Բեխտերեևի հիվանդություն

Առանցքային կմախքի միացումների քրոնիկ բորբոքային հիվանդություն է: Պատկանում է սերոնեգատիվ սպոնդիլոարթրիտների խմբին: Առանցքային կմախքին վերաբերվում են միջվողնային ոչ սինովյալ միացությունները /միջվողնային դիսկերի հաշվին`սինխոնդրոզներ/,սինովյալ միջվողնային հոդերը`ապոֆիզեալ հոդեր,սրբան-զստային և կող-ողնային հոդերը,որոնք ունեն սինովյալ և աճառային հոդերի հատկանիշներ:Պրոցեսի մեջ հաճախ ներգրավվում են առաջնային կենտրոնական հոդերը`կրծոսկրա-թրաձևելունային հոդը և աճուկային սիմֆիզը,որոնք աճառային հոդեր են: կարող են ախտահարվել կրծոսկր-անրակային հոդերը,որոնք հիմնականում սինովիալ են: Պերիֆերիկ հոդերից ախտահարվում են կոնքազդրային,ծնկան,ուսային և մանր հոդերը:

Էպեդեմիոլոգիա: Հաճախականությունը1-2-1000/ 0.25-2.5%/:
Համաձայն վերջին տվյալներրի բնակչության 2%-ը տառապում է անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտի ենթակլինիկական ձևերով:Հիմնականում հիվանդանում են 20-40 տարեկան տղամարդիկ:Տղամարդկանց և կանանց հարաբերակցությունը`10:1:

Էթիոպաթոգենեզ Էթիոլոգիան անհայտ է: Կան տվյալներ ուռոգենիտալ և աղիքային ինֆեկցիայի դերի մասին: 90%հիվանդների մոտ հայտնաբերվում է HLA-B-27 հակածինը,որը հավաստում է գենետիկորեն դետերմինացված վիճակի մասին:

Ախտահարվում է աճառը և ֆիբրոզ հյուսվածքը, բորբոքումն անցնում է վերնոսկրին և ոսկրերին:Դիտվում է լեյկոցիտների և մակրոֆագերի ինֆիլտրացիա,որը հանդիսանում է իմուն բորբոքման ապացույց:հաջորդ փուլը ակտիվ ֆիբրոպլաստիկ ռեակցիան է, որը արտահայտվում է ֆիբրոզով, սպիական հյուսվածքի աստիճանական զարգացմամբ ոսկրացման հակումով:Այդ պրոցեսներն ընկած են ակիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտի հիմքում `առանցքային կմախքի ոսկրային անկիլոզներ և հազվադեպ պերիֆերիկ հոդերի անկիլոզներ:

Դասակարգում: Տարբերում են հետևյալ կլինիկական ձևերը
1. կենտրոնական ձև-Ախտահարվում են միայն ողնաշարի և սրբան -զստային հոդերը
2. Ռիզոմելիկ ձև-Ախտահարվում են ողնաշարի սրբան -զստային,կոնք-ազդրային և ուսային հոդերը: Անկիլոզացումը դիտվում է 15% դեպքերում:
3. Պերիֆերիկ ձև-Ախտահարվում են ողնաշարի սրբան -զստային և պերիֆերիկ հոդերը:
4. Սկանդինադյան ձև- հանդիպում է 5% դեպքերում, ախտահարվում են ողնաշարի, սրբան -զստային և մանր ֆալանգային հոդերը:

Ըստ ընթացքի տարբերում են.
1. Դանդաղ պրոգրեսիվող ձև
2. Արագ պրոգրեսիվող ձև

Կլինիկան: Հիվանդության առաջին նշաններից` բութ ցավը ողնաշարի գոտկային հատվածում,որը չի անցնում հանգստի ժամանակ: Հաճախակի զուգակցվում է -ի նևրալգիայով:Ցավի իռադիացիան սահմանափակվում է ծնկան հոդի մակարդակով:Աստիճանաբար ցավային համախտանիշը դառնում է մշտական,ինտենսիվությունը զգալի, միանում է կարկամածությունը և գոտկային հատվածի շարժումների սահմանափակումը:

Դիտվում են Շոբեռի և Տոմայերի դրական ախտանիշները, որոնք ապացույց են ողնաշարի գոտկային հատվածի շարժումների սահմանափակման: Պրոցեսի մեջ ընդգրկվում է նաև ողնաշարի կրծքային և պարանոցային հատվածները:Կրծքային հատվածում զգալի ցավային համախտանիշը,կարկամածությունը և շնչառական շարժումների սահմանափակումը: Դիտվում է Օտտի և Ֆոռեստյեյի դրական համախտանիշները:

Կարևորագույն ախտորոշիչ նշանակություն ունի երկկողմանի սակրոիլեիտը, որը բացառապես հաստատվում է ռենտգենաբանական հետազոտության ժամանակ,սակայն կան կլինիկական ախտանիշներ / Կուշելյովսկու I և II փորձերը/, որոնք թույլ են տալիս կլինիկորեն ախտորոշել սակրոիլեիտը:Հիվանդն ընդունում է “խմողի կեցվածք”, որը պայմանավորված է բարձր կիֆոզի բացակայությամբ և բնորոշ քայլվածք ողնաշարի կողմնային շարժումների սահմանափակման հետևանքով:

Վիսցերալ ախտանիշներ:
1. Իրիտ և իրիդոցիկլիտ- հանդիպում է 20-40% դեպքերում:Հանդիսանում է կարևորագույն դիագնոստիկ ախտանիշ:
2. Սիրտ- անոթային համակարգ-արտահայտվում է աորտալ փականի անբավարարությամբ, որը չի բերում հեմոդինամիկայի խանգարման:Հաճախակի առկա են սրտի ռիթմի խանգարումներ`առավելապես հաղորդականության խանգարումներ, հազվադեպ` կարող է արձանագրվել չոր պերիկարդիտ:
3. Թոքային համակարգ-թոքերի ախտահարումը արտահայտվում է պնևմոնիտով, որը բերում է թոքի ֆիբրոզի:Ավելի կարևոր նշանակություն ունի թոքերի էքսկուրսիայի սահմանափակումը, որն առաջացնելով հիպովենտիլացիա` բերում է շնչառական անբավարարության և քրոնիկական թոքային սրտի զարգացման: Պետք է նշել, որ քրոնիկական թոքային սրտի արտաթոքային պատճառներից անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտը կարևոր տեղ է զբաղեցնում:
4. Երիկամները-Երիկամների ախտահարումը հանդիպում է 5% դեպքերում և դրսևորվում է անիլոիդոզով, որը որոշիչ է պռոգնոզի համար:

Լաբորատոր ցուցանիշներ
Բնորոշ է ԷՆԱ-ի, ֆիբրինոգենի,С ռեակտիվ պրոտեինի բարձրացում: Ռևմատոիդ ֆակտորը բացասական է: Կարևոր ախտորոշիչ նշանակություն ունի HLA-B-27 հակածինի առկայությունը:Անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտի դեպքում այն հայտնաբերվում է 97% դեպքերում,մյուս սեռոնեգատիվ սպոնդիլոարթրիտների ժամանակ 46-94% դեպքերում:

Ռենտգեն հետազոտություն
Անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտի կարևորագույն ախտորոշիչ չափանիշը հանդիսանում է երկկողմանի սարկոիլեիտը,որը հանդիպում է 100% դեպքերում և բացառապես ի հայտ է գալիս ռենտգենյան հետազոտության ժամանակ: Տարբերում են սարկոիլեիտի երեք շրջան.
1. Հոդամակերեսների դեկալցիֆիկացիա, հոդաճեղքի լայնացում:
2. Ոսկրային էռոզիաներ,դեստրուկցիա, օստիոլիզ:
3. Հոդի անկիլոզ, հոդաճեղքի անհայտացում /այսպես կոչված հոդի ուրվական/:

Ողնաշարի ախտահարումը արտահայտվում է "բամբուկի փայտիկի" համախտանիշով, որը պայմանավորված է սինդեսմոֆիտների առաջացմամբ և կապանների օսիֆիկացիայով: Հոդերը ունեն բնորոշ “տաշված” տեսք:

Ախտորոշում
Ախտորոշման համար օգտագործվում են դիագնոստիկ չափանիշներ.
1. Ցավ և կարկամածություն ողնաշարի գոտկային հատվածում ,որը տևում է 3 ամիս և ավելի և չի անցնում հանգստի ժամանակ:
2. Գոտկային հատվածի շարժումների սահմանափակում և հիվանդի բնորոշ կեցվածք:
3. Ցավ և կարկամածություն ողնաշարի կրծքային հատվածում:
4. Կրծքավանդակի շնչառական շարժումների սահմանափակում:
5. Իրիտ կամ իրիդոցիկլիտ անամնեզում կամ հետազոտության ժամանակ:
6. Երկկողմանի սարկոիլեիտի ռենտգենաբանական ցուցանիշներ:
7. Սինդեսմոֆիտոզի ռենտգենաբանական ցուցանիշներ:

Հավաստի ախտորոշելու համար պետք են 5 ցուցանիշներ 6-ից կամ ցուցանիշը և ևս մեկ ցուցանիշ:

Տարբերակիչ ախտորոշում պետք է անցկացնել սեռոնեգատիվ սպոնդիլոարթրիտների հետ: Սեռոնեգատիվ սպոնդիլոարթրիտները`դաարթրիտների մի խումբ է,որին բնորոշ են սրբան-զստային հոդերի ախտահարումը ռևմատոիդ գործոնի /ՌԳ/ բացակայությունը արյան շիճուկում, HLA-B-27 հակածինի առկայությունը և ընտանեկան նախատրամադրվածությունը:

Սեռոնեգատիվ սպոնդիլոարթրիտների խմբին են պատկանում`փսորեատիկ արթրիտը, Ռեյթերի հիվանդությունը, քրոնիկ աղիքային հիվանդությունների ժամանակ հանդիպող արթրիտները /Կրոնի հիվանդություն և ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ/:

Սեռոնեգատիվ սպոնդիլոարթրիտների դիագնոստիկ չափանիշներն են.
1. Ոչ համաչափ պերիֆերիկ արթրիտի առկայությունը:
2. Սակրոիլեիտի ռենտգենաբանական նշանները` ոսկրային էրոզիաներ, հոդաճեղքի նեղացում, անկիլոզ:
3. Սպոնդիլոարթրիտի ռենտգենաբանական նշանները`սինդեմոֆիտների առաջացում ,կապանների ոսկրացում,անկիլոզ:
4. Նշված հիվանդությունների կլինիկական դրսևորումների խաչաձևում-ՙoverlap sindrom՚: 5. Ռևմատոիդ գործոնի բացակայությունը արյան շիճուկում:
6. Ենթամաշկային ռևմատոիդ հանգույցների բացակայությունը:
7. HLA-B-27 հակածինի առկայությունը:
8. Ընտանեական նախատրամադրվածություն:

Ռեյթերի հիվանդություն: Բնորոշվում է դասական տրիադայով 
-կոնյուկտիվիտ
-ուրեթրիտ 
- արթրիտ:

Դիագնոստիկ չափանիշներն են.

1. Բնորոշ են խոշոր հոդերին ոչ սիմետրիկ օլիգոարթրիտ:
Ախտահարվում են ծնկային,սրունք- թաթային և ոտնաթաթի մանր հոդերը:
2. Հաճախ դիտվում են տենդինիտներ և բուռսիտներ:Բնորոշ է ախիլյան ջղի բորբոքումը և էռոզիաների առաջացումը կրունկային ոսկրերի առաջացման տեղում:
3. Դիտվում է միակողմանի սակրոլիլեիտ / 62% դեպքերում/
4. Ռենտգեն հետազոտության ժամանակ հայտնաբերվում է միակողմանի սակրոլիլեիտ,օստեոֆիտներ կրունկների շրջանում /20-45% դեպքերում/,ոսկրի դեստրուկցիա,էռոզիաներ, միակողմանի ոչ համաչափ սինդեսմոռֆիտներ:ՙԲամբուկի փայտիկի՚ համախտանիշը չի զարգանում:
5. HLA-B-27 հակածինը հայտնաբերվում է 94% դեպքերում;
6. Բնորոշ է թաթի հիպերկերատոզ:
7. Դիտվում է կապ ուռոգենիտալ ինֆեկցիայի հետ:
8. Հիվանդանում են 25-30 տարեկան տղամարդիկ:

Պսորիաթիկ արթրիտ
Պսորիազի ժամանակ առաջացող սպեցիֆիկ արթրիտը հանդիպում է 5-7% դեպքերում: Դիագնոստիկ չափանիշ են.
1. Դիստալ, միջֆալանգային հոդերի ոչ սիմետրիկ ախտահարում:Բնորոշ է ոտքի բութ մատերի ախտահարումը:
2. Նույն մատի դիստալ և պռոքսիմալ հոդերի միաժամանակ ընդգրկումը պրոցեսի մեջ,որը պայմանավորում է մատի նրբերշիկանման տեսքը:
3. Դիստալ ֆալանգների արթրիտը զուգորդվում է եղունգի տրոֆիկ փոփոխությունների հետ - "մատնոցի" համախտանիշը:
4. Խոշոր հոդերի ոչ սիմետրիկ ախտահարում /կոնք-ազդրային,սրունք-թաթային, ծնկան/:
5. Ռենտգենաբանորեն`միակողմանի սակրոիլեիտ / 60% դեպքերում/:
6. Ռենտգենաբանորեն դիստալ ֆալանգների օստեոլիզ, բազմաթիվ հոդախախտեր, անկիլոզ, միակողմանի սինդեսմոզներ, պարավերտեբրալ կապանների ոսկրացում:
7. Սակրոիլեիտի առկայության դեպքում HLA-B-27 հակածինը հանդիպում է 45% դեպքերում: Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտը անհաըտ էթիոլոգիայի բորբոքային հիվանդություն է,որի ժամանակ ախտահարվում են հաստ աղիքների լորձային և ենթալորձային շերտերը:

 

Կրոնի հիվանդությունը "տերմինալ իլեիտ" քրոնիկ հիվանդություն է, որի ժամանակ ախտահարվում են բարակ և հաստ աղիքների բոլոր շերտերը և ռեգիոնալ ավշային հանգույցները:Բնորոշ է բարակ աղիքների տերմինալ հատվածի ախտահարումը:

Հոդային համախտանիշը արտահայտվում է ողնաշարի և պերիֆերիկ հոդերի ընդգրկմամբ: Երկու հիվանդությունների ժամանակ դիտվում են հոդերի ախտահարման նույնատիպ կլինիկական նշաններ:

Դիագնոստիկ չափանիշներ են.
1. Պերիֆերիկ ոչ համաչափ բարորակ արթրիտ:
2. Ծնկան և սրունք- թաթային հոդերի ախտահարումը միաժամանակ կարող են ախտահարվել երեք հոդեր:
3. Անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտը դիտվում է 5-7% դեպքերում:
4. Ռենտգեն հետազոտության տվյալներն են` հոդաճեղքի նեղացում, սինդեսմոֆիտների առաջացում, կապանների ոսկրացում, անկիլոզ:
5. HLA-B27 հակածնի Կրոնի հիվանդության ժամանակ հանդիպում է 46% դեպքերում, ոչ սպեցիֆիկ կոլիտի ժամանակ - 67%:
6. Հիվանդանում են 20-40 տարեկան տղամարդիկ: Տղամարդկանց և կանաց հարաբերակցությունը 3:1:
7. Արտահոդային դրսևորումներից բնորոս են` ուվեիտը, բերանի լորձաթաղանթի խոցոտումը, հանգուցավոր էրիթեման:

Դիֆերենցիալ ախտորոշում է կատարվել պարբերական հիվանդության, ֆորեսթյեյի հիվանդության, բրուցելոզի, սպոնդիլոզի և ոստոխոնդրոզի հետ: Այս հիվանդությունների ժամանակ ողնաշարի սրբան-զստային և պերիֆերիկ հոդերի ախտահարումը կարևոր կլինիկական դրսևորումներից է:

Պարբերական հիվանդություն.
Պարբերական հիվանդության ժամանակ հոդային համախտանիշը դիտվում է 25-60% դեպքում: Դիագնոստիկ չափանիշներն են.

1. Հիմնականում դիտվում են կարճատև սուր արթրիտներ / 55-75% դեպքերում/, որոնց ժամանակ ախտահարվում են սրունք-թաթային և ծնկան հոդերը: Ակս արթրիտները բարորակ են և անցնում են առանց մնացորդային երևույթների:
2. 5-10% դեպքում դիտվում են դիստրուկտիվ ձգձգվող արթրիտներ:Ախտահարվում են կոնքազդրային և ծնկան հոդերը, որոնք հանգեցնում են հաշվանդամության:
3. 17-32 % դեպքերում դիտվում է երկրորդային միակողմանի սակրոիլեիտ:
4. Ռենտգենաբանորեն հայտնաբերվում են սակրոիլեիտին բնորոշ նշանները, միակողմանի սինդեսմոֆիտներ, կապանների օսիֆիկացիա,օստեոֆիտներ, հոդաճեղքի նեղացում, օսթեոսկլերոզ:
5. HLA-B27 հակածինը բացասական է:

Դիֆուզ իդիոպաթիկ հիպերօսթոզ/ Ֆոռեսթեյի հիվանդություն/
Ողնաշարի կապանային համակարգի ոսկրացում է, որը բացառապես հանդիպում է ծեր տղամարդկանց մոտ:Դիագնոստիկ չափանիշներն են.
1. Ցավեր ողնաշարի կրծքային հատվածում,շարժումների սահմանափակում, որի հետևանքով հիվանդը ընդունում է "խնդրողի" կեցվածք:
2. Ախտորոշիչ նշանակություն է տրվում ռենտգենաբանական քննությանը:Բնորոշ է կրծքավանդակի լայնակի կապանի ոսկրացում չորս հարևան հոդերի մակարդակով: Միջողնային դիսկերը պահպանված են:
3. Սակրոիլեիտը բացակայում է:
4. Տարիքը 60 ից բարձր

Բուժում
1. Ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային պրեպարատները հանդիսանում են բուժման միջոց: Գորադասելի է ինդեմետացինը,վոլտառենը և բուտադիոնը:Հիվանդները մշտապես ընդունում են այդ պրեպարատները, փոփոխվում է միայն դեղաչափը:
2. Ինդեմետացին- Սուր շրջանում 150 մգ օրվա ընթացքում, այնուհետև 75-100մգ,պահպանողական դեղաչափը` 75 մգ
3. Վոլտառեն- Սուր շրջանում 150 մգ, պահպանողական դեղաչափը`75 մգ
4. Բուտադիոն-0.4-0.6 գր օրվա ընթացքում սուր շրջանում,պահպանողական դեղաչափը 0.2-0.3 գր:
5. Թույլատրելի է երկու ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային պրեպարատների զուգորդումը:
6. Կորտիկոստերոիդները ունեն ավելի թույլ ազդեցություն և զիջում են առաջին խմբի պրեպարատներին:Ցուցված են արտահոդային արտահայտությունների դրսևորումների ժամանակ:Հիմնականում օգտագործվում է պրեդնիզոլոն`10-15մգ օրվա ընթացքում:
7. Սուլֆոսալազին-2գր օրվա ընթացքում կուրսային ձևով/ երկու շաբաթ/:
8. Միոռելաքսանտներ` միդոկալմ, սկուտամիլ-1հաբից օրեկան երեք անգամ /150մգ/:
9. Լայն կիրառվում է ֆիզիոթերապևտիկ բուժումը պարաֆինի, դիմեթիլսուլֆոկսիդի օգտագործումը,մերսումը,բուժական ֆիզկուլտուրան և համապատասխան կյանքի կեցվածքը:

Բրուցելոզային արթրիտ.
Հենաշարժական համակարգի ախտահարումը բրուցելոզ հիվանդության բնորոշ կլինիկական համախտանիշներից է:Հոդային համախտանիշի դիագնոստիկ չափանիշներն են.

1. Պերիֆերիկ բարորակ արթրիտ, որն ըստ ընթացքի կարող է լինել սուր և ենթասուր:
2. Կոնք-ազդրային,ուսային և ծնկան հոդերի ախտահարում:
3. Բնորոշ են հարհոդային /պերիարտիկուլար/ ախտահարումները հիմնականում կոնք-ազդրային և ուսային հոդերում/բուրսիտներ և տենդինիտներ/:
4. Ռենտգեն հետազոտման ժամանակ դիտվում են` միակողմանի սակրոիլետի նշաններ /սկզբնական շրջանում հոդաճեղքի լայնացում, այնուհետև էրոզիաներ և անկիլոզ/:
5. Դիտվում են սպոնդիլիտներ, որոնք ընդգրկում են ողնաշարի բոլոր հատվածները: Բնորոշ է ողնաշարի գոտկային հատվածի III-IV ողերի ախտահարումը:
6. Ռենտգեն հետազոտման ժամանակ դիտվում են` ողերի էրոզիաներ, օստեոֆիտներ, միջողնային դիսկերի քայքայում և կապանների ոսկրացում:

Սպոնդիլոզ և օստեոխոնդրոզ
Օստեոխոնդրոզը` ողնաշարի դեգեներատիվ հիվանդություն է,որի ժամանակ ախտահարվում են միջողնային դիսկերը:

Սպոնդիլոզը` ողնաշարի կից միջողնային հոդերի և ողնաշարի կապանների ախտահարումն է:

Դիագնոստիկ չափանիշներն են.
1. Ողնաշարի պարանոցային, կրծքային և գոտկային հատվածների ցավ, որըկապված է սաստիկ և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության հետ:
2. Ողնաշարի բոլոր հատվածների շարժումների սահմանափակում և դեֆորմացիա:
3. Ողնշարի գոտկային հատվածի n.ishiadikus-ի և պարանոցային հատվածի պարանոցային ներվի նևրալգիա ցավային սինդրոմի զուգակցմամբ:
4. Ռենտգեն հետազոտության տվյալներ են` հոդաճեղքի նեղացում դիսկերի դեգեներացիայի հաշվին, օստեոֆիտների առաջացում, Շմոռի ճողվածքներ:
5. Չեն դիտվում սակրոիլեիտի նշաններ:
6. Հիվանդանում են 40-ից բարձր տարիքի անձինք անկախ սեռային պատկանելիությունից:

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին