Լեպրան (բորը) խրոնիկական ընդհանուր վարակիչ հիվանդություն է, որը գերազանցապես ախտահարում է մաշկը, լորձաթաղանթները ու ծայրամասային նյարդային համակարգը։ Բորը հնագույն հիվանդություններից մեկն է, մարդկությանը հայտնի է մեր թվարկությունից շատ առաջ։ Ներկայումս, ըստ վիճակագրական ոչ ստույգ տվյալների, ամբողջ աշխարհում հաշվվում են 5 միլիոնից ոչ պակաս և 10 միլիոնից ոչ ավելի բորով հիվանդներ (ըստ Ն. Ա. Տսրսուևի)։ Ամենից ավելի մեծ թվով հիվանդներ ապրում են Ասիայում (Հնդկաստան, Չինաստան, ճապոնիա, Բիրմա), Աֆրիկայում, Կենտրոնական ու Հարավային Ամերիկայում (Բրազիլիա, Ֆրանսիական Գվիանա)։ Եվրոպայում բորով հիվանդներ ամենից շատ գրանցվում են Պորտուգալիայում, Իսպանիայում, Հունաստանում, Իտալիայում, Ֆրանսիայում:

Բորի համաճարակագիտության մեջ հիմնական դերը խաղում են սոցիալ-տնտեսական գործոնները, որով բացատրվում է հիվանդության լայն տարածվածությունը գաղութային ու կիսագաղութային երկրների աղքատ ազգաբնակչության շրջանում։ Բորի հարուցիչը 1871 թ. Գ. Ա. Հանզենի կողմից (Նորվեգիա) հայտնաբերված Mycobacterium leprae-ն է։ Դրանք սպիրտա– և թթվակայուն մանրէներ են, որոնք ունեն ուղիղ կամ քիչ կեռված ցուպիկների տեսք՝ 1,5-6 մկ երկարությամբ և 0,2-0,4 մկ լայնությամբ, հաճախ տեղադրված խիտ խրձերով (սիգարետի տուփեր), շրջապատված չներկվող թափանցիկ թաղանթով։ Երբեմն ցուպիկների մարմնում նշվում է մանր հատիկավորում։ Ներկվում են կարբոլֆուքսինով (ըստ Ցիլի) և այլ հիմնային անիլինային ներկերով, գրամդրական են։ Արհեստական սննդային միջավայրերի վրա չի հաջողվում ստանալ բորի ցուպիկների մաքուր ախտածին կուլտուրա։ Անհաջող են նաև կենդանիներին (փորձառական) վարակման ենթարկելու փորձերը։

Բորով վարակումը տեղի է ունենում մարդուց մարդուն՝ երկարատև շփման հետևանքով, որի ժամանակ, ըստ երևույթին, տեղի է ունենում զգայունացում՝ կրկնակի պատվաստումների ճանապարհով։ Բորի բացիլներն արտադրվում են հիվանդի օրգանիզմի կողմից՝ մաշկի (քայքայված լեպրոմաներ) և վերին շնչական ուղիների լորձաթաղանթների միջոցով։ Վարակի՝ օրգանիզմ թափանցելու ուղիները դեռևս պարզաբանված չեն։ Ամենից հավանականը վարակումն է քթի լորձաթաղանթների և վնասված մաշկային ծածկույթների միջոցով։ Վարակի փոխանցման հնարավորությունը արյունածծի և միջատների միջոցով դեռևս հարցականի տակ է գտնվում։ Չի հաստատվել նաև պտղի ներարգանդային վարակման հնարավորությունը։ Բորով հիվանդ ծնողներից ծնված երեխաները, եթե անմիջապես մեկուսացվում են նրանցից, մնում են առողջ։

Պետք է ենթադրել, որ բորային վարակի նկատմամբ կա բավականին բարձր բնական կայունություն։ Դրանով է բացատրվում այն, որ բորով հիվանդների հետ թեկուզ երկարատև շփում ունեցող մարդկանցից ոչ բոլորն են հիվանդանում, ինչպես նաև այն, որ առանձին անհատների մոտ բորը կարող է ընթանալ թաքնված ինֆեկցիայի ձևով։ Վերջին փաստը հաստատվում է նրանով, որ բորով հիվանդների հետ երկարատև շփում ունեցած անձանց մոտ Հանզենի ցուպիկներ կարելի է հայտնաբերել ավշային հանգույցների պունկտատում կամ կրկնակիորեն, քթի լորձաթաղանթի քերուկի մեջ՝ հիվանդության որևէ այլ նշանների բացակայության դեպքում։ Օրգանիզմի դիմադրողականությունը թուլացնող բազմապիսի գործոնները (անբավարար ու ոչ լիարժեք սնունդ, ալկոհոլիզմ, ֆիզիկական գերհոգնածություն, մրսածություն, զանազան ընդհանուր հիվանդություններ) ոչ միայն բարենպաստ պայմաններ են ստեղծում վարակման համար, այլև ծանրացնում են հիվանդության ընթացքը, ինչպես նաև նպաստում են թաքնված վիճակից ակտիվ վիճակին անցնելուն։ Բորային ինֆեկցիան աչքի է ընկնում ծայրահեղ տևական շրջանով։

Ընդունված է համարել, որ նրա միջին տևողությունը հավասար է 3-5 տարվա։ Սակայն հայտնի են դեպքեր, երբ գաղտնի շրջանը տևել է 10 և ավելի տարիներ։ Ինկուբացիայի վերջում երևում են նախանշանային երևույթներ, տարբեր տիպի տենդ, թուլություն, քնկոտություն, ախորժակի անկում, ռևմատոիդ և նևրոտիկ ցավեր, պարեսթեզիաներ։ Համաձայն ներկայումս ընդունված դասակարգման տարբերում են բորի 3 տիպեր. 1) լեպրոմատոզ, 2) տուբերկուլոիղ, 3) չդիֆերենցված ( չտարբերակված)։

Լեպրոմատոզ տիպը բորի ամենածանր ու վարակիչ ձևն է, զարգանում է վարակի նկատմամբ օրգանիզմի ծայրահեղ ցածր դիմադրողականության ֆոնի վրա, որի մասին մասնավորապես վկայում է մշտապես բացասական արդյունքը լեպրոմինի ներմաշկային փորձի նկատմամբ, ախտաբանական փոփոխությունների կայունությունը և արտահայտված հակումը դեպի առաջադիմող ընթացքը։ Բնորոշվում է ախտաբանական պրոցեսի տարածվածությամբ (ախտահարվում են մաշկը, լորձաթաղանթները, աչքերը, ծայրամասային նյարդերը, ավշային հանգույցները, որոշ ներքին օրգաններ) և ինքնատիպ գրանուլոմաների զարգացումով, որոնք պարունակում են մեծ քանակությամբ Հանզենի ցուպիկներ։

Մաշկային ախտահարումները տեղակայվում են գերազանցապես դեմքի, ձեռնաթաթերի, նախաբազուկների, սրունքների, ազդրերի, հետույքի վրա։ Բնորոշ է սահմանափակ, դերմալ կամ հիպոդերմալ լեպրոմների ու տարածուն լեպրոմատոզ ինֆիլտրատների առաջացումը։ Դերմալ լեպրոմներն ունեն կորեկի հատիկից մինչև շագանակի մեծություն և կիսագնդաձև բարձրանում են մաշկի մակերեսից վեր։ Նրանց գույնը սկզբում վարդագույն է, աստիճանաբար դառնում է կարմրաժանգագույն, ոչ հազվադեպ նշվում են տելեանգիէկտազներ։ Լեպրոմների մակերեսը հարթ է, փայլուն՝ առատորեն արտադրվող մաշկային ճարպից, երբեմն ծածկված է մանր, ալրանման թեփով։ Կոնսիստենցիան ամուր-առաձիգ է։ Ենթամաշկային լեպրոմները շոշափվում են ամուր հանգույցների ձևով և միայն թեթևակիորեն են ելնում մաշկի մակերեսից վեր։ Մաշկը նրանց վրա ներկված է կապտա-շագանակագույն։ Սովորաբար դերմալ և հիպոդերմալ լեպրոմները գոյություն են ունենում միաժամանակ։ Սերտորեն հպվելով միմյանց` նրանք առաջացնում են ամբողջական թմբային կոնգլոմերատները։ Տեղադրվելով դեմքի մաշկի վրա (վերհոնքային աղեղների, քթի, այտերի, ենթակզակի շրջաններում) նրանք խիստ այլանդակում են հիվանդին, դեմքին տալով "առյուծի դնչի" տեսք (facies leonina)։

Տարածուն ինֆիլտրատները հաճախ տեղակայվում են նախաբազուկների ու սրունքների մաշկի մեջ։ Նրանց ներդրման խորությունը տարբեր է։ Ոչ հազվադեպ նրանց հաստության մեջ շոշափվում են առանձին ենթամաշկային լեպրոմներ։ Մաշկը ինֆիլտրատների վրա ունի կապտագորշավուն գույն։ Մաշկի վերը նշված բարձրացած ճարպոտությունից բացի, լեպրոմների ու լեպրոմատոզ ինֆիլտրատների համար բնորոշ է մազաթափությունը, որը հատկապես ցայտուն է արտահայտվում հոնքերի, մորուքի ու բեղերի շրջանում, ինչպես նաև աստիճանաբար զարգացող սկզբում ջերմային, այնուհետև ցավային, իսկ հետագայում նաև շոշափական զգայունության կորուստը, որը պայմանավորված է բորի համար բնորոշ ծայրամասային ռեցեպտոր ապարատի ախտահարումով։ Լեպրոմների ու լեպրոմատոզ ինֆիլտրատների պունկտատի մեջ հայտնաբերվում են մեծ քանակությամբ Հանզենի ցուպիկներ։

Լեպրոմները զարգանում են մերթ դանդաղորեն, մերթ սուր բռնկման ձևով, ուղեկցվելով տենդով՝ էրիթեմայի ֆոնի վրա, որը հիշեցնում է կարմիր քամի հիվանդությունը։ Լեպրոմների քանակը խիստ տարբեր է։ Նրանք պահպանվում են շատ երկար՝ ամիսներ ու տարիներ։ Նրանց ելքը կարող է լինել. 1) քայքայում՝ պիգմենտացիայի, սպիական ապաճման կամ մաշկի մեջ խորը փոսերի առաջացումով, 2) քայքայում՝ խառնարանանման խոցերի առաջացումով՝ մոխրագույն հատակով ու ծորացող արտաթորանքով, որի մեջ հայտնաբերվում են բորի ցուպիկներ, 3) ֆիբրոզային կազմափոխում՝ հանգույցները փոքրանում են ու դառնում ավելի ամուր։ Լեպրոմներից բացի, լեպրոմատոզ ձևի ժամանակ ոչ հազվադեպ դիտվում են էրիթեմատոզ բծեր՝ մերթ մանր, վարդաբծային, մերթ ավելի խոշոր, հաճախ օղանման, կամ էրիթեմատոզ-պիգմենտային, որոնք աչքի են ընկնում յուրահատուկ ժանգի գույնով։ Ախտահարված տեղամասերում զգայնությունը խանգարված է։ Բծային ցանավորումները շատ անգամ վերափոխվում են լեպրոմների։

Մաշկի հետ մեկտեղ հաճախ դիտվում է շրթունքների, լեզվի, փափուկ ու կոշտ քիմքի, կոկորդի ու հատկապես քթի լորձաթաղանթի ախտահարում։ Քթի լորձաթաղանթի ախտահարումը կարող է դիտվել դեռևս նախանշանային շրջանում՝ ռինիտի և հաճախակի քթային արյունահոսությունների ձևով։ Այնուհետև քթային միջնորմի լորձաթաղանթի վրա գոյանում են լեպրոմներ, որոնց քայքայումը հանգեցնում է նրա ծակվելուն և քթի ձևախախտմանը: Կոկորդի լորձաթաղանթի ախտահարումն արտահայտվում է ձայնի խռպոտությամբ, անձայնությամբ և կարող է վերջանալ կոկորդի նեղացմամբ։ Աչքերի ախտահարումն արտահայտվում է կոպերի լորձաթաղանթի վրա լեպրոմների առաջացումով, ինչպես նաև էպիսկլերիտով, կերատիտով, ոչ հազվադեպ՝ լեյկոմայի, իրիտի և իրիդոցիկլիտի ելքով։ Ավշային հանգույցների մեծացումը շատ անգամ նկատվում է դեռևս նախանշանային շրջանում։ Դրանք ունենում են առաձիգ կոնսիստենցիա, կպած չեն շրջապատող հյուսվածքներին, շարժուն են և անցավ։ Պունկտատի մեջ հեշտությամբ հայտնաբերվում են Հանզենի ցուպիկներ։

Տղամարդկանց մոտ հաճախ զարգանում է օրխոէպիդիդիմիտ, որպես կանոն, երկկողմանի։ Ամորձիներն ու նրանց հավելուկները ամուր են, թմբիկավոր։ Պրոցեսն ավարտվում է սկլերոզով ու ապաճումով։ Հազվադեպ ախտահարվում են շագանակագեղձն ու միզուկը։ Հիվանդների մի մասի մոտ նշվում է լյարդի և փայծաղի մեծացում։ Առանձին դեպքերում հայտնաբերվում է նյարդերի ցողունների ախտահարում (ցողունային նևրիտներ), վերջիններս շոշափվում են ցավոտ հանգուցային լարերի ձևով։ Դրա հետևանքը նևրալգիկ ցավերն են, անզգայնությունները, մկանային ապաճումները և այլն։ Սովորաբար լեպրոմատոզ բորի թառամ, խրոնիկական ընթացքը կարող է առանձին հիվանդների մոտ ժամանակ առ ժամանակ ընդհատվել լեպրոմատոզ ռեակցիայով՝ առկա ախտահարումների սրացման շրջանով, իսկ երբեմն էլ՝ նորերի առաջացումով։ Սրացմանը հաճախ նախորդում են օրգանիզմի ջերմաստիճանի բարձրացումը, թուլությունը, ավշային հանգույցների ուռչումն ու ցավոտությունը։ Սրացման շրջանում առաջացած նոր ցաները շատ հաճախ արտահայտվում են վառ կարմիր բծերի կամ հյութալի, ցավոտ, դերմալ ու հիպոդերմալ լեպրոմների ձևով։ Ավելի վաղ առաջացած լեպրոմները կամ ներծծվում են, կամ փափկում են ու խոցոտվում։ Արյան մեջ կարելի է հայտնաբերել Հանզենի ցուպիկներ։ Լեպրոմատոզ ռեակցիաների պատճառները պարզ չեն։ Նրանք կարող են առաջ բերվել (պրովոկացվել) վիրաբուժական միջամտություններով, հղիությամբ, ոչ ռացիոնալ բուժմամբ (կալիումի յոդիտով), կլիմայական պայմանների փոփոխությամբ և այլն։

Հյուսվածաախտաբանությունը։ Լեպրոմաաոզ բորը բնորոշվում է գրանուլոմի տիպի ինֆիլտրատի գոյացումով, բաղկացած լիմֆոցիտներից, պլազմատիկ, էպիթելոիդ և վակուոլացված բազմաթիվ խոշոր, լեպրոզ բջիջներից, որոնց պրոտոպլազմայում հայտնաբերվում են ճարպաթթուներ և մեծ քանակությամբ լեպրոզ ցուպիկներ ինչպես մեկուսացած, այնպես էլ կույտերով։ Բացի ղրանից ցուպիկներ են հայտնաբերվում ավշային ճեղքերում ու մազանոթների լուսանցքներում։

Տուբերկուլոիդային տիպը բորի ամենաբարորակ ձևն է, զարգանում է օրգանիզմի բարձր ղիմադրողականության և կայունության ֆոնի վրա։ Լեպրոմինային փորձը, որպես կանոն, դրական է: Հանզենի ցուպիկները հայտնաբերվում են հազվադեպ և շատ քիչ քանակությամբ։ Ախտահարվում է գրեթե բացառապես մաշկը, հազվադեպ՝ նյարդերը, ավելի հազվադեպ այլ օրգաններ։ Մաշկի ախտահարումր կրում է մակերեսային բնույթ և սկզբնական շրջանում արտահայտվում է էրիթեմատոզ բծերի կամ վահանիկների առաջացումով, որոնք կազմված են խիտ կուտակված, գնդասեղի գլխիկի մեծության հանգույցիկներից։ Ծայրամասային աճի և կենտրոնում քայքայվելու հետևանքով բծերն ու վահանիկներն աստիճանաբար վեր են ածվում ձևավոր օջախների՝ օղանման, ձվաձև կամ պոլիցիկլիկ գծագրությամբ։

Նրանց ծայրամասային գոտին ունի կամ թեթևակիորեն ինֆիլտրացված էրիթեմատոզ երիզի, կամ գլանիկի տեսք, որը կազմված է կարմիր, կարմրա-շագանակագույն մանր պապուլային տարրերից։ Կենտրոնական մասը լինում է որոշ չափով ներընկած, դժգույն կամ անգույն, ծածկված մանր ալրանման թեփերով, հետագայում՝ ապաճման ենթարկված։ Ախտորոշման տեսակետից ամենակարևորն այն է, որ օջախների շրջանում լինում է ջերմային, ցավային ու հպողական զգայնության կորուստ և քրտնարտադրության վերացում։ Օջախների քանակը տարբեր է, նրանց մեծությունը տատանվում է սկսած մետաղադրամի չափերից մինչև ձեռքի ափի և ավելի մեծության։ Ամենից հաճախ նրանք տեղակայվում են սրունքների, ազդրերի, դեմքի մաշկի վրա և այլն։ Այլ դեպքերում ցանավորվում են գնդասեղի գլխիկից մինչ սիսեռի մեծության դեղնավարդագույն թմբիկներ, որոնք հիշեցնում են լյուպոմաներ։ Դրանք կամ անկանոն ցրված են, կամ խմբավորված, կամ խիտ կուտակված՝ գոյացնելով անհարթ, հատիկավոր մակերեսով վահանիկներ։ Ջղայնության խանգարումը օգնում է ախտորոշմանը։ Մաշկի ախտահարման հետ միասին առանձին դեպքերում լինում է նյարդերի ախտահարում, որ բնորոշվում է նույն ախտանիշներով, ինչ որ չտարբերակված բորի ժամանակ։ Մի շարք դեպքերում նշվում է նաև ավշային հանգույցների և ամորձիների ախտահարում։

Հյուսվածաախտաբանությունը։ Դերմայում հայտնաբերվում է բորբոքային ինֆիլտրատ բաղկացած լիմֆոցիտների գոտիով շրջապատված էպիթելոիդ ու հսկա բջիջների օջախներից, կամ բացառապես էպիթելոիդ բջիջներից։ Հանզենի ցուպիկները, որպես կանոն, չեն հայտնաբերվում։

Բորի չտարբերակված տիպը հիմնականում բնորոշվում է նյարդերի ախտահարումով և արտահայտվում է գլխավորապես նյարդային ախտանիշներով, սակայն դրա հետ մեկտեղ լինում են և մաշկի փոփոխություններ։ Վերջիններս ծագում են էրիթեմային, դժգույն և անգույն կամ էրիթեմային գերգունավորված բծերի ձևով, որոնք ունեն տարբեր մեծություն ու ձև, բավականին ընդգծված սահմաններ և տեղակայվում են ամենից հաճախ գոտկատեղի, հետույքի, ազդրերի, վերին վերջույթների վրա։ Բնորոշ է ջերմային, ցավային և շոշափողական զգացողության բացակայությունը, քրտնարտադրության դադարելը և մազաթափությունը։ Նյարդերի ախտահարումը (բորային նյարդաբորբ) զարգանում է դանդաղ ու կրում է վերընթաց բնույթ։ Արտահայտված դեպքերում շոշափելիս ախտահարված նյարդերը լինում են անհավասար հաստացած, ամրացած ու ցավոտ։

Ամենից հաճախ ախտահարվում են արմնկային, մեծ ականջային, փոքր ոլոքային, մեծ ոլոքային, ճաճանչային, վերակնային նյարդերը, որպես կանոն՝ սիմետրիկորեն։ Ոչ հազվադեպ հաստանում են նաև նյարդերի ենթամաշկային մակերեսային մանր ճյուղերը։ Հետագայում նյարդավորման համապատասխան գոտիներում զարգանում են հարզգայություններ (սառեցման զգացում, ուժեղ նոպայանման ցավեր), գերզգայություններ, որոնք փոխարինվում են անզգայությամբ։ Նախ անհետանում է ջերմային, ապա ցավային և վերջապես շոշափողական զգայությունը։ Վերջույթների վրա անզգայության շրջանները (որպես կանոն սիմետրիկորեն) սկսվում են ծայրամասերից և աստիճանաբար, ժապավենաձև բարձրանալով, տարածվում են ամբողջ վերջույթի վրա։ Զգալիորեն ավելի ուշ հանդես են գալիս շարժողական խանգարումներ՝ մկանահյուծման (ամիոտրոֆիայի) ձևով, գերազանցապես դեմքի և դաստակային ու ներբանային մկանների շրջանում։ Սնուցախանգարումներն արտահայտվում են գլխի մազածածկ մասի վրա մազաթափված տեղամասերի առաջացումով, եղունգաթիթեղիկների ապաճումով, արմունկերի ու ծնկերի, ինչպես նաև ձեռնաթաթերի ու ոտնաթաթերի թիկնային մակերեսների մաշկի վրա բշտերի առաջացումով, ոտնաթաթերի վրա ծակող խոցերի գոյացումով, ինչպես նաև ձեռնաթաթերի ու ոտնաթաթերի մանր ոսկրերի ներծծումով ու սեկվեստրացումով։ Վերջինիս հետևանքով մատները կարճանում են ու տձևանում (խեղող բոր)։

Հյուսվածաախտաբանությունը։ Բուն մաշկում հայտնաբերվում է բորբոքային ինֆիլտրատ՝ բաղկացած գերազանցապես լիմֆոցիտներից, որոնք հիմնականում տեղադրված են լինում անոթների, նյարդային ռեցեպտորների և նյարդային թելիկների, ինչպես նաև ճարպագեղձերի ու քրտնագեղձերի շուրջը, Հանզենի ցուպիկները հայտնաբերվում են միայն հազվադեպ և փոքր քանակով։ Նյարդերում` կազմափոխական ու դիստրոֆիկ վերընթաց պրոցես, որն արտահայտվում է փքումների ու ֆրագմենտացիայի գոյացումով։ Ենթադրում են, որ չտարբերակված (չդիֆերենցված) տիպը զարգանում է ոչ բավարար արտահայտված ռեակտիվություն ունեցող անձանց մոտ, որի հետևանքով հետագայում հնարավոր է անցում՝ կամ տուբերկուլոիդ տիպին (լեպրոմինային փորձը դրական է), կամ լեպրոմատոզ տիպին (լեպրամինային փորձը բացասական է)։

Ախտորոշումը։ Լեպրայի լեպրոմատոզ տիպի ախտորոշումը հենվում է լեպրոմների ու լեպրոմատոզ ինֆիլտրատների բնորոշ տեսքի վրա, նրանց ճարպոտ փայլի, մազաթափության (հոնքերի), ինչպես նաև հիվանդի ջերմային ու ցավային զգայնության կորուստի վրա։ Ավելի դժվար է տուբերկուլոիդային լեպրայի և բծային լեպրոզ ցանավորումների ախտորոշումը, որոնք կարող են նմանություն ունենալ մաշկային այլ հիվանդությունների հետ։ Ախտորոշումը կատարվում է հիվանդի ընդհանուր, մանրակրկիտ, մասնավորապես նյարդաբանական հետազոտման հիման վրա (նյարդային ցողունների հաստացման, մաշկի ախտահարված օջախների անզգայնության հայտնաբերում, առանձին դեպքերում քրտնարտադրության ֆունկցիայի հետազոտում)։ Բորի ախտորոշումը պետք է հաստատվի բակտերիոսկոպիկ հետազոտմամբ։ Հանզենի ցուպիկները կարող են հայտնաբերվել քթի լորձաթաղանթի քերուկի մեջ (հետազոտումն ավելի լավ է կատարել հիվանդին մեկ ճաշի գդալ կալիումի յոդիդի լուծույթ տալուց հետո), և ավշային հանգույցների պունկտատի, լեպրոմների հյութի, ինչպես նաև հյուսվածաբանական պրեպարատների (բիոպսիա) մեջ։ Շատ կարևոր է հիվանդի՝ մանրամասնորեն հավաքված վերհուշը, նրա ցուցումը լեպրայով հիվանդների հետ շփվելու և տեղաճարակային գոտիներում բնակվելու մասին։

Բուժումը։ Ներկայումս ամենաարդյունավետը համարվում են սուլֆոնային խմբի պրեպարատները, մասնավորապես դիաֆենիլդիսուլֆոնը (4,4 - դիամինոդիֆենիլսուլֆոն), սուլֆատինը, սոլուսուլֆոնը, որոնք նշանակվում են երկար ժամանակով։ Օգտագործվում են նաև հաուլմուգրային յուղի պրեպարատները (մուգրոլ և այլն), որոնք կարելի է զուգորդել սուլֆոնների հետ, և թիոմիզանյութի ածանցյալները՝ Սիբա 1906։ Սուլֆոնների չտանելիության կամ բորին զուգորդված տուբերկուլոզի առկայության դեպքում ցուցված են իզոնիկոտինաթթվի հիդրազիդի ածանցյալները։ Բուժումը տարվում է կոմպլեքսային ձևով և խիստ անհատական։ Մեծ նշանակություն ունեն լիարժեք, վիտամիններով հարուստ սնունդը, սանիտարահիգիենիկ լավ պայմանները, ընդհանուր ամրապնղող բուժումը: Սրացումների շրջաններում (լեպրոմատոզ ռեակցիա) նշանակվում են սալիցիլային պրեպարատներ, ամիդոպիրին, կալցիումի քլորիդի 10 %-անոց լուծույթ (ներերակային), հիդրոկարբոնատային նատրիումի աղային լուծողականներ, արյան ինքնաներարկում։ Բուժումր տարվում է հատուկ հիմնարկություններում՝ լեպրազորիաներում։ (բորոտանոցներ)։

Կանխարգելումը։ Հիմնական միջոցառումը հիվանդների վաղաժամ հայտնաբերումն ու նրանց մեկուսացումն է լեպրազորիաներում։ Հիվանդի ընտանիքի անդամներն ու այն անձիք, որոնք շփման մեջ են գտնվել հիվանդի հետ, վերցվում են հսկողության տակ։ Եթե հիվանդը տառապում է բորի վարակիչ ձևերով, ապա տարվում է պրեվենտիվ բուժում։ Ծծկեր երեխաները հեռացվում են հիվանդ մայրերից ու կերակրվում արհեստական եղանակով։ Կլինիկորեն ապաքինվածները դուրս են գրվում լեպրազորիայից, սակայն պետք է գտնվեն բժիշկ-լեպրոլոգի հսկողության տակ։ Բորով հիվանդ հայտնաբերելիս անհրաժեշտ է անմիջապես այդ մասին հայտնել առողջապահության մարմիններին և, պահպանելով հայտնի կանոնները, տեղափոխել հիվանդին մոտակա լեպրազորիա։ Բորով հիվանդների հետ շփման մեջ գտնված անձիք զինվորական ծառայության զորակոչվելու ենթակա չեն։ Այն շրջանների ազգաբնակչությանը, որտեղ հաճախակի է հայտնաբերվում բոր, նպատակահարմար է ենթարկել իմունիզացիայի ԲՑԺ վակցինայով։

 

 

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին