Բշտախտ

"Բշտախտ" (pemphigus) անվան տակ ընդունված է միավորել մի շարք ծանր ընթացող հիվանդություններ, որոնք բնութագրվում են բշտերի առաջնային ցանավորումով (բշտերը գոյանում են էպիթելի մեջ ի հաշիվ ականտոլիզի) առերևույթ չփոխված մաշկի և բերանի լորձաթաղանթի վրա։ Տարբերում են բշտախտի չորս ձև.
1) սովորական (վուլգար)՝ pemphigus vulgaris
2) աճական՝ pemphigus vegetans
3) թերթավոր՝ pemphigus foliaceus
4) սեբորեային կամ Էրիթեմային՝ pemphigus seborrhoicus, s. erythematosus (Աենիր-Աշերի համախտանիշ)։

Հանդիսանում են արդյոք այդ ձևերը միևնույն հիվանդության տարատեսակները, թե միմյանց մոտ կանգնած հիվանդություններ են՝ դեռևս չլուծված հարց է։ Բշտախտն ավելի հաճախ դիտվում է կանանց մոտ՝ սովորաբար 40 տարեկանից հետո։

Սովորական բշտախտն սկսվում է, որպես կանոն, բերանի խոռոչի ու ըմպանի լորձաթաղանթների ախտահարումից, որը կարող է մեկուսացած գոյություն ունենալ մի քանի ամիսների ընթացքում։ Բշտերը, ազատորեն բացվելով, վեր են ածվում ցավոտ, վառ կարմիր կամ սպիտակավուն փառով ծածկված էրոզիաների, երիզված էպիթելի մասնիկներով՝ բշտի ծածկի մնացորդներով։ Բշտերի ցանավորումը մաշկի վրա տեղի է ունենում աստիճանաբար, սկզբում նրանք հանդես են գալիս ոչ մեծ քանակությամբ, գերազանցապես կրծքի ու մեջքի մաշկի վրա, այնուհետև նրանց թիվն ավելանում է։

Բշտերը տեղադրվում են առերևույթ չփոփոխված մաշկի վրա, լցված են թափանցիկ շճային պարունակությամբ, ունեն տարբեր մեծություն (ոսպից մինչև անտառային ընկույզի)։ Պահպանվելով մի քանի օր, նրանք չորանում են՝ գոյացնելով կեղև կամ բացվում են, իրենց տեղում թողնելով վառ կարմիր գույնի, առատ, թանձր, կպչուն էքսուդատ արտադրող էրոզիաներ։

Հիվանդության սկզբնական շրջանում էրոզիաները համեմատաբար արագորեն էպիթելացվում են, իրենց տեղում թողնելով տարբեր մգության պիգմենտավորում։ Երբեմն բշտերի պարունակությունը դառնում է պղտորավուն և նույնիսկ թափանցիկ։ Այդպիսի բշտերի շուրջը գոյանում է վարդագույն երիզ։

Անկանոն տեղակայվելով ամբողջ մաշկային ծածկույթով, ներառյալ դեմքի, գլխի մազածածկ մասի, ափերի ու ներբանների մաշկը, ախտահարումն ընդունում է խայտաբղետ տեսք, կազմված լինելով թարմ բշտերից, էրոզիաներից ու կեղևներից։ Բշտախտի ժամանակ շատ անգամ կարելի է հայտնաբերել Նիկոլսկու ախտանիշը, երբ մաշկի առողջ տեղամասերի վրա (ամենից հաճախ բշտերին մոտ, բայց երբեմն էլ նրանցից հեռու) մատով թեթև տրորելիս առաջանում է էպիթելի մակերեսային շերտերի շերտազատում էրոզիայի գոյացումով։ Ավելի պակաս արտահայտված չափով Նիկոլսկու ախտանիշը կարելի է հայտնաբերել էրոզիայի եզրում՝ էպիթելի պոկված մասնիկները պինցետով բռնելիս։ Այն կարելի է շերտազատել զգալի մակերեսով։ Սկզբնական շրջանում հիվանդների ընդհանուր վիճակը քիչ է խանգարված։

Սովորաբար նրանք գանգատվում են ցավոտության զգացումից, որը պատճառում են էրոզիաներր (հատկապես լորձաթաղանթների), դժվարացնելով սննդի ընդունումը։ Աստիճանաբար ընդհանուր վիճակն սկսում է վատանալ։ Առաջանում է թուլություն, ենթատենդային ջերմություն, որը թարախածին ինֆեկցիայի առկայության դեպքում մերթ ընդ մերթ կարող է խիստ բարձրանալ։ Հիվանդները գամված են անկողնուն։ էրոզիաները (ինչպես լորձաթաղանթների, այնպես էլ մաշկի) էպիթելացվում են դանդաղորեն, նրանց մակերեսն ունի ոչ թե ալ վարդագույն, այլ թույլ վարդադեղնավուն գույն։ Անհրաժեշտ բուժման բացակայության դեպքում առաջացող կախեքսիան, որպես կանոն, հիվանդներին հասցնում է մահվան, որը շատ անգամ արագանում է միջանկյալ հիվանղոծթյուններով (թոքաբորբ, սեպսիս և այլն)։

Սովորական բշտախտով հիվանդների արյան մեջ նշվում է շատ թե քիչ արտահայտված էոզինոֆիլիա, աստիճանաբար աճող սակավարյունություն ու չափավոր լեյկոցիտոզ ձախ թեքումով։ Խիստ բարձիթող դեպքերում զարգանում է հիպոպրոտեինեմիա՝ հարաբերական հիպերգլոբուլինեմիայով։

Ինչպես ախտորոշության, այնպես էլ կանխորոշիչ տեսակետից բնորոշ ու կարևոր է ջրային, հատկապես աղային փոխանակության խանգարումը։ Օրվա ընթացքում մեզի հետ արտաղրվող նատրիումի քլորիդի քանակը խիստ իջած է, որը ցայտուն արտահայտվում է բեռնումով փորձ դնելիս (10գ NaCl): Նատրիումի քլորիդի հապաղում ոչ հազվադեպ դիտվում է հիվանդության ամենավաղ շրջաններում, նույնիսկ լորձաթաղանթների մեկուսացած ախտահարման դեպքում։

Աճական բշտախտն իր զարգացման սկզբում նման է սովորականին։ Հիվանդությունը հաճախ սկսվում է բերանի լորձաթաղանթների ախտահարումով։ Բայց հենց սկզբից բշտերը հակում ունեն տեղակայվելու բնական անցքերի շուրջն ու մաշկային ծալքերում (անութային, աճուկա–ազդրային, կաթնագեղձերի տակ), ինչպես նաև պորտի շուրջը։

Հետագայում բշտերի բացվելուց հետո էրոզիաների մակերեսի վրա զարգանում են պտկիկանման գերաճումներ (վեգետացիաներ), ծածկված մոխրավուն փառով։ Միաձուլվելով, նրանք գոյացնում են ծավալուն, գերաճական մակերես։ Նմանօրինակ գերաճական էրոզիաներ են գոյանում բերանի խոռոչի լորձաթաղանթների, շրթունքի կարմիր երիզի, սեռական օրգանների վրա։ Գոյություն ունենալով որոշ ժամանակ, գերաճումները չորանում են, տափակում, իսկ էրոզիաներն՝ էպիթելացվում, մաշկի վրա թողնելով խիստ գունակավորում։ Ոչ հազվադեպ ի հայտ է գալիս Նիկոլսկու ախտանիշը։

Սուբյեկտիվորեն զգացվում է ցավ, այրոց, քոր։ Հետագայում հիվանդությունն ընթանում է կամ ենթասուր, չարորակ կամ խրոնիկական բշտախտի տիպով։

Թերթանման բշտախտը բնութագրվում է մակերեսային, տափակ,, թառամ բշտերի ցանավորումով։ Բշտերի ծածկը բարակ է, հեշտությամբ պատռվելով, մերկացնում է էրոզիաները կամ չորանալով, գոյացնում է բարակ, թերթավոր կեղևաթեփեր, որոնք շերտավոր խմորի նման կուտակվում են մաշկի մակերեսին։ Նիկոլսկու ախտանիշը մաշկի դեռևս չախտահարված տեղամասերում արտահայտված է ծայրահեղ խիստ։

Ախտաբանական պրոցեսը շատ արագորեն տարածվում է ամբողջ մաշկային ծածկույթի վրա և ընդունում է թերթավոր էրիթեմայի (կարմրամաշկության) բնույթ։ Լորձաթաղանթները, որպես կանոն, չեն ախտահարվում։ Ոչ հազվադեպ մազերը թափվում են, եղունգներն՝ ընկնում։

Այսպիսի վիճակում՝ երբեմն կարճատև մեղմացման կամ, ավելի ճիշտ՝ ժամանակավոր բարելավման շրջաններով հիվանդությունը կարող է տևել 2-3-5 և ավելի տարիներ։ Հիվանդների րնգհանուր վիճակը հիվանդության սկզբից հաշված, ամիսներ շարո:նակ կարող է մնալ բարվոք։ Միայն աստիճանաբար հիվանդներն սկսում են թուլանալ, քաշը կորցնում են և վախճանվում դանդաղորեն զարգացող կախեքսիայից կամ մեկ այլ, միացող հիվանդությունից (թոքաբորբ, տուբերկոլլոզ և այլն)։

Արյան մեջ նշվում են աստիճանաբար ավելացող սակավարյունություն, էոզինոֆիլիա, չափավոր լեյկոցիտոզ։ Այնպես, ինչպես սովորական բշտախտի ժամանակ, դիտվում են ջրային ու աղային փոխանակության խանգարումներ, բայց ավելի պակաս արտահայտված չափով։

Սեբորեային կամ թեփոտվող բշտախտը (Սենեար-Աշերի համախտանիշը) սկսվում է դեմքի, ավելի հաճախ քթի ու այտերի մաշկի (թիթեռնիկի ձևով), ավելի պակաս՝ գլխի մազածածկ մասի վրա ախտահարման օջախի առաջացումով՝ ծածկված փափուկ, հեշտ հեռացվող, դեղնավուն գույնի թեփուկներով, որոնց ստորին մակերեսի վրա հայտնաբերվում են փափուկ, սպիտակ փշեր։

Կեղևների հեռացումից հետո բացվում է խոնավ էրոզիական մակերես։ Հետագայում մեջքի ու կրծքի, ավելի պակաս չափով՝ ծայրանդամների մաշկի վրա սկսում են երևալ տարբեր մեծության բշտեր, որոնք արագորեն չորանում են՝ գոյացնելով գորշավուն գույնի թերթիկավոր կեղևներ։

Բշտերի գոյացումը կարող է տեղի ունենալ այնքան աննկատ, որ կեղևները հայտնաբերվում են կարծեք առաջնայնորեն։ Նրանց հեռացումից հետո առաջանում է էրոզիա։ Նիկոլսկու ախտանիշը, որպես կանոն, դրական է: Երբեմն բշտերի ցանավորումը (էրոզիաների հաջորդական գոյացումով) տեղի է ունենում բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի վրա։ Հիվանդությունն ընթանում է երկար, բայց դեպքերի մեծամասնությունում բարենպաստ։ Սակայն առանձին հիվանդների մոտ նշվում է անցում թերթանման բշտախտին։

Հյուսվածաախտաբանությունը: Հյուսվածաախտաբանական փոփոխութ յունների հիմնական առանձնահատկությունը, որը միավորում է բշտախտի բոլոր տարատեսակները, պետք է համարել ականթոլիզի երևույթը՝ էպիթելի փշաձև բջիջների միջև բնականոն կապի խանգարումը, որը հիմք է ստեղծում բշտերի հաջորդական գոյացման համար։ Վերջիններս բշտախտի բոլոր ձևերի ժամանակ միշտ տեղադրված են ներէպիթելային, փշաձև շերտի բջիջների միջև։ Ականթոլիզն առանձնապես խիստ է արտահայտված թերթանման բշտախտի ժամանակ, որի դեպքում այն հայտնաբերվում է առերևույթ առողջ մաշկի ցանկացած տեղամասում։

Դա հենց պայմանավորում է "Նիկոլսկու ախտանիշի" կայունությունը այդ հիվանդության ժամանակ։ Բշտախտի մյուս ձևերի ժամանակ ականտոլիզը հայտնաբերվում է միայն բշտերի գոյացման տեղում ու նրանց մոտակա շրջակայքում, և ոչ կայուն՝ բշտերից հեռու տեղադրված առողջ մաշկի տեղամասերում։ Բշտերի խոռոչը լցված է ֆիբրինի ոչ մեծ քանակով ու բջջային տարրերով, որոնցում գերակշռում են նեյտրոֆիլներն ու էոզինոֆիլները։ Ավելի պակաս չափով հանդիպում են լիմֆոցիտներ ու հիստիոցիտներ։ Առանձնապես կարևոր նշան է համարվում բշտերի պարունակության մեջ էպիթելի փշաձև շերտի կազմափոխված բջիջների առկայությունը (այսպես կոչված, ականթոլիտիկ բջիջներ)։

Այդ բջիջների հայտնաբերումը ներկայումս օգնում է մաշկի բշտային ախտահարումների մյուս ձևերը բշտախտից տարբերակելու համար (բջջաախտորոշություն արստ Տ ցանկի)։ Ականթոլիտիկ բջիջները մերթ միայնակ են, մերթ տեղադրված ոչ մեծ կուտակումներով (6-8-10 բջիջներ)։ Նրանք փշաձև շերտի նորմալ բջիջներից տարբերվում են ավելի փոքր չափերով, ավելի խոշոր ու մուգ ներկված կորիզով, որի մեջ հայտնաբերվում են 2-3 խոշոր կորիզակներ։ Բջիջների ցիտոպլազման խիստ հիմնասեր է ու ներկվում է ոչ համասեռ, կորիզի շուրջը կա բաց երկնագույն գոտի, իսկ ծայրամասում ցիտոպլազման ներկվում է մուգ կապույտ։ Ոչ հազվադեպ հանդիպում են բազմակորիզ բջիջներ, առանձին բջիջներում հայտնաբերվում են միտոզներ։

Բշտախտի ախտապատճառներն ու ախտածնությունը ստույգ բացահայտված չեն։ Ներկայումս արտահայտվում է այն տեսակետը, որ բշտախտը պատկանում է իմունոախտաբանական աուտոագրեսիվ պրոցեսներին։ Հօգուտ այդ տեսակետի է վկայում մասնավորապես մաշկի մեջ բշտային հեղուկում և արյան շիճուկի մեջ էպիթելի միջբջջային սուբստանցի դեմ հակամարմինների հայտնաբերման փաստը։ Որոշ հեղինակներ բշտախտի բոլոր ձևերը դիտում են որպես ֆիլտրվող վիրուսներով հարուցված առանձին հիվանդության տարատեսակներ կամ որպես իրար նման հիվանդությունների խումբ՝ հարուցված կենսաբանորեն միմյանց մոտ կանգնած վիրուսներով։

Սակայն մինչև այժմ ներկայացված փորձարարական ու բակտերիոլոգիական հետազոտությունների տվյալները ի հաստատումն այդ տեսության ոչ բավարար չափով են համոզիչ։ Բշտախտով հիվանդների մոտ շատ անգամ հայտնաբերվում են ջրային, աղային ու սպիտակուցային փոխանակության, ինչպես նաև զանազան էնդոկրին խանգարումներ։

Ախտորոշումը։ Հիվանդության զարգացած դեպքերում բշտախտի ախտորոշումը մեծ դժվարություններ չի ներկայացնում։ Մաշկի ախտահարման միատարր բշտային բնույթը, Նիկոլսկու դրական ախտանիշը հիվանդության համապատասխանաբար դանդաղ զարգացումը, ոչ հազվադեպ սկսվելը բերանի խոռոչի լորձաթաղանթներից և հիվանդի ընդհանուր դրության աստիճանաբար աճող վատացումը՝ ահա այն հիմնական ախտանիշները, որոնք հնարավորություն են տալիս հաստատել բշտախտի ախտորոշումը և տարբերակել այն բոլոր տեսակի բշտային տոքսիդերմիաներից, բազմաձև էքսուդատիվ էրիթեմայից ու մաշկի սուր ծագող բշտային ախտահարումներից։ Բշտախտի ախտորոշումը հաստատող արժեքավոր ախտանշաններն են հանդիսանում բշտերի պարունակության կամ էրոզիաների մակերեսի քերուկի բջջային կազմի առանձնահատկությունները (բջջաախտորոշություն րստ Տ ցանկի), ինչպես նաև ջրային ու հատկապես աղային (NaCl) փոխանակության խանգարումները։

Դժվար է բերանի խոռոչի լորձաթաղանթների սկզբնական, մեկուսացված բշտախտային ախտահարման ախտորոշումը։ Վերջինիս տարբերիչ առանձնահատկություններն են՝ լորձաթաղանթների ախտահարման դանդաղ, թառամ զարգացումը (առանց որևէ րնդհանուր երևույթների), կարմիր գույնի կամ սպիտակավուն փառով ծածկված մակերեսային էրոզիաների առկայությունը (որոնց շուրջը կախված են էպիթելի մասնիկներ, բշտի ծածկի մնացորդներ), էրոզիաների շուրջը արտահայտված բորբոքային երևույթների բացակայությունը։ Դժվար դեպքերում կարող է օգնել մանրազնին կատարված բջջաախտորոշությունը։

Բարդություն է ներկայացնում պեմֆիգուսի և նրան շատ հիշեցնող պեմֆիգոիդի տարբերիչ ախտորոշությունը։ Վերջինս աչքի է ընկնում բարորակ ընթացքով, ավելի խոշոր, ամուր, երբեմն արյունային պարունակությամբ բշտերի ցանավորմամբ, էրոզիաների ծայրամասային աճի բացակայությամբ, ապաքինվելու արտահայտված հակումով, Նիկոլսկու բացասական ախտանիշով։ Ամենահամոզիչ ախտորոշիչ միջոցը բշտերի հյուսվածաբանական հետազոտությունն է, որը թույլ է տալիս պեմֆիդուսը տարբերակել պեմֆիգոիդից (և մյուս բշտային մաշկախտերից)։ Պեմֆիգոիդի ժամանակ բշտերի խոռոչը զարգանում է էպիթելի տակ ի հաշիվ հիմնային թաղանթի շերտաբաժանման։ Ականթոլիդը բացակայում է։

Բջջաախտորոշության մեթոդով ականտոլիտիկ բջիջներ չեն հայտնաբերվում։ Մի շարք դեպքերում հարկ է լինում բշտախտը տարբերակել արիական պեմֆիգոիդից։ Ամենից հաճախ պրոցեսն սկսվում է աչքի լորձաթաղանթի կամ բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի ախտահարումով։ Ըստ որում շատ հիվանդների մոտ հիվանդությունը տեղակայված է մնում այդ տեղամասերում երկար տարիների ընթացքում։ Երբեմն դրան է միանում արտաքին սեռական օրգանների ախտահարումը, ավելի պակաս՝ կոկորդի, որկորի, միզասեռական ուղիների լորձաթաղանթի, հետանցքի շրջանի ախտահարումր։ Հիվանդացումների մոտավորապես 50%-ում լորձաթաղանթների հետ մեկտեղ ախտահարվում է նաև մաշկը։

Աչքի լորձաթաղանթի ախտահարումն սկսվում է կոնյունկտիվիտի երևույթներով ու արտահայտվում է գերարյունությամբ, անոթալեցումով ու բշտերի առաջացումով։ Բշտային ախտահարման մշտական կրկնումներն աստիճանաբար հանգեցնում են շաղկապենու պարկի սերտաճի, թաղերի կարճացմանը, ակնաճեղքի նեղացմանը, եղջերենու պղտորմանը և, վերջին հաշվով, տեսողության կորստի։

Բերանի լորձաթաղանթի ախտահարումն արտահայտվում է բշտերի գոյացումով, որոնք լցված են շճային կամ շճաարյունային պարունակությամբ։ Հաստ ծածկի շնորհիվ նրանք առանց պատռվելու կարող են գոյություն ունենալ մի քանի օր։ Կոկորդի ախտահարման դեպքում նշվում է ձայնի խռպոտություն ու հազ, որի ժամանակ հիվանդները խորխում են սպիտակ փառեր։ Մշտապես կրկնվելով միևնույն տեղերում, բշտային ցաները հանգեցնում են լորձաթաղանթների վրա ապաճական սպիների գոյացման, իսկ երբեմն էլ ձսպային կպումների։

Սեռական օրգանների ախտահարումը կանանց մոտ արտահայտվում է բշտերի ցանավորումով՝ վուլվայի ու հեշտոցի լորձաթաղանթի հաջորդաբար առաջացող էրոզիաներով, որոնք աստիճանաբար տանում են լորձաթաղանթի ապաճի, իսկ երբեմն էլ փոքր շրթերի միջև կպումների առաջացման։ Տղամարդկանց մոտ բշտերի ցանավորումը տանում է կպչուն ֆիմոզի զարգացման։

Մաշկի վրա ցանավորումն արտահայտվում է գերարյունային հիմքի վրա միայնակ կամ խմբավորված բշտերի գոյացմամբ (որոնք հակում ունեն կրկնվելու միևնույն տեղերում) և վերջանում է մակերեսային տպաճով։

Լորձաթաղանթների ու մաշկի ախտահարումը, չնայած հիվանդության երկարատև ընթացքին, չի անդրադառնում հիվանդի ընդհանուր վիճակի վրա։ Բշտի հյուսվածաբանական հետազոտման ժամանակ էպիթելի տակ հայտնաբերվում է խոռոչ, ականտոլիզը բացակայում է։

Բ. Մ, Պաշկովն ու Ն. Դ. Շեկլակովը որպես ինքնուրույն ձև առանձնացնում են այսպես կոչված միայն բերանի լորձաթաղանթի բարորակ, ոչ ականթոլիտիկ բշտախտը, որը բնութագրվում է բշտերի խրոնիկական, կրկնվող ցանավորումով՝ առանց սպիների գոյացման։ Բշտերն առաջանում են էպիթելի տակ, ականտոլիտիկ բջիջները բացակայում են։ Հիվանդությունն ընթանում է բարորակ, բայց կայուն՝ ամեն տեսակի բուժումների նկատմամբ (ներառյալ կորտիկոստերոիդները)։

Բուժումը։ Մինչև վերջին տարիներս բշտախտն իր բոլոր տարատեսակներով համարվում էր գրեթե չապաքինվող (անբուժելի) հիվանդություն և, հազվադեպ բացառությամբ, վերջանում էր մահով։ Բուժման մեջ ստերոիդ հորմոնների ներմուծումով կանխագուշակումը դարձավ ավելի բարենպաստ։ Բուժումն սկսվում է հարվածային դոզաների նշանակումով (պրեդնիզոլոն՝ օրական 40-60-ական մգ, տրիամցինոլոն՝ 32-48 մգ, ղեքսամեթազոն՝ 4-6 մգ:

Պրոցեսի կայունացման հասնելուց հետո (նոր ցանավորումների դադարում) պրեպարատի դոզան աստիճանաբար, ծայրահեղ զգուշությամբ իջեցվում է մինչև այն նվազագույն դոզան (պրեդնիզոլոն 5-10 մգ, տրիամցինոլոն՝ 2-4 մգ, ղեքսամեթազոն՝ 0,5 մգ), որի ժամանակ հիվանդի մոտ նոր բշտեր չեն առաջանում։ Բուժման դադարեցումը սովորաբար արագորեն բերում է հիվանդության կրկնման, այդ պատճառով անհրաժեշտ է լինում հիվանդներին մշտապես պահել նվազագույն, պահպանողական դոզաների վրա։ Միայն ծայրահեղ հազվադեպ է հաջողվում պահպանողական բուժման մի քանի տարիներից հետո լրիվ ընդհատել առանձին հիվանդների բուժումը կորտիկոստերոիդներով։

Կորտիկոստերոիդ հորմոնների նկատմամբ բշտախտի կայունության կամ հիվանդների կողմից վատ տանելու դեպքում խորհուրդ է տրվում լրացուցիչ նշանակել սինթետիկ հակամալարիային պրեպարատ՝ խինգամին (դելագիլ, ռեդոխին), օրը 1-ական հաբ կամ իմունողեպրեսորներ (մետատրեքսատ՝ օրը 1-2-ական հաբ, շաբաթական կուրսերով, նույնքան էլ ընդմիջումներով) կամ գերմանին (Bayer-205 գերմանական պրեպարատը)՝ օրը 1 գ ներերակային, շաբաթը 2 անգամ, մինչ 8-10 գ ընդհանուր դոզայով։ Բշտախտով հիվանդները պարբերաբար պետք է ստանան անաբոլիկ ստերոիդային պրեպարատներ՝ մեթանդրոստենոլոն (ներոբոլ), մեթիլանդրոստենդիոլ և այլն։

Հակաբիոտիկների ընդունումը ցուցված է միայն երկրորդային վարակով բարդանալու դեպքում (օրգանիզմի, ջերմաստիճանի բարձրացում)։ Դրա հետ մեկտեղ մանրազնին հետևելով հիվանդի ընդհանուր վիճակին, անհրաժեշտ է կիրառել ընդհանուր բուժում։ Այսպես, սակավարյունության խիստ աճող երևույթների ժամանակ օգտակար են արյան կաթիլային փոխներարկումները (150- 200-ական մլ), ինչպես նաև լյարդի պրեպարատների, անտիանեմինի (2-4-ական մլ միջմկանային, ամեն օր կամ օրումեջ), վիտամին B12 նշանակում։ Զարգացող հիպոպրոտեինեմիայի դեպքում ցուցված են մարդու նորմալ շիճուկի ներարկումները (150-200-ական մլ): Սնունդը պետք է լինի գերազանցապես սպիտակուցային, աղի պակասեցված քանակով։ Ցուցված է վիտամինների (մասնավորապես C, P, Bl) նշանակումը։

Բշտախտով հիվանդները կարիք ունեն ուշադիր խնամքի։ Ախտահարված մաշկի խնամքը երկրորդային վարակի կանխման համար հանդիսանում է բուժման կարևոր մասը։ Այն իրականացնելու նպատակով նշանակվում են հաճախակի տաք լոգանքներ (ամենից լավ է կալիումի պերմանգանատով՝ 0,5 գ մեկ դույլ ջրին) և վիրակապեր ախտահանիչ օծանելիքներով (5%-անոց բորա-նաֆթալանային) կամ անիլինային ներկերի (գենցիան-վիոլետ) ջրային լուծույթների քսում։ Լորձաթաղանթների ախտահարման դեպքում պահանջվում է բերանի խոռոչը խնամքով մաքրել տտիպ ու ախտահանիչ լուծույթներով ողողելու և քսելու միջոցով (օրինակ՝ հազարանթերթիկի եփուկի ու բորաջրի հավասար խառնուրդով, ֆուրացիլինի 1:5000 լուծույթով և այլն):

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին