Բրոնխիտ (խրոնիկական)Խրոնիկական բրոնխիտը ինքնուրույն հիվանդություն է, որն ընթանալով սրացումներով և ախտադադարներով, բնորոշվում է շնչուղիների տարածուն ախտահարմամբ, բրոնխային արտազատուկի գերարտադրությամբ` հազով և խորխարտադրությամբ: Հիվանդացությունը ըստ տարբեր հեղինակների տարբեր քանակակազմերում կազմում է 3-8, առավելագույնը`18%:
Ըստ ԱՀԿ-ի խրոնիկական բրոնխիտի ախտորոշումը դրվում է այն դեպքում, երբ հիվանդը առնվազն երկու տարի անընդմեջ տարեկան գումարային առումով երեք ամսից ավել ունենում է հազ` խորխարտադրությամբ: Հարաճելով, խրոնիկական բրոնխիտը հանգեցնում է բրոնխների նեղացմանը` օբստրուկցիային և/կամ թոքերի էմֆիզեմային, այնուհետև թոքային սրտի զարգացմամբ: Եվ այդ ախտընթացը, որն անվանում են թոքերի խրոնիկական օբստրուկտիվ հիվանդություն (COPD – chronic pulmonary obstructive disease), զարգացած երկրներում, ըստ հաճախության, մահվան պատճառների շարքում զբաղեցնում է չորրորդ տեղը, սրտամկանի ինֆարկտից, քաղցկեղից և ինսուլտից հետո:
 

Պատճառագիտություն.
Խրոնիկական բրոնխիտի հիմնական պատճառը ծխելն է: Իր նշանակությամբ երկրորդ պատճառը համարվում է օդի ախտոտվածությունը. մեքենաների արտանետվող գազերով, արտադրության արգասիքներով: Ոչ պակաս կաևոր են նաև արհեստակցական (պրոֆեսիոնալ) վնասաբեր գործոնները. օրգանական և անօրգանական փոշին (բամբակի, ալյուրի, ասբեստի, կրաքարի, ածխի), թունային գոլորշիները և գազերը (ամոնիակ, քլոր, օզոն, թթուներ, եռակցման գազեր): Նշանակություն ունեն նաև միկրոկլիմայի առանձնահատկությունները արտադրության ժամանակ. բարձր և ցածր ջերմաստիճանները, քամին և այլն: Պատճառային գործոնների շարքում պետք է նշել նաև շնչական վարակները, մանավանդ վիրուսային: Նշանակություն ունի նրանց երկարատև ազդեցությունը: Ախտածագման հարցում զգալի տեղ է գրավում ալլերգիկ նախատրամադրվածությունը: Առանձին հիվանդների մոտ, մանավանդ մանկական տարիքում, հիվանդության պատճառ է դառնում ժառանգական որևէ գործոնը:

Բրոնխիտը համարվում է առաջնային, եթե այն զարգանում է որպես ինքնուրույն հիվանդություն, իսկ եթե այն զարգանում է այլ հիվանդության ֆոնի վրա և այդ հիվանդությունը խրոնիկական բրոնխիտի ախտածագման հարցում խաղում է հիմնական դերը, ապա այդպիսի բրոնխիտն անվանում են երկրորդային: Երկրորդային բրոնխիտի կարող են հանգեցնել քիթ-ըմպանի խրոնիկական բորբոքումները, թոքերի խրոնիկական վարակային օջախները, միզարյունությունը /ուրեմիան/, սրտային անբավարարությունը:

Երկար կանգ չառնելով պաթոֆիզիոլոգիայից ձեզ արդեն ներկայացված խրոնիկական բրոնխիտի ախտածագումնային մեխանիզմների վրա, հիշեցնենք միայն, որ մեծ դեր են խաղում գեղձային գերաճը, էպիթելա-թարթչային ապարատի ապաճումը, հարբրոնխային սկլերոզը, բրոնխային օբստրուկցիան (այտուց, լորձ, գերաճ, ֆիբրոզ, արտաշնչական կոլապս):
Խրոնիկական բրոնխիտի սրացումները գերակշռող մեծամասնությամբ զարգանում են վիրուսային վարակներից հետո: Հեմոֆիլուսը, պնևմոկոկը և մորաքսելան վիրուսային վարակին միացող հիմնական մանրէներն են, որոնք նպաստում են խրոնիկական բրոնխիտի սրացումներին:

Խրոնիկական բրոնխիտի համընդհանուր ընդունված դասակարգում գոյություն չունի:

Խրոնիկական բրոնխիտի ախտորոշումը այդքան էլ հեշտ գործ չէ, ինչպես կարող է թվալ ըստ ԱՀԿ-ի սահմանման: Նախ և առաջ, խրոնիկական բրոնխիտով հիվանդների կեսը ընդհանրապես չի հազում, իսկ մյուս կեսն այդ հազից չի բողոքում: Բանը նրանում է, որ բրոնխները վնասող գործոնները վնասում են նաև ընկալչային ապարատը, պակասեցնելով նրանց զգայնությունը, ինչի պատճառով հազը կարող է բացակայել, կամ չնչին լինել: Բացի այդ, քանի որ խրոնիկական բրոնխիտի ժամանակ դիտվող հազը և խորխարտադրությունը աստիճանաբար են հարաճում, ապա շատ հիվանդներ սովորում են դրան և այդ երևույթը նույնիսկ նորմալ են համարում:

Բացի այդ, շնչական վիրուսային վարակներով հաճախ հիվանդացող և միևնույն ժամանակ խրոնիկական տրախեիտով հիվանդները նույնպես կարող են այդքան հաճախ և երկարատև խորխարտադրությամբ ուղեկցվող հազ ունենալ, սակայն Բրոնխիտ (խրոնիկական)նրանց բրոնխային ծառը կարող է անփոփոխ լինել:

Հաճախ առաջին անգամ խրոնիկական բրոնխիտ ախտորոշում են, երբ հիվանդը այլ գանգատներով է դիմում բժշկի և թոքերը լսելիս բժիշկը հայտնաբերում է տարածուն չոր խզզոցներ, կամ էլ խրոնիկական բրոնխիտի բարդությունների` թոքերի էմֆիզեմայի, պնևմոսկլերոզի, խրոնիկական թոքային սրտի օբյեկտիվ նշանները: Պետք է նշել նաև, որ բրոնխիտի այցեքարտը հանդիսացող չոր խզզոցները լսվում են խրոնիկական բրոնխիտի միայն սրացումների ժամանակ, և եթե բժիշկը մանրամասն և ուղորդված հուշաքննություն /անամնեզ/ չհավաքի հիվանդից և չխնդրի նրան հազը վերսկսվելուց հետո դիմել բժշկի, ապա նա կարող է երկար տարիներով ուշացնել խրոնիկական բրոնխիտի ախտորոշումը: Պետք է ասել, որ խզզոցները լսվում են այն դեպքում, երբ առատ մածուծիկ լորձը բազմաթիվ լարեր է ստեղծում, որոնք ձգվում են բրոնխի մի պատից մյուսը և տատանվելով օդի հոսքից առաջացնում են նշված ձայնային երևույթը: Եթե դա լինում է միջին տրամաչափի բրոնխներում, լսվում են դզզացող, մանր` սուլող խզզոցներ:

Խրոնիկական բրոնխիտին բնորոշ է վաղորդյան հազը, որն անվանում են նաև «ծխողի հազ»: Բնորոշ է նաև առավոտյան սառը օդին քայլելու ժամանակ առաջացող շնչարգելությունը` բրոնխակծկանքի պատճառով:


Խրոնիկական բրոնխիտով հիվանդի ախտորոշումը կլինի թերի, եթե մենք պատկերացում չկազմենք նրա մոտ բրոնխային օբստրուկցիայի առկայության, բնույթի և աստիճանի մասին: Բրոնխային օբստրուկցիայի ախտորոշման դասական մեթոդ է համարվում Թիֆնոի փորձը (սպիրոգրաֆիա): Առավելագույն հզոր արտաշնչման առաջին վայրկյանի ընթացքում արտաշնչած օդի ծավալը բաժանում են թոքի կենսական ծավալի վրա: Ստացված թվացուցիչը անվանում են Թիֆնոի թվացուցիչ: Բնականոն պայմաններում այն պետք է 70 %-ից ավել լինի:

Շնչարագագրային /սպիրոտախոմետրիկ/ մեթոդով ստացվում են հզոր արտաշնչման ծավալային արագությունները (forced expiratory velocity, հապավումը` FEV)` FEV25, FEV50 FEV75: Բնականոն պայմաններում FEV-ը պետք է լինի պատշաճի 80 տոկոսից ավել: Եթե այս մեծությունը նորմայից ցածր է FEV25, FEV50-ի դեպքում, ապա դա խոսում է մանր բրոնխների, իսկ FEV50, FEV75-ի դեպքում՝ միջին բրոնխների օբստրուկցիայի մասին:
Բրոնխիալ դիմադրությունը արտահայտվում է կՊա/լ/վրկ-ով և նորմայում այն ցածր է 0,45-ից: Եթե այս մեծությունը նորմայից բարձր է 0,25 լ/վրկ-ի դեպքում, ապա դա խոսում է մանր բրոնխների, իսկ 0,5 լ/վրկ-ի դեպքում՝ միջին բրոնխների օբստրուկցիայի մասին:

Բրոնխային օբստրուկցիայի որոշումը թերի է, եթե մենք չորոշենք, արդյոք այն պայմանավորված է օրգանական նեղացմամբ, թե առկա է նաև գործառնական /ֆունկցիոնալ/ օբստրուկցիայի բաղադրիչը: Դրա համար մենք պետք է կատարենք սիմպաթոմիմետիկներով փորձ: Վերը նշված ցուցանիշները որոշելուց հետո հիվանդը կատարում է ինհալյացիոն սիմպաթոմիմետիկի ներշնչում, և մի քանի րոպեից փորձը կրկնվում է: Եթե ցուցանիշները լավանում են ավելի քան 20 տոկոսով, ապա մենք փաստում ենք երկարատև գործառնական բրոնխակծկանքի առկայությունը:

Խրոնիկական բրոնխիտի բարդություններն են կամ նույնիսկ բաղկացուցիչ, ուղեկցող մասը` Էմֆիզեման և պնևմոսկլերոզը: Ընդ որում, սխալ է մտածել, որ էմֆիզեման բարդացնում միայն օբստրուկտիվ բրոնխիտը: Նույնիսկ առանց օբստրուկցիայի հնարավոր է էմֆիզեմայի զարգացում:

Կանխատեսումը խրոնիկական բրոնխիտի ժամանակ բավականին տարբեր է, և կախված է այն հանգամանքից, թե երբ է ախտորոշվել այն, և ինչպես է այն բուժվել: 10 տարվա մահացությունը ախտորոշման սկզբից մոտ 60-70 % է (նույն տարիքի ընդհանուր բնակչության դեպքում` 10-15%), 20 տարվա` 90-100 % (20-30%):
Խրոնիկական բրոնխիտի բուժման արդյունավետությունը զգալիորեն կախված է վաղ ախտորոշման հետ: Նախ և առաջ, պետք է վերացնել հիվանդությանը նպաստող գործոնները, ըստ հնարավորության` վերացնել բրոնխային օբստրուկցիան, բարձրացնել օրգանիզմի դիմադրողականությունը:

Կտրականապես արգելվում է ծխելը, ինչպես նաև ծխողների հետ միասին նույն սենյակում գտնվելը ("պասիվ ծխելը"): Հիվանդները պետք է խուսափեն փոշոտ, ավտոմեքենաների և արտադրությունների բանեցրած գազերով հագեցած միջավայրում գտնվելուց: Նրանք պետք է բացառեն իրենց կենցաղում քիմիական վնասակար նյութերը: Քիչ պետք է լինեն սառը օդին, մանավանդ խուսափեն սառը օդին երկարատև ֆիզիկական բեռնվածություն կատարելուց: Խրոնիկական բրոնխիտով հիվանդների բուժման խիստ կարևոր բաղադրիչն է սուր շնչական վարակների կանխարգելումը: Եթե առողջների մոտ այդ վարակների ժամանակ ախտընթացը շնչափողից կամ հիմնական բրոնխներից ավելի խորը չի հասնում, ապա խրոնիկական բրոնխիտով տառապողները, որպես օրենք, շնչական վարակներից հետո ունենում են բրոնխիտի սրացում: Հիվանդները պետք է խուսափեն մրսելուց, հարբուխով հիվանդների հետ շփվելուց: Սեզոնային, կամ ըստ համաճարակաբանական իրավիճակի, կամ էլ մշտապես հիվանդները պետք է օգտագործեն սխտոր (հետևել ստամոքս-աղիքային ուղու վիճակին):

Բուժում: Շատ կարևոր է օրգանիզմի կոփումը, իսկ առանձին դեպքերում նաև իմունախթանիչ (իմունակարգավորիչ) բուժումը ախտադադարների ժամանակ:
Հարբուխի կամ հազի առաջին իսկ նշանների դեպքում խրոնիկական բրոնխիտի հերթական սրացումը կանխելու նպատակով հիվանդները պետք է ընդունեն բակտերիոստատիկ պատրաստուկներ (բիսեպտոլ` trimetoprim/sulfametoxazol 480 օրը 2 անգամ): Լավանալուց հետո բիսեպտոլը պետք է շարունակել ևս երկու-երեք օր: Եթե խորխով հազը շարունակվի մեկ շաբաթից ավել՝ անհրաժեշտ է թերապևտի կոնսուլտացիա: Եթե պարզվի, որ վերը նշված միջոցառումները չեն կանխել խրոնիկական բրոնխիտի սրացումը, ապա վերջինս պետք է ինտենսիվ բուժվի:

Կանխարգելիչ միջոցառումներից կարևոր է նաև պնևմոկոկային վակցինացիան:

Բրոնխիտ ( խրոնիկական)Հակաբիոտիկային բուժումը կատարում են միայն սրացումների ժամանակ, երբ լսվում են տարածուն չոր խզզոցներ: Առաջին հերթին կիրառում են ամինոպենիցիլինները (ամոքսիցիլին): Երկրորդ հերթի պատրաստուկներից են ցեֆալոսպորինները (կեֆզոլ, կլաֆորան, ցեֆազոլին), ամոքսիցիլին/կլավուլոնատը, մակրոլիդները (ազիտրոմիցին, ռոքսիտրոմիցին), ֆտորոքվիինոլոնները (ցիպրոֆլոքսացին, լեվոֆլոքսացին): Ցանկալի է ամեն հաջորդ սրացման ժամանակ օգտագործել այլ հակաբիոտիկ:

Սրացումների ժամանակ ցուցված են նաև խորխաբեր և խորխալույծ պատրաստուկները: Բուսական խորխաբերներներ, կամ էքսպեկտորանստներն են մկնառինջը (Thermopsis), տուղտը (Althaea), մատուտակը (Glycyrrhiza), եզան լեզվի տերևները (Plantagis), տատրակի տերևները (Farfara), եռագույն մանուշակը (Viola tricolori): Պետք է հիշել, որ խորխաբեր բոլոր պատրաստուկները ունեն գրգռող ազդեցություն ստամոքսի լորձաթաղանթի վրա, և նրանք պետք է ընդունել ուտելուց հետո, զուգահեռաբար պետք է նշանակաել ստամոքսը պահպանող սննդակարգ և դեղորայք:

Խորխալույծ պատրաստուներից կարելի է առանձնացնել բրոմհեքսինը, որը միևնույն ժամանակ մուկոկարգավորիչ է, լավացնելով նաև սուրֆակտանտի հատկությունները: Այն նշանակում են 8 մգ օրը 3-4 անգամ: Ավելի ուժեղ լորձալույծ պատրաստուկներ են ցիստեինի ածանցյալները (ambroxolum, acetylcysteine):

Բուժման կարևոր բաղադրիչն է պուրինային ածանցյալների կիրառումը: Բացի թեթևակի բրոնխալայնեցնող ազդեցությունից, նրանք խթանում են նաև բրոնխների թարթչային ապարատի գործունեությունը: Հիմնականում օգտագործում են թեոֆիլինի երկարատև ազդեցությամբ պատրաստուկները: Թեոֆիլինը չծխողների դեպքում կիրառում են 0.4-0.6 մգ/կգ, ծխողների մոտ` 0.75 մգ/կգ շուրջօրյա դեղաչափով: Լյարդի ֆունկցիայի խանգարման դեպքում դեղաչափն իջեցվում է մինչև 0.18-0.2 մգ/կգ: Ընդ որում, քանի որ ճարպային հյուսվածքում թեոֆիլինը չի լուծվում, ապա նշված դեղաչափերը պետք է հաշվարկել իդեալական քաշի համար:

Կիրառում են նաև ռեհիդրատանտներ. Sol. Kalii iodidi 3 % մեկ ճաշի գդալից օրը 5-6 անգամ, ընդունելուց հետո խմել մեծ քանակությամբ հեղուկ, նատրիումի բիկարբոնատ:

Մշտական բրոնխային օբստրուկցիայի դեպքում ցուցված են կորտիկոստերոիդները ինհալյացիայի տեսքով (բեկլոմետազոն, բուդեսոնիդ, ֆլուտիկազոն): Ինհալյացիոն ստերոիդներ նշանակելիս պետք է միշտ զգուշանալ և կանխարգելել կանդիդոզը: Այդ նպատակով պետք է ամեն կիրառումից հետո ողողել ըմպանը գոլ ջրով, երբեմն նաև հակասնկային լուծույթներով: Ստերոիդների անհրաժեշտ դեղաչափերը կարելի է համարյա 2 անգամ պակասեցնել, կիրառելով հակալեյկոտրիենային պատրաստուկներ: Կիրառվում են ինպես 5-լիպոքսիգենազայի ճնշիչներ (zyleuton), այնպես էլ սուլֆոդիպեպտիդային լեյկոտրիենների (LTC4, LTD4, LTE4) ընկալիչների ներհակորդներ (zafirlucast, montelucast, pranlucast):

Եթե հիվանդների մոտ առկա է երկարատև բրոնխոսպազմ, ապա նշանակում են երկարատև ազդող բրոնխալայնիչներ. պրոքսիմալ օբստրուկցիայի դեպքում` ատրոպինի ածանցյալներ (իպրատրոպիում բրոմիդ, տրովենտոլ, օքսիտրոպիումի բրոմիդ), դիստալ օբստրուկցիայի դեպքում` բետա-2-ադրենախթանիչներ (սալմետերոլ): Հիվանդներին պետք է զգուշացնել, որպեսզի նշված պատրաստուկները նրանք չկիրառեն շնչահեղձության (ասթմատիկ) նոպայի ժամանակ, քանի որ նշված երկարատև ազդող պատրաստուկները ուշ են սկսում ազդել:

Ասթմատիկ նոպաների առկայության դեպքում բուժումը տարվում է այնպես, ինչպես բրոնխային ասթմայի պարագայում:
Սիրտ-անոթային հիվանդությունների հետ զուգակցման դեպքում սրտային պատրաստուկներից նախապատվությունը պետք է տալ Ca-ներհակորդներին և նիտրատներին, հնարավորության դեպքում խուսափելով բետա-պաշարիչներից, նույնիսկ ընտրովի ազդող:

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին