Աֆթոզ ստոմատիտ

Քրոնիկական կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտը (stomatitis aphtosachronicarecidiva) բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի բորբոքային հիվանդություն է, որը բնութագրվում է երկարատև ընթացքով, աֆթաների և խոցերի առաջացմամբ, պարբերական սրացումներով: Քրոնիկական կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտը բերանի լորձաթաղանթի ամենատարածված հիվանդութուններից է, որի տարածվածությունը տարբեր տարիքային խմբերում կազմում է 10-40%: Հիվանդների միջին տարիքն է 20-40 տարեկան: Բազմաթիվ կլինիկական և փորձարարական հետազոտությունները պարզել են, որ այս հիվանդության պատճառագիտությունը ունի հինականում իմունային, մանրէային և ալերգտիկ բնույթ: Քրոնիկական կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտին բնորոշ են իմունային ռեակտիվության նվազում և ոչ-սպեցիֆիկ պաշտպանության խանգարումներ, որոնց զարգացման պատճառ են հանդիսանում օրգանիզմում առկա քրոնիկական վարակի աղբյուրները (անգինա, քրոնիկական տոնզիլիտ, աղեստամոքսային համակարգի հիվանդությունները և այլն), ինչպես նաև մի շարք անբարենպաստ գործոնների ազդեցությունը (քրոնիկական սթրեսային իրավիճակները, կլիմայական գոտիների հաճախակի փոփոխումները, մասնագիտական վնասակար պայմանները և այլն):

Քրոնիկական կրկնվող ստոմատիտով հիվանդների մոտ հայտնաբերված են իմունային և ոչ-սպեցիֆիկ պաշտպանության հետևյալ խանգարումները իմունային T- համակարգի դեպրեսիա, որը արտահայտվում է T-լիմֆոցիտների քանակի և ֆունկցիոնալ ակտիվության նվազմամբ, T-հելպերների քանակի չափազանց զգալի նվազումով և T-սուպրեսորների քանակի ավելացումով: Նկատվում են իմունային B- համակարգի փոփոխություններ, մասնավորապես B-լիմֆոցիտների քանակի ավելացում, JgG մակարդակի բարձրացում և JgM մակարդակի նվազում: Կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի ժամանակ արյան շիճուկում նվազում է լիզոցիմի և բարձրանում բետա-լիզիմի խտությունը: Բերանի խոռոչում առկա է տեղային պաշտպանության գործոնների խանգարումներ` բնորոշ է բերանի հեղուկում լիզոցիմի խտության նվազումը, բետա-լիզիմի բարձրացումը, ինչպես նաև արտազատուկային և շիճուկային JgA-ի քանակի իջեցումը: Դրա հետևանքով թուլանում է բերանի լորձաթաղանթի դիմադրողականությունը ախտածին մանրէների ազդեցության հանդեպ, ինչպես նաև փոխվում է ռեզիդենտ միկրոֆլորայի քանակական և որակական բաղադրությունը:Արդյունքում, բերանի խոռոչում մեծանում է մանրէային ասոցիացիաների քանակը և բարձրանում դրանց վիրուլենտականությունը:

Քրոնիկական կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի ժամանակ մանրէային ասոցիացիաները ներկայանում են հիմնականում կոկային ֆլորայով, որտեղ նշանակալից տեղ են զբաղեցնում կոագուլազոնեգատիվ ստաֆիլոկոկը և անաէրոբ կոկերը (պեպտոկոկեր, պեպտոստրեպտոկոկեր), ընդորում միկրոբային ասոցիացիաների քանակի ավելացման հետ միասին մեծանում է անաէրոբ կոկերի քանակը հայտնվում են սնկեր և աղիքային ցուպիկը: Բերանի խոռոչում մանրէային ֆլորայի վիրուլենտականության բարձրացումը բերում է օրգանիզմի բակտերիալ սենիբիլիզացիայի ուժեղացմանը, ինչը խթանում է սենսիբիլիզացված լիմֆոցիտների և դրանց կենսագործունեության արգասիքների հետագա արտադրումը: Դրա արդյունքում տեղի է ունենում իմունային B-համակարգի խթանում, այսինքն միանում է հումորալ տիպի ռեակցիան, որը արագացնում է հիվանդության անցումը թեթև ձևից` ծանրը: Առաջանում է բակտերիալ անտիգենների հանդեպ իմունային պատասխանի ՙավելցուկ՚, ինչը բերում է աուտոիմունային ռեակցիայի զարգացմանը, որըիրհերթին խաչաձև ուղղված է բերանի լորձաթաղանթի դեմ: Արդյունքում հակամարմինների ցիտոտոկսիկ մեխանիզմի միացումը հանգեցնում է բերանի լորձաթաղանթի փշաձև շերտումմիկրոխոռոչների ձևավորմանը, հետագա նեկրոզի երևույթներով: Դրանով կարելի է բացատրել աֆթերի առաջացումը, ինչպես նաև աղեստամոքսային համակարգի խանգարումները, որոնքուղեկցվում են օրգանիզմի և մանրէային ֆլորայի միջև հակակշռման խախտմամբ և ի վերջո` կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի առաջացումը:

Կլինիկական պատկերը: Գոյությունունեն քրոնիկական աֆթոզ ստոմատիտի 2 կլինիկական ձև` թեթև և ծանր (կրկնվող, խորը սպիավորվող աֆթաներ): Ընդ որում նշված ձևերը կարող են զուգորդվել միևնույն հիվանդի մոտ: Քրոնիկական կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտը կարող է հանդես գալ որպես տարածուն աֆթոզի ախտանիշներից մեկը, որի ժամանակ ախտահարվում են սեռական օրգանների և աղիքների լորձաթաղանթը (Տուրենի մեծ աֆթոզ): Բերանի խոռոչից բացի կրկնվող աֆթոզ ցանավորումով կարող են ախտահարվել նաև աչքերը, զարգանա պիոդերմիա:
Կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի թեթև ձևը բնութագրվում է բերանի լորձաթաղանթի վրա եզակի աֆթերի գոյացումով, որոնց առաջացմանը նախորդում է այրոցի և ցավի զգացում ապագա փոփոխությունների տեղամասում: Աֆթոզի առաջացումը սկսվում է 0.5-1սմ տրամաչափով ոչ մեծ, խիստ սահմանափակ գերարյունային կլոր կամ ձվաձև բծի գոյացումով: Մի քանի Ժամհետո նշված տարրը բարձրանում է շրջակա լորձաթաղանթի մակարդակի համեմատ, իսկ ևս մի քանի ժամից խոցոտվում և պատվում է մոխրասպիտակ, ամուր կպած ֆիբրինոզ փառով: Աֆթան շոշափելիս փափուկ է և խսիտ ցավոտ: Աֆթայի հիմքում առաջանում է ներսփռանք, իսկ մակերեսի մեռուկային զանգվածները առաջացնում են մոխրագույն փառ: Ծայրամասում այն շրջապատված է խիստ սահմանափակ, գերարյունային, այտուցված եզրագծով: Սովորաբար 2-4 օրհետո մեռուկացած զանգվածները արտազատվում են, իսկ 2-3 օրհետո աֆթան անհետանում է: Նրա տեղում մի քանի օր պահպանվում է կանգային գերարյունություն: Հաճախ հիվանդությունը ուղեկցվում է լիմֆադենիտով:

Կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի թեթև ձևը հիվանդների մի մասի համար կարող է անցնել աննկատ, քանի որ սկզբում ընթանում է համարյա առանց կլինիկական ախտանիշների: Այս հիվանդները սովորաբար չեն դիմում բժշկի: Մյուս մասի մոտ սրացումները լինում են տարին 5-6 անգամ և նրանց մոտ առկա է հիվանդության խորացման հակում:
Կլինիկական փորձըցույց է տալիս, որկրկնվող աֆթոզ ստոմատիտը առաջին 3 տարիների ընթացքում լինում է առավելապես թեթև, բայց երբեմն հիվանդությունը արագ փոխակերպվում է ծանր ձևի: Դա ավելի բնորոշ է երիտասարդ տարիքին (17-20 տարեկան): Հիվանդության փոխակերպմանը թեթև ձևից ծանրին նպաստում են մասնագիտական վնասակար պայմանները, կլիմայական գոտիների հաճախակի փոփոխումը, քրոնիկական հիվանդությունների առկայությունը (անգինա, քրոնիկական գաստրիտ, կոլիտ, ստամոքսի և տասներկումատնյա աղիքի խոցային հիվանդություն): Սովորական աֆթայի հյուսվածաբանական հետազոտությունը հայտնաբերում է լորձաթաղանթի խորը ֆիբրինոզ մեռուկային բորբոքում, որըսկսվում է բուն լորձաթաղանթի և ենթալորձային շերտի փոփոխություններից, անոթների լայնացումից, շուրջանոթային աննշան ներսփռանքի առաջացումից: Այնուհետև էպիթելի փշաձև շերտն այտուցվում է, հետագայում զարգանում է սպոնգիոզ և միկրոխոռոչների ձևավորում: Պրոցեսը ավարտվում է էպիթելի մեռուկացումով և լորձաթաղանթի վրա էռոզիաների առաջացմամբ: Էպիթելի դեֆեկտը լրացվում է ֆիբրինով, որն ամուր սերտաճում է ստորև գտնվող հյուսվածքներին:

Տարբերակիչ ախտորոշում: Արտաքին տեսքով աֆթաները նման են`
- վնասվածքային էրոզիաներին
- հերպետիկ էռոզիաներին
- սիֆիլիսային հանգուցիկներին
Հերպետիկ էռոզիան աֆթայից տարբերվում է բազմաբոլոր ուրվագծերով ու այնքան արտահայտված ցավոտությամբ, շրջակա հյուսվածքների առավել բորբոքային երևույթներով և հերպեսի ժամանակ էռոզիաներին նախորդող խմբավորված բշտիկների առկայությամբ: Սիֆիլիսային հանգույցիկները բնութագրվում են քիչ ցավոտությամբ, հիմքում ներսփռանքի առկայությամբ, ծայրամասային բորբոքային երիզի կանգային բնույթով, էռոզիայի արտազատուկում դժգույն տրեպոնեմի հայտնաբերումով և Վասերմանի դրական ռեակցիայով:

Կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի ծանր ձևը (կրկնվողխորը սպիավորվող աֆթեր կամ Սեթոնի աֆթեր): Կարող է ունենալ կլինիկական ընթացքի հետևյալ տեսակները`
-    լորձաթաղանթի ախտահարման ձևաբանական տարրը աֆթա; էպիթելավորման ժամկետը 14–20օր; հիվանդության ամենամսյա սրացում:
-    լորձաթաղանթի վրա առաջանում են խորը, խիստ ցավոտ խառնարանանման խոցեր; էպիթելավորման ժամկետը 25-35 օր; հիվանդության սրացումը տարին 5-6 անգամ:
-    լորձաթաղանթի վրա առաջանում են աֆթեր և խոցեր միաժամանակ; էպիթելավորման ժամկետը 25–35օր; հիվանդության սրացումը 2-3 ամիսը 1 անգամ:
Որոշ հիվանդների մոտ աֆթերի գոյացումը տեղի է ունենում անընդհատ, երբ մի քանի շաբաթվա ընթացքում աֆթերը փոխարինում են միմյանց կամ միաժամանակ առաջանում են մեծ քանակով: Այլ հիվանդների մոտ դիտվում են տարբեր ժամկետներում առաջացող եզակի աֆթեր: Հիվանդության ընթացքը միևնույն հիվանդի մոտ կարող է փոփոխվել:
Կլինիկական պատկերը:

Կրկնվողխորը սպիավորվող աֆթերի սրացումը սովորաբար սկսվում է լորձաթաղանթի ցավոտ կոշտուկիգոյացումով, որի վրա նախ առաջանում է ֆիբրինային փառով պատված մակերեսային, իսկ ավելի ուշգերարյունային երիզով խառնարանանման խոց: Վերջինս աստիճանաբար մեծանում է: Երբեմն սկզբնական շրջանում առաջանում է մակերեսային աֆթա, հետո այն փոխակերպվում է խորըխոցի, որի էպիթելավորումը տեղի է ունենում բավականին դանդաղ (1.5-2 ամիս): Ապաքինումից մնում են կոպիտսպիեր, որոնք առաջացնում են բերանի լորձաթաղանթի դեֆորմացիաներ: Եթե խոցերը տեղակայված են լինում բերանի անկյուններում, ապա լորձաթաղանթի դեֆորմացիաները կարող են առաջացնել միկրոստոմա: Սպիավորվող աֆթերի գոյության ժամկետը կազմում է 2 շաբաթից 2 ամիս և ավելին: Ցանավորումը ավելի հաճախ տեղակայվում է լեզվի կողմնային մակերեսին, շրթունքների, այտերի, ըմպանի լորձաթաղանթի վրա: Լեզվի կողմնային մակերեսների և ծայրային սպիավորվող խոցերը հատկապես ցավոտ են, ինչը դժվարացնում է խոսքը և սննդի ընդունումը: Կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի ծանր ձևի ժամանակ հիվանդի մոտնշվում է անընդհատ ցավ բերանի խոռոչումքնի խանգարում, ախորժակի կորուստ: Մոտ 22% հիվանդների մոտ այս վիճակից առաջանում է նևրոտիկ ստատուս: Պետք է նշել, որ հիվանդության վաղեմության հետ միասին խորանում է նրա ծանրության ընթացքը: Հյուսվածաբանորեն խորըկրկնվող աֆթերի ժամանակ դիտվում են էպիթելի և հիմնային թաղանթի ամբողջական քայքայումով մեռուկացման տեղամասեր, ինչպես նաև բուն լորձաթաղանթի և ենթալորձային շերտի բորբոքային երևույթներ: Ախտահարման օջախներում հաճախ առկա է թքագեղձերի վառ արտահայտված շուրջգեղձային ներսփռանք, որը Sutton-ին հիմք է տվել հիվանդությունն անվանել լորձաթաղանթի կրկնվող մեռուկային պերիադենիտ:

Տարբերակիչ ախտորոշում: Կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի ծանր ձևը պետք է տարբերակել`
-    վնասվածքային էռոզիաներից
-    վնասվածքային խոցերից
-    կրկնվողհերպեսից
-    Բեհչետի հիվանդությունից
-    Վենսանի խոցամեռուկային ստոմատիտից
-    սպեցիֆիկ վարակների խոցերից (սիֆիլիս, պալարախտ)
-    չարորակացող խոցերից

Բեհչետի հիվանդության ժամանակ դիտվում է բերանի խոռոչի, աչքերի և սեռական օրգանների լորձաթաղանթի զուգակցված ախտահարում: Վենսանի խոցամեռուկային ստոմատիտի ժամանակ քսուք-արտատպվածքներում հայտնաբերվում են հիվանդության հարուցիչները (ֆուզոբակտերիաներ, սպիրոխետներ): Չարորակացող խոցերի եզրերը կոշտ են, քիչ ցավոտ: Բջջաբանական հետազոտումը հայտանբերում է ատիպիկ բջիջներ:

Բուժման արդյունավետությունը ապահովող կարևոր պայմաններից է կլինիկա-իմունաբանական մանրակրկիտ հետազոտումը, որը ստացված արդյունքների հիման վրա թույլ է տալիս ընտրել համապատասխան անհատական համալիր բուժում: Կլինիկական հետազոտումների նպատակն է բացահայտել ուղեկցող հիվանդությունները` ստամոքսաղիքային ուղու, լյարդի, տեղային քրոնիկական աղբյուրների օջախները, իմունային համակարգի վիճակը: Կատարվում է ընդհանուր և տեղային բուժում: Իմունայրն կորեկցիայի համար կիրառվում է տիմիգեն, որը կարգավորում է բջջային և հումորալ իմունիտետը: Տիմոգեն նշանակում է միջմկանային, օրը 100 մկգ 10 օրվա ընթացքում: Բուժումից առաջ և հետո պարտադիր կատարվում է իմունոգրամա: Օրգանիզմի սպեցիֆիկ և ոչ-սպեցիֆիկ պաշտպանության մեխանիզմների կարգավորման համար կիրառվում է նաև լևամիզոլ (դեկարիս): Պրեպարատը նշանակվում է շաբաթը 2 օր անընդմեջ (150մգ միանգամից, կամ 50մգօրը 3 անգամ), բուժման տևողությունն է 1.5-2ամիս:

Պարտադիր պետք է կատարվի արյան կլինիկական բանաձևի կոնտրոլ: Լիմֆոցիտների բջջային մետաբոլիզմը նորմալացնելու համար նշանակում են մետաբոլիկ պրեպարատներ, որոնք խթանում են փոխանակման ռեակցիաները միտոխոնդրիումների մակարդակով: Մետաբոլիկ պրեպարատների ընտրությունը և բուժման տևողությունըորոշվում է արյան լիմֆոցիտների ֆերմենտային ստատուսի բջջաքիմիական ցուցանիշներով: Նշանակում են մետաբոլիկ ազդեցության պրեպարատների 2 կոմպլեքս: Առաջին կոմպլեքսը ուղղված է լիմֆոցիտներում էներգետիկպրոցեսների ակտիվացմանը և կիրառվում է 10 օր: Հաջորդ 10 օրվա ընթացքում նշանակվում է մետաբոլիկ պրեպարատների երկրորդ կոմպլեքսը, որը մասնակցում է հեմոգլոբինի սինթեզին, կարգավորում է լիպիդների սինթեզը, կայունացնում է բջջային թաղանթները: Կոմպլեքսների կիրառման հերթականությունը որոշում են արյան բջջաքիմիական հետազոտության հիման վրա, սակայն որպեսօրենք, սկզբում նշանակվում է առաջին կոմպլեքսը, որը օպտիմալացնում է իմունոկոմպետենտ բջիջների էներգետիկ պոտենցիալը, հետո երկրորդը, որի շահագործման համար պահանջվում է հյուսվածքների էներգետիկ ստատուսի նախապատրաստվածություն:

Որպեսզի կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի ռեմիսիայի շրջանը լինի կայուն լիմֆոցիտների բջջաքիմիական ցուցանիշները նորմային հասցնելուց հետո պահանջվում է 4-6 կուրս մետաբոլիկ թերապիա 6 ամիս ընդմիջումներով, անկախ հիվանդության կլինիկական ընթացքից: Կրկնվող աֆթոզ ստոմատիտի համալիր բուժման մեջ ընդգրկվում են սեդատիվ պրեպարատները (վալերիանա, թույլ տրանկվիլիզատորներ): Պարտադիր պետք է ուշադրություն դարձնել քրոնիկական վարակի օջախների վերացման գործընթացին պարոդոնտիտի քրոնիկական, քիթ-կոկորդի, աղեստամոքսային ուղիների հիվանդությունների բուժմանը: Քրոնիկական վարակի օջախները մշտապես առաջացնում են մանրէային սենսիբիլիզացիա, ինչը բերում է հիվանդության հաճախակի սրացումների: Օրգանիզմի սպեցիֆիկ և ոչ-սպեցիֆիկ պաշտպանության նպատակով արդյունավետ են հանդիսանում ֆիզիոթերապիայի ժամանակակից մեթոդները (մաշկի միջոցով էլոկտրոնեյրոխթանում, ռեֆլեկսոգեն շրջանների լազերոթերապիա, ախտահարված լորձաթաղանթի վրա աէրոիոնային մասաժ): Հիվանդության ծանր ընթացքի ժամանակ կիրառվում է օկսիգենացում: Բուժման հաջող ընթացքի համար նշանակություն ունի նաև սննդակարգը: Հիվանդներին արգելվում է օգտագործել սուր, կծու սնունդ, սպիրտային խմիչքներ և ծխելը:

Տեղային բուժում: Կատարվում է բերանի խոռոչի սանացիա, տրավմատիկ գործոնների հեռացումը: Հիվանդության սրացման ժամանակ նշանակում են ցավազրկող միջոցներ, քանի որ աֆթերը և խոցերը առաջացնում են սուր ցավեր: Այդ նպատակով կիրառում են 1-2% լիդոկաինի, 1-2% տոիմեկաինի, 1-2% պիրոմեկաինի լուծույթներիթրջոցներ կամ 5% պիրոմեկաինի քսուկ: Խոցերի և աֆթերի մակերեսների մշակման համար օգտագործում են պրոթեոլիտիկֆերմենտներ (տրիպսին, խիմիոտրիպսին, լիզոամիդազա): Բերանի խոռոչի մշակումը կատարում են հակասեպտիկ լուծույթներով (1% էտոնիումի, 0.02-0.06% քլորհեքսիդինի, 0.02% ֆուրացիլինի և այլն): Լորձաթաղանթի էպիթելավորումը խթանելու համար նշանակում են վիտամին A և E յուղային լուծույթներ, կարոտոլին, ակտովեգինի 5% քսուկ, և այլն: Նշված տեղային միջոցառումները կատարում են օրը 3-4 անգամ: Հիվանդության պրոգնոզը բարենպաստ է, մանավանդ վաղաժամ ախտորոշման և թեթև ձևի բուժման դեպքում:
 

 

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին