չնայած այդ խանգարման բազմազանությանը էնդոգեն դեպրեսիաների ժամանակ հիմնականում դիտվում է կենտրոնական սերոտոնիներգիկ համակարգի թերֆունկցիա։ Կլինիկական պատկերում փուլերի հաջորդականությամբ պայմանավորված, տարբերում են հիվանդության ընթացքի հետևյալ ձևերը։ Պարբերական կամ մոնոպոլյար. բնորոշվում է միևնույն փուլի հաջորդականությամբ, դրանց միջև ընկած լուսավոր շրջաններով (ինտերմիսիա)։ Փոփոխվող ընթացքի դեպքում փուլերը հաջորդափոխվում են կլինիկական հակադիր վիճակներով, և փուլերի միջև առաջանում է լուսավոր շրջան։ Երկբևեռ ընթացքի դեպքում հիվանդության լուսավոր շրջանը սկսվում է մեկը մյուսին անընդմեջ հաջորդող երկու փուլերից հետո։ Տևական ընթացքի դեպքում հիվանդությունը ընթանում է անընդմեջ, առանց լուսավոր շրջանների։

Բուժումը
Երկբևեռ պսիխոզի բուժումը տարվում է անհատական ձևով, ընտրողաբար, հաշվի առնելով հիվանդության կլինիկական պատկերը, փուլերի արտահայտվածության աստիճանը, հիվանդի տարիքը, սոմատիկ վիճակը և այլն։ Գրգռվածության դեպքում կիրառվում են նեյրոլեպտիկներ, դեպրեսիայի դեպքում՝ տրանկվիլիզատորներ, հակադեպրեսանտներ, ինչպես նաև քունը կարգավորող դեղամիջոցներ։ Աֆեկտիվ տատանումները կանխելու նպատակով կիրառվում են նորմոթիմիկներ (լիթիումի աղեր)։ Բուժման կուրսը կազմում Է 2-3 ամիս, որից հետո այն պետք է շարունակել, նույնիսկ եթե հիվանդի վիճակը բավարար է։ Նման դեպքում կիրառվում է բուժման պահպանողական թերապիայի եղանակը։

 

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին