Ամեոբիազ

Ամեոբիազը (amoebiasis) պրոտոզոային ինֆեկցիա է , որը բնութագրվում է հաստ աղու խոցային ախտահարմամբ, տարբեր օրգաններում աբսցեսների առաջացմամբ և ձգձգվող/քրոնիկ ընթացքի հակմամբ։

Պատմական տվյալներ. ամեոբիազի հարուցիչը՝ դիզենթերիային ամեոբան, առաջին անգամ հայտնաբերել է Ֆ. Ա. Լեշը 1875թ.- ին Պետերբուրգում երկար ժամանակ արյունային լուծով տառապող հիվանդի կղանքում։ 1883թ. Եգիպտոսում Կոխը ախտաբանաանատոմիական հետազոտություններ դիզենթերիայից մահացած հիվանդներից 4-ի աղիների խոցերում և լյարդի աբսցեսներում հայտնաբերեց ամեոբաներ։ Որպես առանձին նոզոլոգիա ամեոբային դիզենթերիան առանձնացվել է 1891 թ. Կաունսիլմենի և Լյոֆլերի կողմից։ Ներկայումս այն օգտագործվում է աղիների ամեոբային ախտահարումը բնութագրելու համար, իսկ ամեոբիազ անվանումը նշանակում է Entamoeba histolytica-ի կողմից հարուցված ցանկացած օրգանի ախտահարումը։

Ախտածագումը
Ամեոբիազի հարուցիչը՝ Е.histolytica-ն, պատկանում է Protozoa տիպի Entamoebidae ընտանիքին։ Նրա կենսական ցիկլը ներկայացվում է 2 փուլով՝ վեգետատիվ (տրոֆոզոիտ) և հանգստի (ցիստ), որոնք կարող են հաջորդել միմյանց՝ կախված տիրոջ օրգանիզմում "բնակության պայմաններից''։

Մակաբույծի զարգացման վեգետատիվ ձևը ներկայացված է 4 ձևով՝ հյուսվածքային, մեծ վեգետատիվ, լուսանցքային և նախացիստային, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի ձևաբանական և ֆունկցիոնալ առանձնահատկություններ։

Դիզենթերիային ամեոբայի հյուսվածքային ձևն ունի 20-25 մկմ երկարություն, ինվազիոն մեծ ունակություն և շարժունակություն։ Շարժումներն հրոցանման են և իրականացվում են պսևդոպոդիումների օգնությամբ։ Այս ձևը հայտնաբերվում է միայն սուր ամեոբիազի ժամանակ ախտահարված օրգաններում, հազվադեպ նաև արտաթորանքներում։

Մեծ վեգետատիվ ձևը (forma magna) ունի 30-40-ից 60-80 մկմ երկարություն և ունակ է ֆագոցիտելու էրիթրոցիտները (էրիթրոֆագ), հայտնաբերվում է միայն աղիքային ամեոբիազով հիվանդի թարմ արտաթորանքներում։

Լուսանցքային ձևն (forma minuta) ունի 15-20մկմ երկարություն, պակաս շարժունակ է, բնակվում է հաստ աղու լուսանցքում և հայտնաբերվում է արտաթորանքներում սուր աղիքային ամեոբիազի ռեկոնվալեսցենտների, հիվանդության քրոնիկ ռեցիդիվող ձևերով հիվանդների և ամեոբակիրների մոտ (լուծողականների ընդունումից հետո)։

Նախացիստային ձևն ունի 12-20 մկմ երկարություն, քիչ շարժուն է, հայտնաբերվում է սուր աղիքային ամեոբիազի ռեկոնվալեսցենտների և ամեոբակիրների արտաթորանքներում լուծողականների ընդունումից հետո։

Ամեոբաների վեգետատիվ ձևն անկայուն է արտաքին միջավայրում, հիվանդի կղանքում ոչնչանում է 30 րոպեի ընթացքում։

Դիզենթերիային ամեոբայի հագստի ձևերը՝ ցիստները, լինում են հասունության տարբեր աստիճանների։ Կլորավուն, 9-14 մկմ տրամագծով ցիստները հայտնաբերվում են սուր աղիքային ամեոբիազիով ռեկոնվալեսցենտների, ռեմիսիայի շրջանում գտնվող քրոնիկ ռեցիդիվող ամեոբիազով հիվանդների և ամեոբակիրների կղանքում։

Բարակ աղիներ ցիստների ներթափանցումից հետո նրանց թաղանթները լուծվում են, ազատվում է քառակորիզ «մայրե ամեոբան ևսկսում կիսվել, առաջանում են 8 միակորիզ ամեոբաներ։ Բարենպաստ պայմաններում նրանք բազմանում են՝ վերածվելով վեգետատիվ ձևերի, որոնք բնակվում են հաստ աղու պրոքսիմալ հատվածներում։ Ցիստները խիստ կայուն են արտաքին գործոնների նկատմամբ։ «Խոնավե կղանքում 17–20°С-ի և ջրում սապրոֆիտ բակտերիալ ֆլորայի բացակայության պայմաններում նրանք պահպանում են իրենց կենսունակությունը մոտավորապես 1 ամիս, մամռոտ և խոնավ հողում՝ մինչև 8 օր։ Սառեցված մթերքներում, մրգերի, բանջարեղենի, կենցաղային առարկաների վրա նրանք կարող են ապրել մի քանի օր։ Ցիստների վրա կործանիչ ազդեցությու ունի բարձր ջերմաստիճանը։ Ցածր ջերմաստիճանի պայմաններում (–20–21 °С) ցիստները պահպանում են իրենց կենսունակությունը մի քանի ամիս։ Չորացումից նրանք կործանվում են վայրկենապես։

Սովորական ախտահանիչները՝ կախված քիմիական բաղադրությունից և կոնցենտրացիայից, ցիստների վրա ազդում են տարբեր կերպ. ֆորմալինի 5%-ոց և քլորամինի 1%-ոց լուծույթները նրանց վրա չունեն էական բացասական ազդեցություն, իսկ կրեզոլի (1:250)-ի լուծույթը ոչնչացնում է ցիստներին 5-15 րոպեում։ Էմետինի թույլ լուծույթը (1:5 000 000) կործանիչ է ցիստների համար։

Համաճարակաբանություն
Ամեոբիազը աղիքային անթրոպոնոոզ է։ Վարակի աղբյուր է հանդիսանում մարդը, որն արտաքին միջավայր է արտազատում Е.histolytica-ի ցիստներ։ Համաճարակաբանորեն ավելի վտանգավոր են ամեոբակիրները, ինչպես նաև սուր աղիքային ամեոբիազով ռեկոնվալեսցենտները և քրոնիկ ռեցիդիվող ամեոբիազով հիվանդները ռեմիսիայի շրջանում։ Վարակված մարդու կողմից ցիստների արտազատումը կարող է տևել տարիներ, իսկ մեկ ամեոբակիրը մեկ օրվա րնթացքում կղանքի հետ կարող է արտազատել 300 միլիոն և ավել ցիստ։ Աղիքային ամեոբիազով հիվանդները սուր փուլում համաճարակաբանական վտանգ չեն ներկայացնում, քանի որ կղանքով արտազատվում են մակաբույծի վեգետատիվ ձևերը, որոնք արտաքին միջավայրում անկայուն են։

Վարակի փոխանցման մեխանիզմը ֆեկալ-օրալն է։ Փոխանցման ուղիները կարող են տարբել լինել՝ սննդային, ջրային, կենցաղ-կոնտակտային։ Փոխանցման գործոններ հաճախ հանդիսանում են սննդամթերքները, հատկապես մրգերն ու բանջարեղենը, հազվադեպ, ջուրը, կենցաղային պարագաները, սպիտակեղենը, խաղալիքները, դռների բռնակները և այլն։

Հակասանիտարական պայմաններում հնարավոր է ցիստակրից վարակումը անմիջական կոնտակտի միջոցով։ Ցիստների տարածմանը նպաստում են սինանտրոպ ճանճեր և ուտիճները։ Այդ միջատների աղիներում Е. Histolytica-ի ցիստները պահպանվում են 48-72 ժամ։

Ամեոբիազով հիվանդանում են բոլոր տարիքային խմբերը անկախ սեռից, սակայն գերազանցապես տղամարդիկ 20-58 տարեկանում։ Ամեոբիազի նկատմամբ հատկապես զգայուն են հղի կանայք հղիության III եռամսյակում և հետծննդյան շրջանում, ինչը, հավանաբար, կապված է հղիների բջջային իմուն պատասխանի առանձնահատկությունների հետ, ինչպես նաև անձինք, որոնք ստանում են իմունոդեպրեսանտներ։

Ամեոբիազին բնորոշ է սպորադիկ հիվանդացությունը, էպիդեմիկ բռնկումների հնարավորությունը քննարկվում է։ Հիվանդացությունը գրանցվում է ամբողջ տարվա ընթացքում, բայց առավելագույնը շոգ ամիսներին, երբ փոխանցման մեխանիզմն իրականացվում է ավելի ակտիվ, իսկ օրգանիզմի դիմադրողականությունն ընկճված է գերտաքացման, ջրա-աղային հաշվեկշռի խանգարման և այլ պատճառներով։

Ամեոբիազը հանդիպում է ամբողջ աշխարհում, բայց առավել հաճախ տրոպիկական և սուբտրոպիկական կլիմայական գոտիներում, այդ թվում, Միջին Ասիայի երկրներում և Անդրկովկասում։

Անենուր ամեոբիազի հիվանդացությունն զգալիորեն ավելի ցածր է ամեոբակրությունից։ Էնդեմիկ օջախներում այդ հարաբերակցությունը կազմում է 1։7, մյուս շրջաններում՝ 1։21-ից 1։23 ։

Ախտածագում և ախտաբանական անատոմիա
Ինվազիայի ենթարկված մարդկանց աղիներում ամեոբաների ցիստային և լուսանցքային ձևերը կարող են երկար ժամանակ գոյություն ունենալ առանց հիվանդության զարգացման։ Անբարենպաստ պայմաններում (օրգանիզմի դիմադրողականության անկում, սննդի մեջ սպիտակուցի պակաս, դիսբակտերիոզ և այլն) ամեոբաները ներ են դրվում աղիների լուսանցք, որտեղ սկսում են բազմանալ։ Բարձր վիրուլենտությամբ շտամներն ավելի հաճախ արտազատվում են աղիքային ամեոբիազով հիվանդներից, քան անախտանիշ ցիստակիրներից։ Մեծ դեր է տրվում նաև աղիներում մանրէային հաշվեկշռին։ Բակտերիաների որոշ տեսակներ նպաստում են ամեոբաների ներդրմանը հյուսվածքներ, նրանց առկայությունը հաստ աղում հիվանդության առաջացմանը նպաստող գործոն է։

Ամեոբաների ներթափանցում աղու լորձաթաղանթ իրականում է ամեոբաների սեփական պրոտեոլիտիկ ֆերմենտների ազդեցությամբ։ Տեղի է ունենում աղիների էպիթելիոցիտների ցիտոլիզ, հյուսվածքի նեկրոզ խոցերի առաջացմամբ։

Ախտաբանական պրոցեսն աղիքային ամեոբիազի ժամանակ հիմնականում տեղակայվում է կույր և վերել հաստ աղում։ Երբեմն ախտահարվում է ուղիղ աղին, ավելի հազվադեպ՝ հաստ աղու այլ հատվածները։

Տիպիկ ձևերի դեպքում աղիքային ամեոբիազը դրսևորվում է լորձաթաղանթի հիպերեմիայով և այտուցով, առաջանում են մանր էռոզիաներ և քիչ բարձր հանգուցիկներ՝ գագաթին դեղին կետիկով։ Հանգուցիկները լցված են դետրիտով և պարունակում են դիզենթերիային ամեոբայի վեգետատիվ ձևեր։ Հանգուցիկների քայքայումը նեկրոզի հետևանքով բերում է խոցերի առաջացմանը։ Դրանց չափերը տատանվում են մի քանի միլիմետրից մինչև 2-2,5 սմ։ Խոցերն ունեն փորձանոթի ձև, եզրերն այտուցված են և փորփրված, շրջապատված են հիպերեմիայի զոնայով և սահմանազատված են շրջակա առողջ հյուսվածքներից։ Խոցի հատակը խորն է, հասնում է ենթալորձային շերտին, պատված է թարախով։ Հյուսվածքների հաստության և խոցի հատակում հայտնաբերվում են ամեոբաներ ֆագոցիտած էրիթրոցիտներով։

Աղիքային ամեոբիազի ծանր ընթացքի դեպքում, որն ընթանում է հյուսվածքների քայքայմամբ, լորձաթաղանթի տակ առաջանում են սինուսներ, որոնք միաձուլվելով իրար առաջացնում են խոշոր խոցեր անկանոն ձևի։ Խոցերի խորացումը մինչև մկանային և շճային շերտեր կարող է հանգեցնել աղու թափածակման (պերֆորացիա) և պարկավորված, իսկ ավելի հաճախ դիֆուզ պերիտոնիտի զարգացման ։ Խորը խոցերի լավացումն ու սպիացումը հանգեցնում է հաստ աղու լուսանցքի նեղացման (ստենոզ) մասնակի կամ նույնիսկ լրիվ անանցանելիության զարգացմամբ։ Աղու պատի խորը խոցոտումները կարող են հանգեցնել աղիքային արյունահոսության։

Ամեոբաների հեմատոգեն սերմնացրումը հանգեցնում է արտաղիքային ամեոբիազի զարգացմանը լյարդում, թոքերում, գլխուղեղում և այլ օրգաններում աբսցեսների առաջացմամբ։ Երկարատև, քրոնիկ ընթացող ամեոբիազը կարող է պատճառ հանդիսանալ կիստաների, պոլիպների և ամեոբոմների ձևավորման։ Ամեոբոմները ուռուցքանման գոյացություններ են հաստ աղու պատում, որոնք կազմված են գրանուլյացիոն հյուսվածքից, ֆիբրոբլաստներից և էոզինոֆիլային լեյկոցիտներից։

Կլինիկական պատկերը
Կլինիկորեն արտահայտվելու դեպքում ամեոբիազն ընթանում է 3 հիմնական ձևերով. 1) աղիքային; 2) արտաղիքային; 3) մաշկային։

Աղիքային ամեոբիազը կամ ամեոբիային դիզենթերիան հիմնական և ամենահաճախ հանդիպող կլինիկական ձևն է։ Ինկուբացիոն շրջանը 1-2 շաբաթից մինչև 3 ամիս է և ավելի։ Հիվանդությունը կարող է ընթանալ ծանր, միջին ծանրության և թեթև ձևերով։ Սուր աղիքային ամեոբիազի դեպքում հիվանդների վիճակը երկար ժամանակ մնում է բավարար, ինտոքսիկացիան արտահայտված չէ, մարմնի ջերմությունը նորմալ է կամ սուբֆեբրիլ։ Միայն հիվանդների մի մասի մոտ կարող է դիտվել ընդհանուր թուլություն, դյուրհոգնելիություն, գլխացավեր, ախորժակի անկում, էպիգաստրալ շրջանում ծանրության զգացում, կարճատև ցավեր որովայնի շրջանում, մեթեորիզմ։ Աղիքային ամեոբիազի կարդինալ ախտանիշը կղանքի փոփոխությունն է։ Սկզբնական շրջանում կղանքն առատ է, թափանցիկ լորձով, օրեկան 4-6 անգամ, սուր հոտով։ Այնուհետև կղանքի հաճախականությունն աճում է մինչև 10-20 անգամ օրեկան, այն կորցնում է իր կղանքային բնույթը, և, փաստացիորեն. իրենից ներկայացնում է ապակենման լորձ։ Այնուհետև արտաթորանքում ի հայտ է գալիս արյուն, ինչը նրան տալիս է մորու դոնդողի տեսք։ Հիվանդության սուր շրջանում կարող են լինել տարբեր ինտենսիվության կծկանքանման ցավեր որովայնում, որոնք ուժեղանում են դեֆեկացիայի ժամանակ։ Ուղիղ աղու ախտահարման դեպքում ի հայտ են գալիս տանջող տենեզմներ։ Որովայնը փափուկ է կամ թեթևակի փքված, հաստ աղու երկայնքով՝ ցավոտ։

Հաստ աղու էնդոսկոպիկ հետազոտությամբ հայտնաբերվում են 2-ից 10-20 մմ տրամագծով խոցեր, ամենից հաճախ աղու ծալքերի գագաթին։ Խոցերն ունեն այտուցված, «կերվածե եզրեր, հիմքը կարող է հասնել մինչև ենթալորձային շերտ, ծածկված է թարախով և նեկրոտիկ զանգվածներով։ Խոցը շրջապատված է հիպերեմիայի գոտիով։ Լորձաթաղանթի այն մասը, որտեղ խոցեր չկան, քիչ փոփոխված է, գործնականորեն նորմալ է, բայց երբեմն կարող է դիտվել նրա այտուցվածություն և հիպերեմիա։

Իրիգոսկոպիայով հայտնաբերվում է հաստ աղու տարբեր հատվածների անհամաչափ լցվածություն կոնտրաստով, աղու սպազմ և արագ դատարկում։

Աղիքային ամեոբիազի սուր ախտանիշները սովորաբար պահպանվում են առավելագույնը 4-6 շաբաթ։ Այնուհետև առանց սպեցիֆիկ բուժման սովորաբար դիտվում է ինքնազգացողության լավացում և կոլիտային համախտանիշի հետզարգացում։ Ռեմիսիան կարող է տևել մի քանի շաբաթից մի քանի ամիս, որից հետո դիտվում է ամեոբիազի բոլոր ախտանիշների կամ նրանց մեծամասնության կրկնություն։ Հիվանդությունն ընդունում է քրոնիկ ընթացք և առանց սպեցիֆիկ բուժման կարող է տևել տարիներ , նույնիսկ տասնամյակներ։

Ըստ ընթացքի տարբերում են աղիքային ամեոբիազի ռեցիդիվող և անընդհատ հարաճող ձևեր։ Ռեցիդիվող ձևի ժամանակ սրացման շրջանները հաջորդվում են ռեմիսիայի շրջաներով, որոնց ժամանակ կղանքը ձևավորված է լինում, իսկ հիվանդի ինքնազգացողությունը լավանում է։ Անընդհատ հարաճող ձևի դեպքում ռեմիսիայի շրջանը բացակայում է, հիվանդությունն ընթանում է կլինիկական նշանների պարբերական թուլացմամբ և ուժեղացմամբ։

Աղիքային ամեոբիազի քրոնիկ ձևի ժամանակ աստիճանաբար զարգանում է ասթենիկ համախտանիշ, սպիտակուցային և վիտամինային անբավարարություն , նիհարում։ Հիվանդները գանգատվում են բերանում անախորժ և այրոցի զգացումից և լեզվի ցավոտությունից։ Ախորժակը նվազած է կամ բացակայում է։ Սրացման շրջանում կղանքի հաճախությունը դառնում է 20-30 անգամ և ավելի։ Ցավային համախտանիշն այս դեպքում բացակայում է կամ թույլ արտահայտված է։ Դիմագծերը սրվոած են, լեզուն փառակալած է սպիտակ կամ գորշավուն փառով։ Որովայնը սովորաբար ներքաշված է, շոշափման ժամանակ անցավ կամ թույլ ցավոտ զստային շրջաններում, հազվադեպ հաստ աղու երկայնքով։

Հիվանդների մեծամասնության մոտ ի հայտ են գալիս սիրտ-անոթային համակարգի ախտահարման նշաններ՝ պուլսի անկայունություն, տախիկարդիա, սրտի տոների խլացում և նրա սահմանների մեծացում։ Չբարդացած աղիքային ամեոբիազի ժամանակ լյարդը սովորաբար նորմալ չափերի է, բայց երբեմն աննշան կարող է մեծացած լինել, շոշափելիս ցավոտ է կամ զգայուն։ Փայծաղը չափերով չի փոխվում։

Աղիքային ամեոբիազի երկարատև ընթացքի դեպքում հեմոգրամայում առկա է անեմիա, էոզինոֆիլիա, մոնոցիտոզ, լիմֆոցիտոզ, ԷՆԱ-ի արագացում։

Բարձիթողի վիճակներում հարաճում է հյուծումը, զարգանում է կախեքսիա, որը կարող է մահվան պատճառ դառնալ։

Քրոնիկ աղիքային ամեոբիազի դեպքում էնդոսկոպիկ պատկերը բազմազան է։ Խոցերի հետ մեկտեղ կարող են լինել կիստաներ, պոլիպներ, ամեոբոմներ, որոնք իրարից տարբերել զննման ժամանակ դժվար է։

Քրոնիկ աղիքային ամեոբիազով հիվանդի ռենտգենաբանական հետազոտությամբ հայտնաբերվում են նույն փոփոխությունները, ինչպես նաև հաուստրացիայի բացակայություն, երբեմն սպիական փոփոխություններ աղիների լուսանցքի նեղացմամբ։

Ամեոբոմները ռենտգենոսկոպիայով առաջացնում են լցման դեֆեկտներ և շփոթմունքի տեղիք տալիս ուռուցքների հետ։

Աղիքային ամեոբիազն առաջացնում է բազմաթիվ բարդություններ, որոնցից ամենահաճախ հանդիպողներից են՝ պերիկոլիտներ, աղիների թափածակում պերիտոնիտի զարգացմամբ, աղու լորձաթաղանթի գանգրենա, շերտազատում (շերտազատվող կոլիտ), արյունահոսություն, սուր սպեցիֆիկ ապենդիցիտ, ամեոբոմներ, աղիների ստրիկտուրաներ, ուղիղ աղու արտանկում և այլն։

Որոշ հեղինակներ աղիքային ամեոբիազի բարդություն են համարում նաև արտաղիքային ցանկացած դրսևորում։

Արտաղիքային ամեոբիազ. Կլինիկական այս ձևից ամենահաճախ հանդիպողը լյարդի ամեոբիազն է։ Այն կարող է զարգանալ աղիքային ամեոբիազի սուր դրսևորումներին զուգահեռ կամ մի քանի ամիս կամ նույնիսկ տարիներ անց։ Հայտնի է , սակայն, որ այս հիվանդների 30–40%-ի մոտ անամնեզում աղիքային ամեոբիազի ախտանշաններ չեն հայտնաբերվում։ Ավելի հաճախ հիվանդանում են տղամարդիկ, քան կանայք։

Լյարդի ամեոբիազը լինում է սուր, ենթասուր և քրոնիկ։ դիտվում է 2 կլինիկական ձևերով՝ ամեոբիային հեպատիտ և լյարդի աբսցես։

Սուր ամեոբիային հեպատիտ զարգանում է հաճախ աղիքային ամեոբիազի ախտանիշների ֆոնի վրա; Մի քանի օրվա ընթացքում զարգանում է լյարդի մեծացում, երբեմն զգալի, ինչն ուղեկցվում է աջ թուլակողի շրջանում ցավերով, որոնք սովորաբար չեն ճառագայթվում։ Լյարդը պալպատոր քիչ կարծրացած է և չափավոր ցավոտ։ Դեղնուկ հազվադեպ է զարգանում։ Մարմնի ջերմաստիճանը հաճախ սուբֆեբրիլ է, կարող է պարբերաբար բարձրանալ բարձր թվերի վրա, կարող է նաև նորմալ լինել։ Հեմոգրամմայում դիտվում է չափավոր լեյկոցիտոզ։

Լյարդի աբսցեսի ժամանակ հանդիպող մշտական ախտանիշներն են՝ լյարդի մեծացում և ցավեր պաթոլոգիկ օջախի տեղակայմանը համապասխան։ Ցավերը կարող են տարբեր ինտենսիվության լինել, ճառագայթվում են դեպի աջ ուս, ուժգնանում են խորը ներշնչելիս, լյարդի պալպացիա կատարելիս կամ հիվանդի դիրքի փոփոխությունից։ Ջերմաստիճանը բարձրանում է 39°С և ավելի, ջերմային կորագիծը ռեմիտացվող, հեկտիկ կամ մշտական տիպի է։ Տենդն ուղեկցվում է դողով ևսարսուռով։ Ջերմության անկումն ուղեկցվում է առատ քրտնարտադրությամբ։

Ինտոքսիկացիայի նշաններն արտահայտված են։ Հիվանդները նիհարում են, ընկճված են, աչքերն ու այտերը ներանկված են, դիմագծերը՝ սրված, մաշկի տուրգորն իջած է, երբեմն մաշկային ծածկույթներն ստանում են հողագույն երանգ։ Ծանր դեպքերում ի հայտ է գալիս մաշկի, ոտնաթաթերի և սրունքների այտուցվածություն։

Լյարդի ամեոբային աբսցեսով հիվանդների մոտ դիտվում է սիրտանոթային համակարգի ախտահարում։ Սրտի տոները խլացած են, զարկերակային ճնշումն՝ իջած, պուլսը՝ հաճախացած։ Որովայնը սովորաբար փքված է, շնչառական ակտին պասիվ է մասնակցում։ Աջ թուլակողում հաճախ նկատվում է մկանային լարվածություն։ Կարող է դիտվել կրծքավանդակի աջ կեսի ենթամաշկային ճարպաբջջանքի պաստոզություն։ Ռենտգենաբանական հետազոտությամբ հայտնաբերվում է ստոանու բարձր դիրք, աջ գմբեթի շարժունակության սահմանափակում։ Աբսցեսի ենթաստոծանիական տեղակայման դեպքում աջ պլևրալ ծոցում դիտվում է հեղուկի առկայություն։

Լյարդի ամեոբային քրոնիկ աբսցեսի դեպքում տենդը դառնում է անկանոն բնույթի, հարաճում է թուլությունը, հյուծումը, մշտական են դառնում աջ թուլակողի ճնշող բնույթի ցավերը։ Լյարդը մեծացած է, ցավոտ։ Լյարդի առաջային մակերեսին աբսցեսի տեղակայման դեպքում կարող է շոշափվել ուռուցքանման գոյացություն (մինչև 10 սմ տրամագծով)։ Աբսցեսները կարող են լինել միայնակ և բազմաթիվ, որպես կանոն, տեղակայվում են լյարդի աջ բլթում։

Ամեոբային աբսցեսի ժամանակ ծայրամասային արյան մեջ դիտվում է նեյտրոֆիլային լեյկոցիտոզ (15,0–50,0 х 109/լ) լեյկոցիտար բանաձևի ձախ թեքմամբ, ԷՆԱ արագացում։ Երկարատև ընթացքի դեպքում զարգանում է հիպոքրոմ անեմիա։

Լյարդի աբսցեսների բարդություններն են՝ պերիհեպատիտ, ենթաստոծանիական թարախակույտ, ինչպես նաև՝պերիտոնիտ, պլևրիտ, պերիկարդիտ, մեդիաստինիտ համապատասխան խոռոչի մեջ աբսցեսների բացման դեպքում։

Առանց սպեցիֆիկ բուժման ամեոբային աբսցեսներից մահացությունը կազմում է 25 % և ավելի։ Ամեոբաների հեմատոգեն տարածման կամ պլևրալ խոռոչ նրանց բացման դեպքում զարգանում է թոքերի ամեոբիազ։ Կլինիկորեն այն ընթանում է սպեցիֆիկ պլևրոպնևմոնիայի կամ թոքերի աբսցեսի ձևով։

Թոքաբորբի դեպքում առաջանում են ցավեր կրծքավանդակում, հազ (չոր կամ աղքատիկ խորխով՝ արյան առկայությամբ)։ Մարմնի ջերմաստիճանը նորմալ է կամ սուբֆեբրիլ։ Հիվանդի ֆիզիկալ զննման տվյալները ոչ սպեցիֆիկ են՝ պերկուտոր ձայնի բթացում, աուսկուլտատիվ՝ մանրբշտիկային խզզոցներ։ Կրծքավանդակի ռենտգենաբանական հետազոտությամբ հայտնաբերվում են ինֆիլտրատիվ փոփոխություններ։ Ծայրամասային արյան մեջ դիտվում է չափավոր նեյտրոֆիլային լեյկոցիտոզ, ԷՆԱ-ն արագացած է։ Թոքաբորբը բնութագրվում է թորշոմ ընթացքով և սպեցիֆիկ բուժման բացակայության պայմաններում կարող է վերածվել թոքի աբսցեսի։

Թոքերի ամեոբային աբսցեսները, որպես կանոն, ունեն քրոնիկ բնույթ։ Ջերմությունը մշտական է, սուբֆեբրիլ, պարբերաբար բարձրանում է ֆեբրիլ թվերի վրա։ Հիվանդներն արտազատում են մեծ քանակությամբ խորխ արյան առկայությամբ («շոկոլադայինե խորխ, «անչոուսային սոուսե), որում կարող են հայտնաբերվել ամեոբաներ։ Զարգանում է խոցային լարինգիտ և տրախեիտ։ Ռենտգենաբանորեն ախտահարված թոքում հայտնաբերվում է խոռոչ՝ հեղուկի հորիզոնական մակարդակով։ Թոքերի աբսցեսը կարող է բարդանալ թարախային պլևրիտով, էմպիեմայով, պիոպնևմոթորաքսով, պերիկարդիտով, լյարդա-թոքային խուղակով։

Ամեոբաները կարող են հեմատոգեն տարածվել դեպի գլխուղեղ, որտեղ կարող են զարգանալ ամեոբային աբսցեսներ՝ օջախային և ընդհանուր ուղեղային ախտանիշների զարգացմամբ։ Հիվանդների մոտ ի հայտ են գալիս գլխացավեր, սրտխառնոց, փսխում։ Մարմնի ջերմաստիճանը նորմալ է կամ սուբֆեբրիլ։ Նյարդաբանական ախտանիշները կախված են աբսցեսների տեղակայումից և ուղեղի կենտրոնների ախտահարման աստիճանից։ Ախտորոշումը սովորաբար կատարվումէ հեմնահու։

Նկարագրված են ամեոբային աբսցեսներ փայծաղում, երիկամներում, կանացի սեռական օրգաններում՝ համապատասխան սիմպտոմատիկայով։

Մաշկի ամեոբիազը հիմնականում երկրորդային պրոցեսէ։ Մաշկի վրա, գերազանցապես պերիանալ, շեքի և հետույքի շրջանում առաջանում են էռոզիաներ և/կամ խոցեր։ Ամեոբային աբսցեսները կարող են առաջանալ լյարդի թարախային խուղակների կամ ամեոբային աբսցեսների բացումից հետո դրված վիրահատական կարերի շուրջ։

Խոցերը խորն են, քիչ ցավոտ, սև եզրերով, տհաճ հոտով։ Խոցերից վերցրած քերուկում հայտնաբերվում են ամեոբաների վեգետատիվ ձևեր։

Կանխատեսումը
Սպեցիֆիկ թերապիայի բացակայության պարագայում լուրջ է, հատկապես արտաղիքային ամեոբիազի ոչ ժամանակին ախտորոշման դեպքում։ Վաղ ախտորոշման և ճիշտ բուժման դեպքում կանխատեսումը բարենպաստ է։

Ախտորոշում
Ամեոբիազի ախտորոշման մեջ շատ կարևորվում է մանրակրկիտ հավաքած համաճարակաբանական և հիվանդության հուշաքննությունը (անամնեզը), ինչպես նաև հիվանդների կլինիկական զննման տվյալները։ Ախտորոշիչ լրացուցիչ մեթոդներ են ռեկտոռոմանոսկոպիան, աղու լորձաթաղանթի բիոպսիան, ռենտգենաբանական հետազոտությունը։ Լյարդի ախտահարման դեպքում ախտորոշմանն օգնում է սկանավորումը, ՈՒՁՀ-ն, հեպատոլիենոգրաֆիան, լապարասկոպիան, լապարատոմիան աբսցեսի պունկցիայով։

Ախտորոշման համար որոշիչ է կղանքում ամեոբայի մեծ վեգետատիվ ձևի,իսկ խորխում, աբսցեսի պարունակության, խոցից ստացված քերուկի կամ ասպիրատի մեջ ամեոբայի հյուսվածքային ձևի հայտնաբերումը։ Կղանքում լուսանցքային ձևերի կամ ցիստների հայտնաբերումը բավարար չէ վերջնական ախտորոշման համար։

Հետազոտության ենթակա է միայն թարմ կղանքը (դեֆեկացիայից 10-15 րոպեից ոչ ուշ), երբեմն անհրաժեշտ է լինում արտաթորանքների բազմակի պարազիտոլոգիական հետազոտությունների անց կացում։ Սուր ամեոբիազի դեպքում ախտորոշման նպատակով լուծողականների կիրառումը հակացուցված է,իսկ քրոնիկ ամեոբիազի ռեմիսիայի շրջանում կրկնակի պարազիտոլոգիական հետազոտություններ իրականացնելու համար հիվանդին կարելի է տալ աղային լուծողակնններ։ Եթե թարմ կղանք լաբորատորիայում ստանալ չի հաջողվում, այն ուղարկվում է լաբորատորիա կոնսերվանտում։

Ամեոբաների հայտնաբերման հիմնական մեթոդը կղանքի նատիվ պրեպարատներում նրանց մանրադիտումն է։ Լայնորեն կիրառվում է քսուքների ներկումն ըստ Հեյդենհայնի երկաթաի հեմատոքսիլինով կամ Լյուգոլի լուծույթով, ընդ որում, այդ քսուքները կարելի է պահպանել անորոշ երկար ժամանակով։

Ամեոբիազի լրացուցիչ և օգնող մեթոդ է ամեոբաների աճեցումը արհեստական սննդային միջավայրերի վրա, որոնք պարունակում են բակտերիաներ։ 

Արժեքավոր տվյալներ, հատկապես արտաաղիքային ամեոբիազի և ամեոբոմների ախտորոշման համար ստացվում են իմունաբանական (շճաբանական) ռեակցիաների շնորհիվ։ Այսպես, աղիքային ամեոբիազի իմունաբանական մեթոդները դրական են հիվանդների 60–70%-ի, իսկ լյարդի ամեոբային աբսցեսի դեպքում՝ 95%-ից ոչ պակասի մոտ։ Առավել զգայուն մեթոդ են հանդիսանում անուղղակի հեմագլյուտինացիայի ռեակցիան, իմունաֆերմենտային անալիզը, ИФМ, ВИЭФ։ Որոշ դեպքերում ախտորոշիչ նպատակով կատարվում է լաբորատոր կենդանիների վարակում ( կատուներ, առնետներ և այլն) հետազոտման ենթակա նյութով։

Տարբերակիչ ախտորոշումը
Աղիքային ամեոբիազը տարբերակվում է այլ պրոտոզոալ ինֆեկցիաներից, շիգելյոզից, ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտից, աղու քաղցկեղից, իսկ լյարդի ամեոբային աբսցեսը՝ թարախային անգիոխոլանգիտներից, լեղուղիների քաղցկեղից, երբեմն մալարիայից, վիսցերալ լեյշմանիոզից, թոքերի աբսցեսը՝ տուբերկուլյոզից, թարախակույտերի առաջացմամբ ընթացող այլ ծագման թոքաբորբերից։

Բուժումը
Ամեոբիազի սպեցիֆիկ բուժման նպատակով առաջարկված են մի շարք դեղամիջոցներ, որոնք բաժանվում են 3 խմբի՝

I խումբ -Ուղղակի կոնտակտային ազդեցության դեղամիջոցներ (ուղղակի ամեոբոցիդներ) որոնցից են խինիոֆոն (յատրեն) և դիյոդոխին, որոնք ունեն կործանիչ ազդեցություն հարուցչի լուսանցքային ձևերի վրա։ Օգտագործվում են ամեոբակիրների սանացիայի և ռեմիսիայում գտնվող քրոնիկ ամեոբիազով հիվանդների բուժման համար։ Խինիոֆոնը նշանակվում է 0,5գ օրը 3 անգամ 10 օր տևողությամբ։ Անհրաժեշտության դեպքում 10 օրյա ընդմիջումից հետո նշանակվում է ևս մեկ կուրս նույն դոզավորմամբ և տևողությամբ։ Խինիոֆոնը ներքին ընդունմանը զուգահեռ կարելի է կիրառել նաև հոգնաների ձևով։

II խումբ – ամեոբաների լորձաթաղանթային ձևերի վրա ազդող դեղամիջոցներ (հյուսվածքային ամեոբոցիդներ), որոնք ուղղված են ամեոբաների լուսանցքային և հյուսվածքային ձևերի դեմ և հաճախ օգտագործվում են սուր աղիքային, իսկ երբեմն էլ արտաղիքային ամեոբիազի բուժման նպատակով; Էմետինի հիդրոքլորիդն օգտագործվում է 1 մգ/կգ օրեկան դեղաչափով միջմկանային կամ ենթամաշկային ներմուծման ձևով (առավելագույն օրեկան դեղաչափը 60 մգ-ն է)։ Դիհիդրոէմետինը նշանակվում է միջմկանային կամ ենթամաշկային 1,5 մգ/կգ օրեկան դոեղաչափով (առավելագույն օրեկան դեղաչափը կազմում է 90 մգ) կամ ներքին ընդունմամբ՝ դիհիդրոէմետին ռեզինատի ձևով 1 մգ/կգ դեղաչափով։ Վերջինս պակաս տոքսիկ է, քան էմետինը, բայց նույնքան արդյունավետ, օրգանիզմից արագ դուրս է բերվում մեզով։

Աղիքային ամեոբիազով հիվանդների բուժման նպատակով էմետինն ու դիհիդրոէմետինը նշանակվում են 5 օր ժամկետով, իսկ լյարդային աբսցեսի դեպքում կուրսը երկարացվում է մինչև 10 օրը։

Ամբիլգարն իր ամեոբոցիդ ազդեցությամբ գերազանցում է էմետինին և դիհիդրոէմետինին։ Կիրառվում է ներքին ընդունման ձևով 25 մգ/կգ օրը (1,5 մգ/կգ-ից ոչ ավել օրեկան) 7-10 օր տևողությամբ։

Արտահայտված հակապրոտոզոային ազդեցությամբ է օժտված խինգամինը (դելագիլ)։ Կիրառվում է լյարդի ամեոբային աբսցեսների դեպքում, քանի որ արագ ներծծվում է աղիներից և կոնցենտրացվում լյարդում անփոփոխ ձևով։ Խինգամինով բուժումը տևում է 3 շաբաթ։ Նշանակվում է առաջին երկու օրը 1 գ, իսկ հաջորդող 19 օրերին՝ 0,5 գ օրը։ Հաճախ զուգորդում են տետրացիկլինի հետ։

III խումբ – Ունիվերսալ ազդեցության պրեպարատներ, որոնք հաջողությամբ կիրառվում են ամեոբիազի բոլոր ձևերի բուժման համար։ Այս խմբի կարևորագույն ներկայացուցիչը մետրոնիդազոլն է (տրիխոպոլ)։ Այն նշանակվում է 0,4-0,8 գ օրը 3 անգամ 5-8 օր տևողությամբ։ Տինիդազոլը (ֆասիժին) նշանակվում է 2 գ օրեկան դեղաչափով 3 օր տևողությամբ (երեխաներին 50-60 մգ/կգ օրը)։

Ֆուրամիդն օգտագործվում է նույն դեպքերում, ինչ մետրոնիդազոլը, ինչպես նաև ( նրա պակաս տոքսիկության շնորհիվ) համաճարակաբանական օջախում ամեոբիազի քիմիոպրոֆիլակտիկայի նպատակով։ Նշանակվում է 1-2-ական հաբ օրը 3 անգամ։ Բուժման կուրսը 5 օր է։

Լայն սպեկտրի հակաբիոտիկներն օգտագործվում են որպես լրացուցիչ միջոց աղիների բիոցենոզի կազմը փոխելու նպատակով։

Լյարդի, թոքերի, ուղեղի և այլ օրգանների աբսցեսները ենթակա են վիրաբուժական բուժման զուգակցված հակաամեոբային միջոցների հետ (սովորաբար հյուսվածքային և ունիվերսալ ամեոբոցիդների համակցում)։

Աղիքային ամեոբիազի բարդությունների, ինչպես նաև լյարդի ամեոբային աբսցեսի բուժման հիմնական մեթոդը վիրաբուժականն է՝ հակապարազիտար և պաթոգենետիկ համալիր բուժման ֆոնի վրա։

Մաշկային ամեոբիազի ժամանակ կիրառում են խինիոֆոնով քսուք։

Անհրաժեշտ է նաև պաթոգենետիկ և սիմպտոմատիկ բուժում։

Կանխարգելումը
Վարակի աղբյուրի դեմ ուղղված միջոցառումներն են ցիստակիրների և ամեոբակիրների հայտնաբերումը և բուժումը։ Փոխանցման մեխանիզմի ընդհատմանն ուղղված միջոցառումները նույնն են, ինչ կիրառվում են սուր աղիքային ինֆեկցիաների կանխարգելման նպատակով։

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am 
Նյութի էլեկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին